Denizli-Doğal Yapısı-Tarihi-Ekonomisi-Toplum Ve Kültürü

**Şengül Şirin** · 07-01-2009

Denizli-Doğal Yapısı-Tarihi-Ekonomisi-Toplum Ve Kültürü

Doğu ve güney kesimi Akdeniz Bölgesi'nde, batı ve kuzey kesimleri de Ege Bölgesi'nde yer alan, gerek doğal zenginlikleri, gerek tarihsel geçmişi ve kalıntılarıyla ülkemizin ilginç illerinden biridir

Sularının şifa verici özelliği efsanelere konu olan, hem doğal hem tarihsel bakımdan dünyaca ünlü Pamukkale buradadır {bak PAMUKKALE)

Uzun ve ahenkli ötüşüyle tanınan Denizli horozlan ise ilin simgesi haline gelmiştir

Doğal Yapı

Yüzey şekilleri büyük çeşitlilik gösteren Denizli ili topraklarında değişik yükseltilerde ovalar, yaylalar ve dağlar yer alır

Oldukça yüksek dağların engebelendirdiği il toprakları, çeşitli çöküntü alanlarını izleyen akarsu vadileri tarafından parçalanmıştır

Denizli kentinin güneydoğusunda 2

571 metreye ulaşan Honaz Dağı ilin en yüksek noktasıdır

Denizli ilinin kuzey kesimini Büyük Çökelez ve Küçük Çökelez dağları, güney kesimini Bozdağ, batı kesimini de Akdağ engebelendirir

Büyük Menderes Irmağı ve kollannın suladığı Büyük Menderes Ovası ile Buldan Ovası ilin en verimli tarım alanlandır

Büyük Menderes Ovası'nın doğusunda yer alan 850 metre yükseklikteki Çivril ve Baklan ovalan ilin en büyük düzlüğünü oluşturur

Daha güney kesimlerde yer alan Tavas ve Acıpayam ovaları yükseklikleri 950 metreye ulaşan düzlüklerdir

Denizli ilinden kaynaklanan sular Büyük Menderes Irmağı aracılığıyla Ege Denizi'ne, Dalaman Çayı'yla da Akdeniz'e dökülür, Büyük Menderes'in başlıca kolları, Aksu da denen Çürüksu ile güneybatıda Muğla ile sınır çizen Akçay'dır

İldeki başlıca göller doğu kesimi Afyonkarahisar sınırları içinde kalan Acı Göl, Işıklı Gölü, Çaltı Gölü, Süleymaniye Gölü ile Buldan ve Adıgüzel baraj gölleridir

Akçay üzerinde kurulan Kemer Barajı ardında oluşan yapay gol ise Denizli, Muğla ve Aydın il sınırlarının kesiştiği yerdedir

İlin kuzey kesimindeki Çivril, Denizli, Sarayköy ve Buldan'dan geçen önemli bir deprem

kuşağı nedeniyle tarih boyunca bu yörede yıkımlara neden olan yer sarsıntıları olmuştur

Ege Bölgesi ile Akdeniz Bölgesi arasında bir geçiş alanında yer alan Denizli ilinin iklimi, Ege Bölgesi'nde kalan kesimde yumuşak, Akdeniz Bölgesi'nde kalan kesimde ise daha serttir

Bunun nedeni, batı ve kuzey kesiminin Büyük Menderes Vadisi kanalıyla Ege Denizi'nden az da olsa etkilenmesidir

Denizli ilinin doğal bitki örtüsü bozkır görünümündedir

Alçak alanlarda meşe, yükseklerde ise kızıl çam ve kara çam ormanlarına rastlanır

Denizli ilindeki doğal hayvan yaşamının korunması amacıyla Çardak'taki Maymun Dağı ile Honaz Dağı'nda yaban keçileri, Çivril'deki Akdağ'da geyikler, Çaltı Gölü'nde de su kuşları için av koruma ve üretme alanları kurulmuştur

