Bayar, Mahmut Celal (1883-1986)

Bayar, Mahmut Celal (1883-1986)

Türkiye'nin önde gelen siyaset ve devlet adamlarından ve Türkiye Cumhuriyeti'nin üçüncü cumhurbaşkanı olan Celal Bayar, Bursa'ya bağlı Gemlik ilçesinin Umurbey köyünde doğdu İlk ve ortaöğrenimini Gemlik ve Umurbey'de başöğretmenlik ve müftülük yapan babasının yanında tamamladı Çeşitli memurluklarda bulunduğu sırada Bursa'da bir Fransız okulunun kurslarına giderek Fransızca öğrendi Genç yaşta siyasete atilan Celal Bayar, 1908'de İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Bursa örgütüne girdi Cemiyetin güvenini kazanması sonucunda, önce Bursa, daha sonra da


İzmir İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin genel sekreterliğine getirildi
i Dünya Savaşı yıllarını cemiyetin önde gelen kişilerinden İzmir Valisi Rahmi Bey'in yanında örgüt çalışmalanyla geçirdi Bu sırada İttihat ve Terakki'nin görüşlerini yansıtan Halka Doğru dergisinin yönetmenliğini üstlendi ve dergide "Turgut Alp" takma adıyla yazılar yazdı
Celal Bayar, i Dünya Savaşı'nın bitiminde Osmanlı İmparatorluğu'nun çok güç koşullar içinde kalması üzerine, ülke sorunları üstünde daha etkin çalışmalarda bulunmak amacıyla 1918'de Müdafaai Hukuki Osmaniye Cemiyeti'ne girdi İzmir'in işgal olasılığı belirince önce zeybek, sonra köy imamı kılığına girerek yöredeki köyleri "Galip Hoca" takma adıyla dolaşmaya başladı ve işgale karşı halkı uyardı İşgali izleyen günlerde de silahlı direnişe katıldı Balıkesir Kongresi karanyla Akhisar cephesi alay komutanlığına getirildi


Bayar, 1920'de topların son Osmanlı Mebusan Meclisi'ne Saruhan (Manisa) milletvekili olarak girdi Meclis'te Kuvayı Milliye'yi öven konuşmalar yapan Bayar 16 Mart 1920'de İstanbul işgal edilince gizlice Ankara'ya geçti Bursa milletvekili olarak girdiği Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde eski İttihatçilann çevresine girmedi; Mustafa Kemal'in yakın çevresinde yer aldı


Bundan sonra sürekli biçimde siyasal yaşamın çeşitli alanlarında önde gelen görevler üstlendi 1920'de bir süre iktisat vekilliğini vekâleten yürüten Bayar, Mustafa Kemal'in buyruğu ile Yeşil Ordu ve resmi Türkiye Komünist Fırkası'nın (Partisi) yöneticileri arasına girdi


192122 yılları arasında iktisat vekili olarak görev yaptı 1922'de Lozan Konferansı'na gönderilen ilk heyete danışman olarak katıldı Aynı yıl bir süre Dışişleri Bakanlığı'na vekâlet eden Bayar 1924'te Mübadele (Değişim), İmar ve İskân bakanı oldu
Bu sırada Mustafa Kemal, Hint Müslümanları'nın gönderdiği paranın 250 bin lirası ile iktisadi yaşama yararlı bir şirket kurmak istiyordu Görüşüne başvurduğu Celal Bayar 250 bin liranın da anaparaya katılarak memur, subay, çiftçi herkesin ortağı olabileceği bir ulusal banka kurulmasını önerdi Bu


