Şengül Şirin
|
Benjamin Franklin, ABD'li Yayımcı, Yazar, Mucit, Felsefeci, Bilim Adamı, Diplomat
Amerika'ya göç etmiş bir İngiliz ailesinin oğlu olan Benjamin Franklin, XVIII yüzyılın en tanınmış ve renkli kişilerinden biridir Yaşamı yayımcılık, devlet adamlığı, bilimsel çalışmalar gibi çeşitli uğraşlarla geçmiştir Yorulmak bilmez bir yazar olmuş, birçok yardım kurumu oluşturmuş ve Amerika'daki ilk kütüphanelerden birini kurmuştur Ayrıca, Amerika'daki İngiliz sömürgelerinin Londra temsilciliğini yapmış ve sömürgelerden damga vergisi yoluyla para toplanmasına karşı çıkmıştır
Bu yolla başarılı bir sonuç alamayacağını anlayınca, Amerika'ya dönmüş ve Bağımsızlık Bildirgesi'ni hazırlayan komitede görev almıştır Daha sonra da, Fransa'da ABD'ni temsil etmiş ve bir dostluk anlaşması imzalamıştır
Franklin, bilim alanında ilk buluşlarından birini 1740'ta yaptı «Pennsylvania şöminesi» ya da «Franklin sobası» adı verilen bu düzenek, şöminelerden çıkan ısının, yeni bir düzenlemeyle şöminenin ya da sobanın arkasından geçmesiyle, ısınan havadan daha iyi verim alınmasını sağlıyordu Bu yöntemle Franklin, «oturma odasını, eskiden yaktığı odunun dörtte birini yakarak, iki kat daha çok ısıttığını» öne sürdü
Ama Franklin'in en önemli bilimsel çalışması, elektrik alanındadır 1746'da Edinburgh'lu Dr Spencer'in statik elektrikle ilgili bir deneyini izleyen Franklin, iki arkadaşından birinin üstündeki statik elektriğin, ötekine atlamasını gözleyerek, artı ve eksi elektrik kavramlarını ortaya attı
Buna göre, daha çok elektrik taşıyan bir kişinin, öteki kişiye göre artı yükle yüklenmiş olması gerekiyor, bu yüzden eksi yüklü kişi ile aralarında bir kıvılcım oluşuyordu Bundan sonra, cam plakalardan oluşan bir pilin, nasıl elektrikle yüklenebileceğini açıkladı (çok plakalı KONDAN-SATÖR'lerin ilk örneği) YILDIRIMLIK'ı (paratoner) buldu ve ilk kez 1752'de, Paris'te bir deney sırasında kullandı Franklin'in elektrik bilimine getirdiği terimler, günümüzde de geçerliğini korumaktadır; günümüzde, elektriğin eksi yüklü elektronların akmasından doğduğunun bilinmesine karşın, hâlâ akımın «artı» kutuptan «eksiye» doğru aktığından söz edilir
Franklin'in yaptığı en ünlü deneylerden biri, yıldırımın bir elektrik olayı olduğunu kanıtlamasıdır 1752 yılında, fırtınalı bir havada, büyük bir ipek mendilden yaptığı, iki çıtalı uçurtmayı uçurdu Uçurtma ipinin ucuna ipek bir kurdeleyle bir anahtar bağladı ve yardımcılarına «ip yeterince ıslandığında, anahtara yaklaşana elektrik akımının geçeceğini» söyledi Kendisi raslantı sonucu kurtuldu; ama yardımcılarından ikisi, deney sırasında öldü
Franklin, meteoroloji ve denizbilim konularında, tropikal bölgelerden yükselen sıcak hava akımlarının kuzeye doğru kayması sonucu ortaya çıkan fırtına sistemlerini buldu Gemicilerden Golfstream sıcak su akıntısına ilişkin bilgiler topladı Atlas Okyanusu'nun kuzeyinde yaptığı sıcaklık ölçümleri sonucu, bu akıntının, deniz içinde bir ırmak gibi aktığını ve doğuya giden gemilerin hızlarını artırdığını ortaya koydu
1784'te Fransa'da görevliyken, çift odaklı mercekleri geliştirdi O yıllarda gözlük takıyordu ve hem uzağı, hem yakını görmek için sürekli gözlük değiştirmeyi, sıkıcı buluyordu Gözlük çerçevesi içine yarıdan kesilmiş iki ayrı mercek yerleştirdi Böylece, gözlüğünü hiç çıkarmadan, hem önünde yediği yemeği, hem de sofradaki kişilerin yüzlerini görebilmekteydi
Bilgi ve düşüncelerden karşılıksız yararlanılmasından yana olan, «başkalarının buluşlarıyla birçok rahatlığa kavuştuğumuza göre, buluşlarımızla insanlara yararlı olma olanağı bulunca mutlu olmalıyız» diyen Franklin, buluşlarının hiç birinin patentini almamıştır
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|