Denizli iline ilişkin bilgiler

YÜZÖLÇÜMÜ: 11

868 km2

NÜFUSU (1990): 750

882

İL MERKEZİ: Denizli

İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (271

346), Acıpayam (69

446), Akköy (16

235), Babadağ (9

513), Baklan (14

568), Bekilli (12

637), Beyağaç (7

626), Bozkurt (10

331), Buldan (25

554), Çal (39

260), Çameli (20

379), Çardak (11

818), Çivril (61

441), Güney (15

799), Honaz (24

254), Kale (19

089), Sarayköy (32

890), Serinhisar (23

560), Tavas (65

136)

BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1990): Denizli (204

118), Serinhisar (17

112)

BAŞLICA YÜKSELTİLER: Honaz Dağı (2

528 metre), Kıraçtepe (2

446 metre)

Boncuk
Dağı (2

418 metre), Erentepe (2

414 metre), Akdağ (2

300 metre)

SICAKLIK: Denizli kentinde en düşük 11,4°C (9

2

1965), en yüksek 41,3'C (20

7

1973), ortalama 15,7°C

YAĞIŞ MİKTARI: Denizli kentinde yıllık ortalama 535 mm

İL TRAFİK NO: 20

İLGİ ÇEKİCİ YERLER: Pamukkale; Çamlık, Karcı Deresi ve Evkara Çamlığı orman içi dinlenme yerleri; Ortakçı, Karahayıt ve Yenice kaplıcaları; Beycesultan Höyüğü; Laodikeia, Hierapolis ve Tripolis kalıntıları; Akhan, Çardakhan Kervansarayı; Ahmetli Köprüsü (Akköprü); II

Sultan Murad Camisi; Beycesultan Kümbeti; Yatağan Baba Türbesi; Pamukkale Müzesi

Tarihi

Çivril ilçesindeki Beycesultan Höyüğü'nde yapılan kazılarda elde edilen buluntular, yöredeki ilk yerleşim yerinin Bakır Çağı'nda (İÖ 55003500) kurulduğunu gösterir

İlkçağda Milyas adıyla anılan yöre Hititler'in batı komşusu olan Arzava Krallığı'nın yönetimindeydi

İÖ 12

yüzyılda Lidya egemenliğine giren bu topraklarda yaşayan halk Anadolu' yu ele geçiren Persler'e karşı uzun süre direndi

Daha sonra Makedonya Krallığı'na bağlanan yöre, Büyük İskender'in ölümünden sonra Selevkoslar'ın yönetimine girdi

Selevkos Kralı II

Antiokhos İÖ 3

yüzyılda karısı Laodike'nin adını vererek Laodikeia kentini kurdurdu

Bölge daha sonra Bergama Krallığı'nın egemenliğine girdi

İÖ 190'da Kral II

Eumenes de burada Hierapolis kentini kurdurdu

Kısa bir süre Rodoslular'a bağlanan yöre, sonraki yüzyıllarda Araplar'ın, Bizanslıların, Haçlılar'ın ve Selçuklular'ın eline geçti

Germiyanoğulları ve İnançoğullan yönetiminden sonra Osmanlı Devleti'nin topraklarına katılan Denizli yöresi, 1402'de Ankara Savaşı'nda Yıldırım Bayezid'i yenen Timur tarafından gene Germiyanoğulları'na verildi

1429'da Osmanlı topraklarına katılan Denizli, 19

yüzyıl sonlarında Aydın vilayetine bağlı bir sancak olarak yönetiliyordu

Ekonomisi

Denizli halkının üçte ikisi kırsal kesimde yaşar

Bu kesimde yaşayan halkın başlıca geçim kaynağını tarım oluşturur

Denizli ilinde elde edilen başlıca tarım ürünleri şekerpancarı, buğday, arpa, pamuk, mısır, baklagiller, soğan, patates, domates ve tütün; başlıca bağ bahçe ürünleri ise üzüm, elma, kavun ve karpuzdur

İlin yüksek kesimlerinde hayvancılık önemli bir geçim kaynağıdır

Sığır ve koyun beslenen ilde tavukçuluk da gelişmiştir

Yerli bir tavuk ırkının erkeği Denizli horozu diye bilinir

Arıcılığın yanı sıra suları tatlı olan göllerde balıkçılık yapılır

Acıpayam Tarım İşletmesi'nin il tarımının gelişmesinde olumlu katkıları vardır

İlin gelenekselleşmiş sanayi dalı dokumacılıktır

Denizli'nin pek çok kasaba ve kentinde hemen hemen her evde bir dokuma tezgâhı vardır