öneriyi olumlu karşılayan Mustafa Kemal ulusal bir bankanın kurulmasına karar verdi Böylece Celal Bayar bakanlıktan ayrılarak bankanın kuruluş çalışmalanna başladı İş Bankası adıyla kuruları bankanın genel müdürü oldu 192432 yılları arasında yürüttüğü bu görevi sırasında ülkenin ekonomik yaşamında etkili bir yeri oldu 1932'de iktisat bakanı olması ekonomi üzerindeki etkisini daha da artırdı 1937'ye kadar süren bakanlığı döneminde bir yandan, devlet yardımı ile özel girişimin geliştirilmesine ağırlık verirken; öte yandan, Sümerbank, Etibank, Halk Bankası gibi çeşitli devlet işletmelerinin kurulmasına öncülük etti


1937 Ekim'inde başbakanlıktan istifa eden İsmet İnönü'nün yerine Atatürk tarafından başbakanlığa getirilen Celal Bayar, Atatürk'ün ölümünden sonra cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü tarafından hükümeti kurmakla görevlendirildi Ocak 1939'da bu görevinden ayrıldı


Bayar, II Dünya Savaşı yıllarını yönetimde önemli bir görev almadan, milletvekili olarak geçirdi İsmet İnönü'nün 1945 başlarında çok partili bir sisteme geçileceğini açıklaması üzerine Celal Bayar, daha sonra Demokrat Parti' nin kurucuları olacak Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte Cumhuriyet Halk Partisi içinde bir muhalefet hareketi başlattı Ardından 7 Ocak 1946'da


partisinden ve milletvekilliğinden istifa ederek üç arkadaşı ile birlikte Demokrat Parti'yi kurdu ve başkanlığına getirildi 1946 seçimlerinde 61 milletvekili arkadaşıyla meclise girdi Cumhuriyet Halk Partisi'ne zaman zaman sertleşen, yoğun eleştiriler yöneltti 1950 Mayıs'mda yapilan seçimlerde, Demokrat Parti ezici bir çoğunluk sağlayarak tek başına iktidara geldi 22 Mayıs 1950'de Celal Bayar meclis tarafından Türkiye Cumhuriyeti'nin üçüncü cumhurbaşkanı seçildi


Celal Bayar, Demokrat Parti'nin 1954 ve 1957 seçimlerini de kazanıp iktidarını sürdürmesi sonucunda 10 yıl boyunca cumhurbaşkanlığı görevinde kaldı 27 Mayıs 1960'ta ordu tarafından gerçekleştirilen darbeyle cumhurbaşkanı, bakanlar, Demokrat Parti yönetici ve milletvekillerinin çoğu tutuklarıdı Celal Bayar ve arkadaşları, anayasaya aykırı davranmak ve yasadışı işler yapmakla suçlarıdılar Yassıada'da hapsedilen Celal


Bayar ve arkadaşları 1961'de Yüksek Adalet Divanı tarafından yargilandı Yassıada Mahkemeleri diye de bilinen bu yargılamanın sonucunda idama mahkûm edildi Ama o sırada 77 yaşında olan Celal Bayar'ın yaşlılığı göz önününde tutularak idam cezası affedildi ve Kayseri Cezaevi'ne gönderildi 1964'te rahatsızlığı nedeniyle buradan da salıverildi


Celal Bayar bundan sonraki yıllarını siyasal hakları ellerinden alınmış olan Demokrat Partililer'in bu haklarının geri verilmesi çalışmasına adadı Bir dönem, Demokrat Parti' nin devamı niteliğinde kurulmuş olan Adalet Partisi'ni destekleyen Celal Bayar bu partiyle olan anlaşmazlığı sonucunda Demokratik Parti'nin yanında yer aldı Ne var ki Demokratik Parti'nin ülkenin siyasal yaşamında önemli bir etkisi olmayınca yeniden Adalet Partisi'ni destekledi


Ömrünün son yıllarını Türkiye'deki sağ partilerin bir simgesi ve başvuruları, danışilan, deneyimli siyaset adamı olarak geçirdi
22 Ağustos 1986'da 103 yaşındayken İstanbul'da öldü ve doğduğu köy olan Umurbey'de gömüldü Yaşamını Ben de Yazdım (8 cilt, 196572) adlı kitabında anlatmıştır

__________________