Babai Ayaklanması

Babai ayaklanması




Baba İlyas yandaşlarının 1239'da başlattığı ve Anadolu Selçuklu tarihinde bir dönüm noktası oluşturan büyük Türkmen ayaklanmasıdır Yankıları yüzlerce yıl süren ayaklanma özellikle dinsel alanda izler bırakarak Bektaşilik gibi tarikatların oluşumunu etkilemiş, kırsal kesimlerde yayılmasına yardımcı olmuştur

Hareketin önderi, Türkmenler arasında görüşleri hızla yayılarak çevresinde büyük bir kitle toplayan Baba İlyas'tır Horasan'dan Anadolu'ya göç eden Baba İlyas, Yesevi tarikatına bağlı, bu inançları Anadolu'da yaymaya çalışan bir dervişti Tann sevgisinin dinin katı kurallarıyla biçimlenemeyeceğini, insanın ancak kendi gönlünce bu sevgiyi yaratabileceğini söylüyordu Ona göre toplum, kadınerkek ayrımı gözetilmeksizin tüm bireylerin oluşturduğu bir bütündü

Bu bütünün içinde tüm insanlar birbirine eşitti Ama Selçuklular ve onların egemenliğindeki beylikler böyle olması gereken bu tanrısal düzenden ayrılmışlar ve güçlüler yeryüzünü kendi aralarında paylaşarak eşitliği ortadan kaldırmışlardı Oysa amaç bütün insanların kardeşçe, barış içinde ve elbirliğiyle üreterek yaşamaları olmalıydı

Baba İlyas'ın bu görüşleri Türkmenler'i çok etkiledi Bu sırada Moğol baskısıyla çok sayıda Türkmen Azerbaycan ve Horasan'dan Anadolu'ya göçmüştü Anadolu Selçukluları bu yeni gelen Türkmen boylarının batıya geçmelerine izin vermiyordu Ayrıca daha önceki göçlerle gelenler, Orta Anadolu bozkırlarında göçerlikten yerleşik yaşama geçmişlerdi Ellerindeki ekili topraklan yeni gelen göçer Türkmenler'le otlak ve kışlak olarak paylaşmak istemiyorlardı Böylece Türkmenler Güneydoğu Anadolu'da kısılıp kaldılar ve yığılmaya başladılar

Alışık olma
dıkları ormanlık ve dağlık bir bölgede yurt tutmak zorunda kalan göçer Türkmenler hayvanları için gerekli otlağı bulamayarak yoksulluk içine düştüler Bu durum kaçınılmaz olarak göçerlerin devletin buyruklarını dinlememesine ve topraklara sahip çıkan yerleşik Türkmenler'le yer yer çatışmalarına yol açtı Böylesi çatışmalarda Anadolu Selçuklu Devleti toprak sahiplerinden yana çıkıp göçerlere ağır cezalar veriyordu Bunun yanı sıra Anadolu Selçuklu Sultanı II Gıyaseddin Keyhüsrev'in halkı ezen adaletsiz yönetimi, yoksul ve haksızlığa uğrayan geniş Türkmen kitlelerini başkaldırmaya doğru itiyordu


Bu ortam Baba İlyas'ın düşüncelerinin huzursuz halk arasında hızla yayılmasına yardımcı olmaktaydı Halifesi Baba İshak, bu düşünceler çevresinde Türkmenler'i örgütlüyor, onları bir ayaklanmaya hazırlıyordu Türkmenler silah alabilmek amacıyla hayvanlarını satmakta, ayaklanma için Baba İshak' tan gelecek işareti beklemekteydiler Bu sırada Selçuklu Sultanı II Gıyaseddin Keyhüsrev'in bir ayaklanma hazırlığı içinde olduğundan kuşkulandığı Baba İlyas'ın üzerine 1239'da ansızın saldırması ayaklanmanın başlamasına neden oldu

Bu durum karşısında Baba İshak'ın ayaklanma çağrısına Türkmenler'in yanı sıra, Halep ve Antep yöresine sürülen Harezm Türkleri de katılınca başkaldıranların sayısı arttı Elbistan'da yenilen Selçuklular Sivas'ı Babailer'e bırakmak zorunda kaldılar Ardından Amasya ve Kayseri de elden çıkınca Selçuklu Sultanı II Gıyaseddin Keyhüsrev başkent Konya'dan uzaklaşmak gereğini duydu Baba İlyas'ın Amasya Kalesi'nde öldürülmesi ayaklanmanın şiddetini daha da artırdı Babailer Kırşehir'e doğru ilerlemeye başladılar

Ama Selçuklu ordusu bu arada derlenip toparlanmış, ücretli Frank askerlerinin orduya katılmasıyla da güçlenmişti Kırşehir çevresinde yapılan savaşı Selçuklular kazandı Baba İshak'ın 1240'ta Amasya'da asılarak öldürülmesi, Babailer'in büyük çoğunluğunun kılıçtan geçirilip yok edilmesi Babai Ayaklanması'm sona erdirdi
Bu ayaklanma Anadolu Selçuklu Devleti' nin güçsüzlüğünü ortaya çıkardığı gibi var olan gücünün de iyice sarsılmasına yol açtı (bak ANADOLU SELÇUKLU DEVLETÎ) Anadolu Moğol istilasına uğradı

Buna karşılık Babai inancı etkisini uzun zaman sürdürdü Değişik dinsel inançları olan toplulukları zamanla kendi içinde eriten ve kaynaştıran bir dinsel akıma dönüştü Baba İlyas'ın yandaşları Anadolu'nun çeşitli yerlerine dağılarak zaviyeler kurdular ve Baba İlyas'ın düşüncelerini yaydılar, özellikle kırsal kesimde, Tokat, Amasya ve Sivas dolaylarında, daha sonra Batı Anadolu'da ve 14 yüzyıldan başlayarak Balkanlardaki Müslümanlar arasında bu düşünce kuramsallaştı

Baba İlyas ile Baba İshak, sonradan Bektaşilik adıyla ortaya çıkacak olan kurumun ve bu kurumun düşünce ve inanç ortamını yaratan Hacı Bektaş Veli'nin öncüsü oldular Rumeli Bektaşileri arasında Baba İshak yalnız bir inanç kurucusu olarak değil, toplumda düzeni sağlayan kişi olarak da saygı gördü Baba İlyas'ın halifelerinden Edebah' nın ise Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda önemli bir yeri vardır

__________________