Dokumacılıkta kullanılan el tezgâhları yerini yavaş yavaş motorlu tezgâhlara bırakmaktadır

İlde bir de Sümerbank'ın dokuma fabrikası vardır

Dokumacılık dışında Denizli ilindeki öteki sanayi kuruluşları metal eşya, tarım aletleri, boru, kablo, plastik, cam, orman ürünleri, çimento, un, şarap ve yem üreten fabrikalardır

Denizli ili yeraltı kaynakları açısından oldukça zengindir

İl topraklarında kükürt, magnezit, mermer, traverten, zımpara taşı ve linyit yatakları vardır

Sarayköy ile Aydın'ın Buharkent ilçesi arasındaki Kızıldere'de bulunan jeotermal kaynaklar elektrik enerjisi üretiminde kullanılmaktadır

Denizli kentinin kuzeyinde yer alan Pamukkale ilginç doğal yapısı, tarihsel kalıntıları ve çeşitli konaklama tesisleriyle her yıl çok sayıda yerli ve yabancı turisti kendine çeken bir yöredir

Toplum ve Kültür

Batı Anadolu'nun en eski yerleşim yerlerinden biri olan Denizli ili topraklan zengin bir kültür mirasına sahiptir

Laodikeia, Hierapolis ve Tripolis kentlerinin kalıntıları il topraklan içindedir

Denizli'de en yaygın el sanatı olan dokumacılığın geçmişi de çok eskilere uzanır

Frigler döneminde buraya yerleşen toplulukların dokumacılıkla uğraştığı bilinmektedir

Eski Yunanlı coğrafyacı Strabon yazdığı coğrafya kitabında yörede kuzguni siyah renkli ve çok yumuşak tüylü koyunlar yetiştirildiğinden söz eder

Burada dokunan kumaşlarla dikilen Laodikeian adlı giysi Roma döneminde çok ünlenmişti

İbn Battuta ise Denizli'de eşi bulunmaz değerde altın işlemeli pamuklu elbiseler

dokunduğunu, bu işlemeleri Rum kadınların yaptığını yazar

Yörede dokumacılık zaman zaman duraklamalar geçirmiş olmakla birlikte günümüze kadar gelmiştir

Bugün yöredeki dokumaların büyük çoğunluğunu yatak çarşafı ve alacalar oluşturur

Kimi yerlerde yünden "kılçar" adı verilen şalvarlıklar da dokunmaktadır

Hierapolis kazılarında ele geçen heykeller, lahitler, sütun başlıkları ve çeşitli arkeolojik buluntular, Roma döneminden kalma bir hamamın onarılmasından sonra açılan Pamukkale Müzesi'nde sergilenir

İl Merkezi: Denizli

İÖ 3

yüzyılda Selevkoslar tarafından bugünkü Eskihisar köyü yakınında kurulan Laodikeia, yöreye 11

yüzyılda gelen Türkmenler tarafından Lâdik olarak adlandırıldı

13

yüzyılda Lâdik'in 6 km kadar güneyindeki daha sulak bir yerleşme yeri olan Donguzlu ya da Tonguzlu köyü önem kazanıp gelişmeye baş
ladı

Lâdik halkının taşındığı bu yeni yerleşmenin adı daha sonra LâdikDengizli biçiminde de söylenerek Denizli'ye dönüştü

İlin ortabatı kesiminde yer alan Denizli kentinden İsparta ve Burdur'u Aydın üzerinden İzmir'e bağlayan E24 Karayolu geçer

Güneydoğusunda askeri amaçla kullanılan alanlar bulunan kent, anayollara doğru dairesel biçimde gelişmiştir

Demiryolu ulaşım olanağına da sahip olan Denizli kenti Ege Bölgesi'nin çağdaş görünümlü ve gelişmiş büyük kentlerinden biridir

Dokuz Eylül Üniversitesi'nin Denizli Mühendislik Fakültesi'nin ve Denizli Eğitim Yüksekokulu'nun bulunduğu kentte devlet hastanelerinin yanı sıra özel hastaneler de vardır

Kentin nüfusu 169

130'dur (1985)

07-01-2009	#2
Şengül Şirin	Denizli-Doğal Yapısı-Tarihi-Ekonomisi-Toplum Ve Kültürü Denizli-Doğal Yapısı-Tarihi-Ekonomisi-Toplum Ve Kültürü Doğu ve güney kesimi Akdeniz Bölgesi'nde, batı ve kuzey kesimleri de Ege Bölgesi'nde yer alan, gerek doğal zenginlikleri, gerek tarihsel geçmişi ve kalıntılarıyla ülkemizin ilginç illerinden biridir Sularının şifa verici özelliği efsanelere konu olan, hem doğal hem tarihsel bakımdan dünyaca ünlü Pamukkale buradadır {bak PAMUKKALE) Uzun ve ahenkli ötüşüyle tanınan Denizli horozlan ise ilin simgesi haline gelmiştir Doğal Yapı Yüzey şekilleri büyük çeşitlilik gösteren Denizli ili topraklarında değişik yükseltilerde ovalar, yaylalar ve dağlar yer alır Oldukça yüksek dağların engebelendirdiği il toprakları, çeşitli çöküntü alanlarını izleyen akarsu vadileri tarafından parçalanmıştır Denizli kentinin güneydoğusunda 2571 metreye ulaşan Honaz Dağı ilin en yüksek noktasıdır Denizli ilinin kuzey kesimini Büyük Çökelez ve Küçük Çökelez dağları, güney kesimini Bozdağ, batı kesimini de Akdağ engebelendirir Büyük Menderes Irmağı ve kollannın suladığı Büyük Menderes Ovası ile Buldan Ovası ilin en verimli tarım alanlandır Büyük Menderes Ovası'nın doğusunda yer alan 850 metre yükseklikteki Çivril ve Baklan ovalan ilin en büyük düzlüğünü oluşturur Daha güney kesimlerde yer alan Tavas ve Acıpayam ovaları yükseklikleri 950 metreye ulaşan düzlüklerdir Denizli ilinden kaynaklanan sular Büyük Menderes Irmağı aracılığıyla Ege Denizi'ne, Dalaman Çayı'yla da Akdeniz'e dökülür, Büyük Menderes'in başlıca kolları, Aksu da denen Çürüksu ile güneybatıda Muğla ile sınır çizen Akçay'dır İldeki başlıca göller doğu kesimi Afyonkarahisar sınırları içinde kalan Acı Göl, Işıklı Gölü, Çaltı Gölü, Süleymaniye Gölü ile Buldan ve Adıgüzel baraj gölleridir Akçay üzerinde kurulan Kemer Barajı ardında oluşan yapay gol ise Denizli, Muğla ve Aydın il sınırlarının kesiştiği yerdedir İlin kuzey kesimindeki Çivril, Denizli, Sarayköy ve Buldan'dan geçen önemli bir deprem kuşağı nedeniyle tarih boyunca bu yörede yıkımlara neden olan yer sarsıntıları olmuştur Ege Bölgesi ile Akdeniz Bölgesi arasında bir geçiş alanında yer alan Denizli ilinin iklimi, Ege Bölgesi'nde kalan kesimde yumuşak, Akdeniz Bölgesi'nde kalan kesimde ise daha serttir Bunun nedeni, batı ve kuzey kesiminin Büyük Menderes Vadisi kanalıyla Ege Denizi'nden az da olsa etkilenmesidir Denizli ilinin doğal bitki örtüsü bozkır görünümündedir Alçak alanlarda meşe, yükseklerde ise kızıl çam ve kara çam ormanlarına rastlanır Denizli ilindeki doğal hayvan yaşamının korunması amacıyla Çardak'taki Maymun Dağı ile Honaz Dağı'nda yaban keçileri, Çivril'deki Akdağ'da geyikler, Çaltı Gölü'nde de su kuşları için av koruma ve üretme alanları kurulmuştur Denizli iline ilişkin bilgiler YÜZÖLÇÜMÜ: 11868 km2 NÜFUSU (1990): 750882 İL MERKEZİ: Denizli İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (271346), Acıpayam (69446), Akköy (16235), Babadağ (9513), Baklan (14568), Bekilli (12637), Beyağaç (7626), Bozkurt (10331), Buldan (25554), Çal (39260), Çameli (20379), Çardak (11818), Çivril (61441), Güney (15799), Honaz (24254), Kale (19089), Sarayköy (32890), Serinhisar (23560), Tavas (65136) BAŞLICA KENTLER VE NÜFUSLARI (1990): Denizli (204118), Serinhisar (17112) BAŞLICA YÜKSELTİLER: Honaz Dağı (2528 metre), Kıraçtepe (2446 metre) Boncuk Dağı (2418 metre), Erentepe (2414 metre), Akdağ (2300 metre) SICAKLIK: Denizli kentinde en düşük 11,4°C (921965), en yüksek 41,3'C (2071973), ortalama 15,7°C YAĞIŞ MİKTARI: Denizli kentinde yıllık ortalama 535 mm İL TRAFİK NO: 20 İLGİ ÇEKİCİ YERLER: Pamukkale; Çamlık, Karcı Deresi ve Evkara Çamlığı orman içi dinlenme yerleri; Ortakçı, Karahayıt ve Yenice kaplıcaları; Beycesultan Höyüğü; Laodikeia, Hierapolis ve Tripolis kalıntıları; Akhan, Çardakhan Kervansarayı; Ahmetli Köprüsü (Akköprü); II Sultan Murad Camisi; Beycesultan Kümbeti; Yatağan Baba Türbesi; Pamukkale Müzesi Tarihi Çivril ilçesindeki Beycesultan Höyüğü'nde yapılan kazılarda elde edilen buluntular, yöredeki ilk yerleşim yerinin Bakır Çağı'nda (İÖ 55003500) kurulduğunu gösterir İlkçağda Milyas adıyla anılan yöre Hititler'in batı komşusu olan Arzava Krallığı'nın yönetimindeydi İÖ 12 yüzyılda Lidya egemenliğine giren bu topraklarda yaşayan halk Anadolu' yu ele geçiren Persler'e karşı uzun süre direndi Daha sonra Makedonya Krallığı'na bağlanan yöre, Büyük İskender'in ölümünden sonra Selevkoslar'ın yönetimine girdi Selevkos Kralı II Antiokhos İÖ 3 yüzyılda karısı Laodike'nin adını vererek Laodikeia kentini kurdurdu Bölge daha sonra Bergama Krallığı'nın egemenliğine girdi İÖ 190'da Kral II Eumenes de burada Hierapolis kentini kurdurdu Kısa bir süre Rodoslular'a bağlanan yöre, sonraki yüzyıllarda Araplar'ın, Bizanslıların, Haçlılar'ın ve Selçuklular'ın eline geçti Germiyanoğulları ve İnançoğullan yönetiminden sonra Osmanlı Devleti'nin topraklarına katılan Denizli yöresi, 1402'de Ankara Savaşı'nda Yıldırım Bayezid'i yenen Timur tarafından gene Germiyanoğulları'na verildi 1429'da Osmanlı topraklarına katılan Denizli, 19 yüzyıl sonlarında Aydın vilayetine bağlı bir sancak olarak yönetiliyordu Ekonomisi Denizli halkının üçte ikisi kırsal kesimde yaşar Bu kesimde yaşayan halkın başlıca geçim kaynağını tarım oluşturur Denizli ilinde elde edilen başlıca tarım ürünleri şekerpancarı, buğday, arpa, pamuk, mısır, baklagiller, soğan, patates, domates ve tütün; başlıca bağ bahçe ürünleri ise üzüm, elma, kavun ve karpuzdur İlin yüksek kesimlerinde hayvancılık önemli bir geçim kaynağıdır Sığır ve koyun beslenen ilde tavukçuluk da gelişmiştir Yerli bir tavuk ırkının erkeği Denizli horozu diye bilinir Arıcılığın yanı sıra suları tatlı olan göllerde balıkçılık yapılır Acıpayam Tarım İşletmesi'nin il tarımının gelişmesinde olumlu katkıları vardır İlin gelenekselleşmiş sanayi dalı dokumacılıktır Denizli'nin pek çok kasaba ve kentinde hemen hemen her evde bir dokuma tezgâhı vardır Dokumacılıkta kullanılan el tezgâhları yerini yavaş yavaş motorlu tezgâhlara bırakmaktadır İlde bir de Sümerbank'ın dokuma fabrikası vardır Dokumacılık dışında Denizli ilindeki öteki sanayi kuruluşları metal eşya, tarım aletleri, boru, kablo, plastik, cam, orman ürünleri, çimento, un, şarap ve yem üreten fabrikalardır Denizli ili yeraltı kaynakları açısından oldukça zengindir İl topraklarında kükürt, magnezit, mermer, traverten, zımpara taşı ve linyit yatakları vardır Sarayköy ile Aydın'ın Buharkent ilçesi arasındaki Kızıldere'de bulunan jeotermal kaynaklar elektrik enerjisi üretiminde kullanılmaktadır Denizli kentinin kuzeyinde yer alan Pamukkale ilginç doğal yapısı, tarihsel kalıntıları ve çeşitli konaklama tesisleriyle her yıl çok sayıda yerli ve yabancı turisti kendine çeken bir yöredir Toplum ve Kültür Batı Anadolu'nun en eski yerleşim yerlerinden biri olan Denizli ili topraklan zengin bir kültür mirasına sahiptir Laodikeia, Hierapolis ve Tripolis kentlerinin kalıntıları il topraklan içindedir Denizli'de en yaygın el sanatı olan dokumacılığın geçmişi de çok eskilere uzanır Frigler döneminde buraya yerleşen toplulukların dokumacılıkla uğraştığı bilinmektedir Eski Yunanlı coğrafyacı Strabon yazdığı coğrafya kitabında yörede kuzguni siyah renkli ve çok yumuşak tüylü koyunlar yetiştirildiğinden söz eder Burada dokunan kumaşlarla dikilen Laodikeian adlı giysi Roma döneminde çok ünlenmişti İbn Battuta ise Denizli'de eşi bulunmaz değerde altın işlemeli pamuklu elbiseler dokunduğunu, bu işlemeleri Rum kadınların yaptığını yazar Yörede dokumacılık zaman zaman duraklamalar geçirmiş olmakla birlikte günümüze kadar gelmiştir Bugün yöredeki dokumaların büyük çoğunluğunu yatak çarşafı ve alacalar oluşturur Kimi yerlerde yünden "kılçar" adı verilen şalvarlıklar da dokunmaktadır Hierapolis kazılarında ele geçen heykeller, lahitler, sütun başlıkları ve çeşitli arkeolojik buluntular, Roma döneminden kalma bir hamamın onarılmasından sonra açılan Pamukkale Müzesi'nde sergilenir İl Merkezi: Denizli İÖ 3 yüzyılda Selevkoslar tarafından bugünkü Eskihisar köyü yakınında kurulan Laodikeia, yöreye 11 yüzyılda gelen Türkmenler tarafından Lâdik olarak adlandırıldı 13 yüzyılda Lâdik'in 6 km kadar güneyindeki daha sulak bir yerleşme yeri olan Donguzlu ya da Tonguzlu köyü önem kazanıp gelişmeye baş ladı Lâdik halkının taşındığı bu yeni yerleşmenin adı daha sonra LâdikDengizli biçiminde de söylenerek Denizli'ye dönüştü İlin ortabatı kesiminde yer alan Denizli kentinden İsparta ve Burdur'u Aydın üzerinden İzmir'e bağlayan E24 Karayolu geçer Güneydoğusunda askeri amaçla kullanılan alanlar bulunan kent, anayollara doğru dairesel biçimde gelişmiştir Demiryolu ulaşım olanağına da sahip olan Denizli kenti Ege Bölgesi'nin çağdaş görünümlü ve gelişmiş büyük kentlerinden biridir Dokuz Eylül Üniversitesi'nin Denizli Mühendislik Fakültesi'nin ve Denizli Eğitim Yüksekokulu'nun bulunduğu kentte devlet hastanelerinin yanı sıra özel hastaneler de vardır Kentin nüfusu 169130'dur (1985) __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır