Doğu Anadolu Bölgesi-Doğal Yapısı-Ekonomisi-Bitki örtüsü

**Şengül Şirin** · 07-01-2009

Doğu Anadolu Bölgesi-Doğal Yapısı-Ekonomisi-Bitki örtüsü

Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir

Bölge, Anadolu'nun doğu kesiminde önemli bir alan kapladığından bu adla anılır

Doğuda Ağrı Dağı'ndan batıda Uzunyayla' ya, kuzeyde Doğu Karadeniz Sıradağlarının iç sıralarından güneyde Güneydoğu Toroslar'a kadar uzanır

Bir üçgeni andıran bölge, coğrafi bölgelerimiz arasında en büyüğüdür

163

000 km2'lik yüzölçümüyle Türkiye'nin yüzde 21'ini kaplar

Kars, Ağrı, Van, Hakkâri, Muş, Bingöl, Elazığ ve Tunceli illerinin tümü bölge sınırları içindedir

Bitlis ve Malatya illerinin bazı küçük bölümleri Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ne, Erzurum ve Erzincan illerinin bazı bölümleri de Karadeniz Bölgesi'ne taşar

Merkezleri komşu illerde yer alan Siirt, Diyarbakır, Adıyaman, Kahramanmaraş, Kayseri ve Sivas illerinin de bazı bölümleri Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde kalır

Doğu Anadolu Bölgesi, ErzurumKars, Yukarı MuratVan, Hakkâri ve Yukarı Fırat bölümlerine ayrılır

Nüfusu oldukça seyrek olan Doğu Anadolu Bölgesi'nde 1985 nüfus sayımı sonuçlarına göre 5,7 milyon kişi yaşıyordu

Bölgede km2'ye düşen 35 kişilik nüfus yoğunluğu,
Türkiye ortalamasının çok altındadır

Türkiye nüfusunun yaklaşık yüzde ll'ini oluşturan bölge nüfusunun ancak yüzde 30'a yakın bir bölümü 10 binden çok nüfuslu kentlerde yaşar

Yalnızca Erzurum ve Malatya'nın nüfusları 200 bini aşar

Doğal Yapı

Türkiye'nin en dağlık ve engebeli alanlarının bulunduğu Doğu Anadolu Bölgesi'nin ortalama yüksekliği 2

000 metredir

Bölgenin yüzey şekilleri oldukça karmaşıktır

Doğu Anadolu Bölgesi'nin her kesiminde yüksekliği 2

500 metreyi aşan dağlara, bazı kesimlerinde de bu yüksekliğe ulaşan ovalara rastlanır

Başkale Ovası'nm 2

400 metre olan yüksekliği, neredeyse Marmara Bölgesi'nin en yüksek dağı olan Uludağ'ın (2

543 metre) yüksekliği kadardır

Doğu Anadolu Bölgesi'ni kuzeyden sınırlayan dağlık alan, Erzincan kentinin doğusundaki Esence Dağı'nda 3

549 metreye yükselir

Bölgenin orta kesiminde yer alan KarasuAras Dağları, batıdoğu doğrultusunda kesintisiz bir sırt biçiminde uzanır

Batıda Uzunyayla'nın doğusunda beliren bu dağlar, Munzur, Mercan, Bağırpaşa, Palandöken, Sakaltutan, Çakmak, Aşağıdağ ve Perli sıralarından sonra doğuda bölgenin ve Türkiye'nin en yüksek kütlesi olan Ağrı Dağı'na {bak AĞRI DaGi) ulaşır

Doğu Anadolu Bölgesi'ni güneyde bir içbükey yay biçiminde uzanan Güneydoğu Toroslar {bak TOROSLAR) sınırlar

Bu dağların güneydoğusundaki Buzul Dağı olarak da bilinen Cilo Dağı, Uludoruk da denen Reşko Tepesi'nde 4

135 metreye yükselir

Ağrı ile Güneydoğu Toroslar arasında bazı sönmüş yanardağ konileri yer alır

Bunlardan başlıcaları Tendürek Dağı (3

660 metre), Aladağ (3

356 metre), Süphan Dağı (4

051 metre) ve Nemrut Dağı'dır (2

828 metre)

Doğu Anadolu Bölgesi'nde dağ sıralarını birbirinden ayıran batıdoğu doğrultulu çok belirgin iki çöküntü alanı vardır

İçinde çeşitli ırmakların aktığı bu çöküntü alanlarının alçak kesimlerindeki ErzincanTercanErzurumPasinlerIğdır çöküntü alanı dizisi, kuzeydeki dağlık alan ile KarasuAras Dağları'nı birbirinden ayırır

Güneydeki ElbistanMalatyaUluova (Elazığ)PaluMuş çöküntü alanı dizisi ise KarasuAras Dağlan ile Güneydoğu Toroslar'ı birbirinden ayırır

Bölgenin başlıca yüksek düzlükleri, ErzurumKars ve Ardahan yaylalarıdır

Ağrı

, Süphan, Cilo ve Sat dağlarında küçük buzullara rastlanır

Bingöl ve Munzur dağlarında da buzul aşındırmasıyla oluşmuş çok sayıda buzyalağı ve buzyalağı gölü vardır

Doğu Anadolu Bölgesi'nin yüksek ve karlı dağlarından kaynaklanan suların büyük bir bölümü Fırat ve Dicle ırmakları aracılığıyla Basra Körfezi'ne, bir bölümü de Araş ve Kura ırmakları aracılığıyla Hazar Denizi'ne dökülür

Kuzeydoğudaki küçük bir yörenin suları Çoruh Irmağı aracılığıyla Karadeniz'e, güneybatısından kaynaklanan bazı küçük akarsular da Seyhan ve Ceyhan ırmaklarına katılarak Akdeniz'e ulaşır

Bazı akarsular ise denize ulaşmaz; kapalı havza olan Van Gölü gibi göllere dökülür

Türkiye'nin en büyük doğal gölü olan Van ile günümüzdeki en büyük yapay göl olan Keban, Doğu Anadolu Bölgesi'nin sınırları içindedir

Öteki önemli göller Çıldır, Erçek, Hazar ve Karakaya baraj gölüdür

Türkiye'de depremle en çok sarsılan yörelerden bazıları Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alır

Bunun nedeni, Doğu Anadolu ve Kuzey Anadolu kırık kuşaklarının bazı bölümlerinin bölgeden geçmesidir

İklim ve Bitki Örtüsü

Doğu Anadolu Bölgesi'nde, yükseklik ve denize uzak oluşu nedeniyle, etkisi şiddetlenen kara iklimi görülür

Kışları çok soğuk ve sert geçen bölgenin Kars ve Erzurum kentlerinde bazı yıllar yerin karla kaplı olduğu süre üç ayı geçer

Eskiden Karaköse adıyla anılan Ağrı'da 20 Ocak 1972 günü ölçülen 45,6°C sıcaklık, Türkiye'de bugüne kadar saptanan en düşük hava sıcaklığıdır

İğdır Ovası gibi bazı kuytu kesimlerde ise kışlar daha yumuşak geçer

Bölgede oldukça kısa süren yaz boyunca havalar sıcaktır

Yaz ve kış ile gece ve gündüz arasında büyük sıcaklık farkları görülür

Kuzeybatı, orta ve doğu kesiminde en çok yağış ilkbaharda düşerken, kuzeydoğudaki Kars ve Ardahan yöresi en çok yağışı Türkiye' nin hiçbir yöresinde görülmeyen biçimde yazın alır

Doğal bitki örtüsü genellikle bozkır (step) görünümünde olan Doğu Anadolu Bölgesi yüzölçümünün ancak yüzde 10'undan az bir bölümünü ormanlar kaplar

Bölgenin kuzey kesimindeki ormanlar, başta sarı çamlar olmak üzere iğneyapraklı ağaçlardan oluşur

Ormanlar, öteki kesimlerde seyrek meşe toplulukları halindedir

Ormanın sona erdiği yüksek kesimler ise hayvancılık açısından büyük önem taşıyan Alp çayırlarından oluşan otlaklarla kaplıdır

Ekonomi

Sanayi kuruluşları yetersiz olan Doğu Anadolu Bölgesi halkı geçimini, başta hayvancılık olmak üzere tarımdan sağlar

Bölgenin hayvancılığa çok elverişli olan ErzurumKars bölümünde yüksek nitelikli sığırlar yetiştirilir

Çok sayıda küçükbaş hayvan besleyen göçer aşiretler yazın sürülerini bölgenin öteki kesimlerindeki yüksek yaylalarda otlatır

