Bakır

Bakır


Bakırı katışıksız halde gören kişi pek azdır Görenler de bu sarımsı pembe renkli, parıltılı metalin bakır olduğunu kolay kolay anlayamazlar Çünkü havayla karşılaştığında bakırın rengi pembeden kırmızıya döner; hızla esmerleşip matlaşır ve bildiğimiz kızıl kahverengi bakıra dönüşür Bu renk değişiminin nedeni, metalin havadaki oksijenle birleşmesinden doğan bakır oksidin incecik bir katman halinde yüzeyini kaplamasıdır Eğer metal havayla karşı karşıya kalırsa, bakır oksit bu kez havadaki karbon dioksit ile birleşerek bakır karbonata (ya da kükürt dioksit ile

birleşerek bakır sülfata) dönüşeceğinden metalin yüzeyi zamanla yeşil bir renk alır Bakır karbonat, çok ince bir katman olmasına karşın alttaki metali öbür kimyasal etkenlerden korur Üstelik bakırpası ya da patina denen bu yeşil yüzey metale daha çekici bir görünüm kazandırdığı için, sanatçıların ve eski eşya koleksiyoncularının gözünde daha değerlidir Bazı yapıların yeşil kubbeleri ya da çatıları, yüzeyi zamanla böyle bir katmanla örtülmüş bakırdan yapılmadır

Kimyasal simgesi Cu, atom numarası 29, atom ağırlığı 63,54 olan bakır, doğal kimyasal etkilere dayanıklı bir metaldir; paslanmaz ve kolay kolay aşınmaz Üstelik çeşitli biçimlerde işlenebilecek kadar yumuşak bir metaldir Dövülebilir, kesilebilir, yüzeyi kazınabilir, oyulabilir ve kalınlığı milimetrenin yirmide birini bile bulmayan, ışığı geçirecek kadar ince bir levha haline getirilebilir Bu incelikteki bir bakır levhadan geçen ışık yeşilimsi mavi renkte gözükür


Bakır, en çok kullanılan metaller arasında demir ve alüminyumdan sonra üçüncü sırayı alır Çok iyi bir elektrik iletkeni olduğundan, dünyada üretilen bakırın yarıdan fazlası elektrik sanayisinde kullanılır Ama bu amaçla kullanılacak bakırın son derece katışıksız olması gerekir Elektrik, telefon ve telgraf tellerinin, yeraltı ve denizaltı kablolarının, paratonerlerin temeli hep bakırın iletkenliğine dayanır Dinamo, motor ve manyetolardaki elektromıknatıs bobinlerinde de çok miktarda bakır

kullanılır Bakır, eğilip büküldüğünde kolay kolay kopmayan, teknik terimiyle sünek bir metaldir ve istenen incelikte tel halinde çekilebilir Elektrik kabloları genellikle çok ince bakır tellerin bir araya getirilip iplik gibi bükülmesiyle elde edilir


En iyi ısı ileticileri arasında da gümüşün hemen ardından bakır gelir Bu özelliği nedeniyle buhar kazanlarının, radyatörlerin, tencere ve tava gibi mutfak gereçlerinin yapımında kullanılır Bakır alaşımlarının da çok geniş bir kullanım alanı vardır Örneğin bakır kalayla alaşımlandığında tunç (bronz), çinkoyla pirinç, alüminyumla da alüminyum tuncu denen alaşımları verir {bak AlaşIm) Dokuz ayar altının yaklaşık üçte ikisi bakırdır Birçok ülkede metal paralar genellikle bakır alaşımlarından yapılır Yapılardaki su borularında, makinelerin mil yataklarında ve daha birçok alanda bakır ve alaşımları çok kullanılır

Bazı sanat dallarında da bakır her zaman aranan bir gereç olmuştur Örneğin asitli oymabaskı (gravür) için kullanılan kalıplar, bakır levhaları nitrik aside (kezzap) yedirerek hazırlanır Çok eskiçağlardan beri çanak çömlekleri boyamak için mavi ya da yeşil renkli bakır tuzları kullanılmıştır

Bu tuzlar yeşil bir alevle yandığından fişek yapımında da bakır bileşikleri çok değerlidir Göztaşı adıyla bilinen bakır sülfat bitkilerdeki, özellikle üzüm asmalarındaki bazı mantar hastalıklarının önlenmesinde etkili olan bordo bulamacının yapımında kullanılır Bu tarım ilacı ilk kez Fransa'nın Bordeaux kentindeki üzüm bağlarında kullanılmış, adını da bu kentten almıştır
Bakır doğada çok bol bulunan bir element olduğundan hemen her ülkede işletilebilir bakır yatakları vardır

Yıllık dünya üretimi 6 milyon ton dolayındadır Bunun yaklaşık yüzde 70'ini ABD, SSCB, Zambiya, Şili, Kanada ve Zaire olmak üzere altı ülke karşılar Türkiye'nin en önemli bakır yatakları daArtvin'in Murgul ve Diyarbakır'ın Ergani ilçelerindedir Bakırın sülfür ve oksit gibi bileşikler halinde bulunduğu bakır cevherlerinde altın, gümüş, kobalt ve selenyum gibi başka metallere de oldukça sık rastlanır En güzel bakır cevherlerinden biri olan yeşil renkli malakit, mücevhercilikte de kullanılan bir bakır karbonattır


Yataktan çıkarılan cevherin kavrulup eritilmesiyle, blister denen katışıklı ham bakır elde edilir Kabarcık anlamındaki bu adın verilmesinin nedeni, eritme sırasında çıkan gaz kabarcıklarının metal soğurken yüzeyde donup boncuk gibi kalmasıdır Daha sonra bu ham bakın arıtmak için, çubuk halindeki ham bakır ile arı bakırdan bir levha, bakır sülfat çözeltisi doldurulmuş bir elektroliz kabına daldırılır Çözeltiden elektrik akımı geçirildiğinde, anottaki ham bakırın içinde bulunan katışkılar kabın dibine çökerken, çözünmüş olan an bakır da katotta, yani arı bakır levhanın üzerinde toplanır Daha sonra bu levha eritilerek külçe halinde dökülür


Bakırın yaklaşık 10 bin yıldır insanlarca bilindiği ve altından sonra bulunduğu halde alet ve silah yapımında kullanılan ilk metal olduğu arkeolojik bulgulardan anlaşılıyor Özellikle Anadolu, Asya ve Ortadoğu'daki uygarlıkların gelişmesinde bakırın büyük payı olmuştur Bakır ile kalayın aİaşımlanarak tuncun bulunması bakır yataklarının değerini daha çok artırdı Demirin bulunmasından sonra önemini yitiren bakır gene de çağlar boyunca en çok kullanılan metaller arasında ilk sıralan aldı ve elektrik çağının başlamasıyla yeniden değer kazandı

__________________