Bitkisel üretime elverişli alanlar, bölge yüzölçümünün ancak yüzde 10'unu kaplar

Bu alanın büyük bölümünde tahıl ekimi yapılır

Tahıldan başka baklagiller, şekerpancarı, meyve, sebze, pamuk ve az miktarda da tütün yetiştirilir

Pamuk yetiştirilen kuytu İğdır, Malatya ve Elazığ ovalarının yanı sıra Erzincan Ovası ile Van Gölü çevresinde meyve bahçeleri çok yer tutar

Yalnızca büyük kentler çevresinde kurulan sanayilerin başlıcaları pamuklu dokuma, iplik, şeker, süttozu, un, peynir, yem, sigara ve çimento fabrikaları ile et kombinalarıdır

Yeraltı kaynakları bakımından oldukça zengin sayılan Doğu Anadolu BÖlgesi'nde Afşin ve Elbistan'da linyit; Hekimhan ve Divriği yörelerinde bakır; Guleman yöresinde krom; Maden yöresinde bakır, Keban ve Baskil yöresinde de gümüşlü kurşun yatakları vardır

Keban ve Karakaya hidroelektrik, AfşinElbistan termik santralları bölgenin başlıca enerji üretim kuruluşlarıdır

Tarımsal alanları kısıtlı, sanayi işyerleri yetersiz olan bölge halkının artan nüfusu
içinde işsiz kalan kesimi, ülkenin ekonomik olanakları daha gelişmiş olan yörelerine göç etmek zorunda kalmaktadır

Türkiye'nin öteki bölgeleriyle bağlantısını sağlayan kara ve demiryolları olan Doğu Anadolu Bölgesi'nin, Erzurum, Malatya, Elazığ ve Van havaalanlarından ülkenin öteki büyük merkezlerine havayoluyla da ulaşılır

Yalçın dağları, coşkun akarsülarıyla eşsiz görünümler sunan ve birçok tarihsel yapıya sahip olan bölgenin zengin bir turizm potansiyeli vardır

Ağrı ve Cilo dağları, dağcıların başlıca ilgi alanlarındandır

Tunceli ilinde doğal güzellikleriyle ünlü, zengin bitki ve yabanıl hayvan varlığına sahip Munzur Çayı vadisinde piknik ve balıkçılık yapma olanakları sağlanan bölümünde bir ulusal park kurulmuştur

07-01-2009	#1
Şengül Şirin	Doğu Anadolu Bölgesi-Doğal Yapısı-Ekonomisi-Bitki örtüsü Doğu Anadolu Bölgesi-Doğal Yapısı-Ekonomisi-Bitki örtüsü Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir Bölge, Anadolu'nun doğu kesiminde önemli bir alan kapladığından bu adla anılır Doğuda Ağrı Dağı'ndan batıda Uzunyayla' ya, kuzeyde Doğu Karadeniz Sıradağlarının iç sıralarından güneyde Güneydoğu Toroslar'a kadar uzanır Bir üçgeni andıran bölge, coğrafi bölgelerimiz arasında en büyüğüdür 163000 km2'lik yüzölçümüyle Türkiye'nin yüzde 21'ini kaplar Kars, Ağrı, Van, Hakkâri, Muş, Bingöl, Elazığ ve Tunceli illerinin tümü bölge sınırları içindedir Bitlis ve Malatya illerinin bazı küçük bölümleri Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ne, Erzurum ve Erzincan illerinin bazı bölümleri de Karadeniz Bölgesi'ne taşar Merkezleri komşu illerde yer alan Siirt, Diyarbakır, Adıyaman, Kahramanmaraş, Kayseri ve Sivas illerinin de bazı bölümleri Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde kalır Doğu Anadolu Bölgesi, ErzurumKars, Yukarı MuratVan, Hakkâri ve Yukarı Fırat bölümlerine ayrılır Nüfusu oldukça seyrek olan Doğu Anadolu Bölgesi'nde 1985 nüfus sayımı sonuçlarına göre 5,7 milyon kişi yaşıyordu Bölgede km2'ye düşen 35 kişilik nüfus yoğunluğu, Türkiye ortalamasının çok altındadır Türkiye nüfusunun yaklaşık yüzde ll'ini oluşturan bölge nüfusunun ancak yüzde 30'a yakın bir bölümü 10 binden çok nüfuslu kentlerde yaşar Yalnızca Erzurum ve Malatya'nın nüfusları 200 bini aşar Doğal Yapı Türkiye'nin en dağlık ve engebeli alanlarının bulunduğu Doğu Anadolu Bölgesi'nin ortalama yüksekliği 2000 metredir Bölgenin yüzey şekilleri oldukça karmaşıktır Doğu Anadolu Bölgesi'nin her kesiminde yüksekliği 2500 metreyi aşan dağlara, bazı kesimlerinde de bu yüksekliğe ulaşan ovalara rastlanır Başkale Ovası'nm 2400 metre olan yüksekliği, neredeyse Marmara Bölgesi'nin en yüksek dağı olan Uludağ'ın (2543 metre) yüksekliği kadardır Doğu Anadolu Bölgesi'ni kuzeyden sınırlayan dağlık alan, Erzincan kentinin doğusundaki Esence Dağı'nda 3549 metreye yükselir Bölgenin orta kesiminde yer alan KarasuAras Dağları, batıdoğu doğrultusunda kesintisiz bir sırt biçiminde uzanır Batıda Uzunyayla'nın doğusunda beliren bu dağlar, Munzur, Mercan, Bağırpaşa, Palandöken, Sakaltutan, Çakmak, Aşağıdağ ve Perli sıralarından sonra doğuda bölgenin ve Türkiye'nin en yüksek kütlesi olan Ağrı Dağı'na {bak AĞRI DaGi) ulaşır Doğu Anadolu Bölgesi'ni güneyde bir içbükey yay biçiminde uzanan Güneydoğu Toroslar {bak TOROSLAR) sınırlar Bu dağların güneydoğusundaki Buzul Dağı olarak da bilinen Cilo Dağı, Uludoruk da denen Reşko Tepesi'nde 4135 metreye yükselir Ağrı ile Güneydoğu Toroslar arasında bazı sönmüş yanardağ konileri yer alır Bunlardan başlıcaları Tendürek Dağı (3660 metre), Aladağ (3356 metre), Süphan Dağı (4051 metre) ve Nemrut Dağı'dır (2828 metre) Doğu Anadolu Bölgesi'nde dağ sıralarını birbirinden ayıran batıdoğu doğrultulu çok belirgin iki çöküntü alanı vardır İçinde çeşitli ırmakların aktığı bu çöküntü alanlarının alçak kesimlerindeki ErzincanTercanErzurumPasinlerIğdır çöküntü alanı dizisi, kuzeydeki dağlık alan ile KarasuAras Dağları'nı birbirinden ayırır Güneydeki ElbistanMalatyaUluova (Elazığ)PaluMuş çöküntü alanı dizisi ise KarasuAras Dağlan ile Güneydoğu Toroslar'ı birbirinden ayırır Bölgenin başlıca yüksek düzlükleri, ErzurumKars ve Ardahan yaylalarıdır Ağrı, Süphan, Cilo ve Sat dağlarında küçük buzullara rastlanır Bingöl ve Munzur dağlarında da buzul aşındırmasıyla oluşmuş çok sayıda buzyalağı ve buzyalağı gölü vardır Doğu Anadolu Bölgesi'nin yüksek ve karlı dağlarından kaynaklanan suların büyük bir bölümü Fırat ve Dicle ırmakları aracılığıyla Basra Körfezi'ne, bir bölümü de Araş ve Kura ırmakları aracılığıyla Hazar Denizi'ne dökülür Kuzeydoğudaki küçük bir yörenin suları Çoruh Irmağı aracılığıyla Karadeniz'e, güneybatısından kaynaklanan bazı küçük akarsular da Seyhan ve Ceyhan ırmaklarına katılarak Akdeniz'e ulaşır Bazı akarsular ise denize ulaşmaz; kapalı havza olan Van Gölü gibi göllere dökülür Türkiye'nin en büyük doğal gölü olan Van ile günümüzdeki en büyük yapay göl olan Keban, Doğu Anadolu Bölgesi'nin sınırları içindedir Öteki önemli göller Çıldır, Erçek, Hazar ve Karakaya baraj gölüdür Türkiye'de depremle en çok sarsılan yörelerden bazıları Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alır Bunun nedeni, Doğu Anadolu ve Kuzey Anadolu kırık kuşaklarının bazı bölümlerinin bölgeden geçmesidir İklim ve Bitki Örtüsü Doğu Anadolu Bölgesi'nde, yükseklik ve denize uzak oluşu nedeniyle, etkisi şiddetlenen kara iklimi görülür Kışları çok soğuk ve sert geçen bölgenin Kars ve Erzurum kentlerinde bazı yıllar yerin karla kaplı olduğu süre üç ayı geçer Eskiden Karaköse adıyla anılan Ağrı'da 20 Ocak 1972 günü ölçülen 45,6°C sıcaklık, Türkiye'de bugüne kadar saptanan en düşük hava sıcaklığıdır İğdır Ovası gibi bazı kuytu kesimlerde ise kışlar daha yumuşak geçer Bölgede oldukça kısa süren yaz boyunca havalar sıcaktır Yaz ve kış ile gece ve gündüz arasında büyük sıcaklık farkları görülür Kuzeybatı, orta ve doğu kesiminde en çok yağış ilkbaharda düşerken, kuzeydoğudaki Kars ve Ardahan yöresi en çok yağışı Türkiye' nin hiçbir yöresinde görülmeyen biçimde yazın alır Doğal bitki örtüsü genellikle bozkır (step) görünümünde olan Doğu Anadolu Bölgesi yüzölçümünün ancak yüzde 10'undan az bir bölümünü ormanlar kaplar Bölgenin kuzey kesimindeki ormanlar, başta sarı çamlar olmak üzere iğneyapraklı ağaçlardan oluşur Ormanlar, öteki kesimlerde seyrek meşe toplulukları halindedir Ormanın sona erdiği yüksek kesimler ise hayvancılık açısından büyük önem taşıyan Alp çayırlarından oluşan otlaklarla kaplıdır Ekonomi Sanayi kuruluşları yetersiz olan Doğu Anadolu Bölgesi halkı geçimini, başta hayvancılık olmak üzere tarımdan sağlar Bölgenin hayvancılığa çok elverişli olan ErzurumKars bölümünde yüksek nitelikli sığırlar yetiştirilir Çok sayıda küçükbaş hayvan besleyen göçer aşiretler yazın sürülerini bölgenin öteki kesimlerindeki yüksek yaylalarda otlatır Bitkisel üretime elverişli alanlar, bölge yüzölçümünün ancak yüzde 10'unu kaplar Bu alanın büyük bölümünde tahıl ekimi yapılır Tahıldan başka baklagiller, şekerpancarı, meyve, sebze, pamuk ve az miktarda da tütün yetiştirilir Pamuk yetiştirilen kuytu İğdır, Malatya ve Elazığ ovalarının yanı sıra Erzincan Ovası ile Van Gölü çevresinde meyve bahçeleri çok yer tutar Yalnızca büyük kentler çevresinde kurulan sanayilerin başlıcaları pamuklu dokuma, iplik, şeker, süttozu, un, peynir, yem, sigara ve çimento fabrikaları ile et kombinalarıdır Yeraltı kaynakları bakımından oldukça zengin sayılan Doğu Anadolu BÖlgesi'nde Afşin ve Elbistan'da linyit; Hekimhan ve Divriği yörelerinde bakır; Guleman yöresinde krom; Maden yöresinde bakır, Keban ve Baskil yöresinde de gümüşlü kurşun yatakları vardır Keban ve Karakaya hidroelektrik, AfşinElbistan termik santralları bölgenin başlıca enerji üretim kuruluşlarıdır Tarımsal alanları kısıtlı, sanayi işyerleri yetersiz olan bölge halkının artan nüfusu içinde işsiz kalan kesimi, ülkenin ekonomik olanakları daha gelişmiş olan yörelerine göç etmek zorunda kalmaktadır Türkiye'nin öteki bölgeleriyle bağlantısını sağlayan kara ve demiryolları olan Doğu Anadolu Bölgesi'nin, Erzurum, Malatya, Elazığ ve Van havaalanlarından ülkenin öteki büyük merkezlerine havayoluyla da ulaşılır Yalçın dağları, coşkun akarsülarıyla eşsiz görünümler sunan ve birçok tarihsel yapıya sahip olan bölgenin zengin bir turizm potansiyeli vardır Ağrı ve Cilo dağları, dağcıların başlıca ilgi alanlarındandır Tunceli ilinde doğal güzellikleriyle ünlü, zengin bitki ve yabanıl hayvan varlığına sahip Munzur Çayı vadisinde piknik ve balıkçılık yapma olanakları sağlanan bölümünde bir ulusal park kurulmuştur __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır