Cevap : Hitit Medeniyeti Müzik Kültürünün Analizinde Arkeolojik Verilerin Rolü

**[KAPLAN]** · 06-18-2009

Üzerlerinde dörder kişiden oluşmuş müzik gruplarının tasvir edilmiş olduğu Zincirli ve Karate-pe rölyefleri ise özellikle lirlerin geç Hitit müzik kültüründeki önemine işaret eden veriler olarak karşımıza çıkmaktadır

Zincirli rölyefinde, iki def icracısının iki lir icracısını takip ettiği tasvir edilmiştir

Bu rölyefte tasvir edilmiş olan iki ayrı lir tipi, Hitit müziğinde çok çeşitli lirlerin kullanılmış olduğuna işaret etmektedir (Şekil 9) (Alp, 1999)

Bu sahnede lirlerin üzerinde tasvir edilmiş olan tel sayıları ise (diğer arkeolojik veriler üzerindeki tasvirler için söyleyebileceğimiz üzere) tasarımcının düşüncesine göre belirlenmiş olan sembolik bir sayıya işaret etmektedir

Bu sebeple tel sayılarının bazı müzikal saptamalar yapılmasında kullanılması, çok doğru bir yaklaşım olmayacaktır

Zincirli rölyefi "küçük deri gerili"lerin ve lirlerin Hititlerde ne şekilde tutularak icra edilmiş olduğu konusunda önemli bir veri olarak karşımıza çıkmaktadır

Özellikle ellerinin pozisyonundan, "küçük deri gerili" icracılarının sol el ile kasnağa yakın yere, sağ el ile ise derinin ortasına yakın bir kısma vurarak icra ettikleri anlaşılmaktadır

Günümüzdeki benzer icralar bu düşüncemizi destekler niteliktedir

Bu ise, sol ve sağ ellerin paylaşımlı şekilde kullanılmasıyla gerçekleştirilen bir müzikal icraya işaret etmektedir

Bununla beraber bu şekildeki icra tarzının Hitit "küçük deri gerili" icracıları tarafından benimsenen "değişmez" bir icra tarzı olduğunu öne sürmek doğru olmayacaktır

İki lir, bir "küçük deri gerili" ve "çift borulu" icracısından oluşan bir müzik grubunun tasvir edilmiş olduğu Karapete rölyefinde de farklı tipte lirlerin tasvir edilmiş olduğu görülmektedir (Şekil 10) (Alp, 1999)

Bu sahnede de lir icracılarının "küçük deri gerili" icracısı tarafından takip edilmiş olduğu, en önde ise bir "çift borulu" icracısının yer aldığı görülmektedir

Zincirli rölyefinde ve bu rölyefte tasvir edilmiş olan müzik gruplarında yer alan kişi sayılarının tasvir edilmiş olandan daha farklı olabileceği göz önüne alınmalıdır

Ayrıca bu şekildeki etkinliklerde idyofon icracılarının da yer almış olduğu, (membranafon icracıları ile beraber bu kişilerin) müzik gruplarının arkasında yer alma sebeplerinin ise, diğer çalgıların seslerini örtme endişesinden kaynaklandığını düşünmekteyiz

Bu açıdan bakıldığında, müzik gruplarında bütün icracıların her zaman aynı anda icra etmiş olduklarının düşünülmesi doğru bir yaklaşım olmayacaktır

Bu şekildeki etkinliklerde paylaşımlı bir icra tarzı benimsenmiş olabileceği gibi, etkinlik ya da törenlerin belirli bölümlerinde değişik icracıların yer almış olabileceği de düşünülmelidir

Ayrıca her iki rölyef de Hitit lir icracılarının mızrap kullanımı konusundaki seçiciliğine işaret etmesi açısından büyük bir önem taşımaktadır

Bir başka Karatepe rölyefinde ise iki dansçı bir "çift borulu" ve lir icracısının tasvir edilmiş olduğu görülmektedir(Şekil 11) (Alp, 1999)

Bu sahnenin en önemli özelliklerinden biri "çift borulu" icracısının, bazı Antik Yunan aulos icracıları gibi "phorbeia" takmış olmasıdır

Bu şekildeki etkinliklerde özellikle dansın vurgulanmak istendiği durumlarda sadece idyofon veya membrafonların icra edilmiş olduğu düşünülebilir

Ayrıca dansçıların vokal icra ile müzikal yapıya destek vermiş olduklarını da öne sürebiliriz

Öte yandan phorbeia kullanmamış olan "çift borulu" icracılarının bazı durumlarda çalmayı bırakarak vokal icra ile müzikal yapıya katkıda bulunmuş oldukları düşünülebilir

Sahnede "çift borulu" icracısının önünde tasvir edilmiş olan kısa boylu figürün elindeki idyofonlar ise göreceli olarak hareketli bir müzikal yapıya işaret etmektedir

Bu rölyefin üst kısmında yer alan sahnede tasvir edilmiş olan "küçük deri gerili" icracısının ise, bir tür dans etkinliğine eşlik ettiğini düşünmekteyiz

Karate-p e röly efl erinden bir diğeri üzerinde ise bir yemek ve içki sahnesi yer almaktadır

Bu sahnede müzik icracılarının tasvir edilmemiş olması; "yeme, içme etkinliklerine müzisyenlerin eşlik etmediğini" göstermemektedir

Bunun en önemli kanıtlarından biri olarak, benzer bir sahnenin tasvir edilmiş olduğu Kargamış rölyefi gösterilebilir

Bu rölyefte bir saplı lut icracısının eşliğinde içki içme ya da ziyafet etkinliği tasvir edilmiştir

Bu şekildeki etkinliklerde saplı lut icracılarının aynı zamanda vokal icra da yapmış oldukları düşünülebilir

Bazı çivi yazılı metinlerde "

tanrısının şerefine" içilmesi ile belirli bir çalgının icrası arasında dolaysız bağlantıların kurulmuş olduğu anlaşılmaktadır (Alp, 1999)

Elinde kadehle tasvir edilen adamın, saplı lut icracısının söylediği bazı sözlere karşılık bir saygı jesti olarak kadehini kaldırdığı da söylenebilir

Bu şekildeki yeme, içme etkinliklerinde lirlerin ve (benzer Antik Yunan etkinliklerindeki gibi) "çift borulu"ların yanı sıra Mezopotamya etkisiyle arpların kullanılmış olduğu da düşünülebilir

Bu sahnedeki saplı lut icracısının çalgıyı tutuş şekli İnandık vazosunun yanı sıra Karga-mış ve Alacahöyük rölyeflerinde tasvir edilmiş olanlarla benzerlik göstermektedir

Bir diğer Kargamış rölyefi ise bir "büyük deri gerili"yi aynı anda çalan iki icracı ile bir "doğal trompet" icracısına işaret etmektedir

Hititlerde "büyük deri gerili"lerin ellerle olduğu gibi tokmaklarla da çalındığı, bu şekildeki gruplarda "doğal trompet" ve "büyük deri gerili" icracıları arasında bir icrasal paylaşımın olduğu da söylenebilir

Ayrıca Hitit arkelolojik verileri arasında, özellikle küçük boyutlardaki simballerin yanı sıra Hatti dönemine tarihlendirilen "sallamalı idyofonlar" da büyük bir önem taşımaktadır

06-18-2009	#6
[KAPLAN]	Cevap : Hitit Medeniyeti Müzik Kültürünün Analizinde Arkeolojik Verilerin Rolü Üzerlerinde dörder kişiden oluşmuş müzik gruplarının tasvir edilmiş olduğu Zincirli ve Karate-pe rölyefleri ise özellikle lirlerin geç Hitit müzik kültüründeki önemine işaret eden veriler olarak karşımıza çıkmaktadır Zincirli rölyefinde, iki def icracısının iki lir icracısını takip ettiği tasvir edilmiştir Bu rölyefte tasvir edilmiş olan iki ayrı lir tipi, Hitit müziğinde çok çeşitli lirlerin kullanılmış olduğuna işaret etmektedir (Şekil 9) (Alp, 1999) Bu sahnede lirlerin üzerinde tasvir edilmiş olan tel sayıları ise (diğer arkeolojik veriler üzerindeki tasvirler için söyleyebileceğimiz üzere) tasarımcının düşüncesine göre belirlenmiş olan sembolik bir sayıya işaret etmektedir Bu sebeple tel sayılarının bazı müzikal saptamalar yapılmasında kullanılması, çok doğru bir yaklaşım olmayacaktır Zincirli rölyefi "küçük deri gerili"lerin ve lirlerin Hititlerde ne şekilde tutularak icra edilmiş olduğu konusunda önemli bir veri olarak karşımıza çıkmaktadır Özellikle ellerinin pozisyonundan, "küçük deri gerili" icracılarının sol el ile kasnağa yakın yere, sağ el ile ise derinin ortasına yakın bir kısma vurarak icra ettikleri anlaşılmaktadır Günümüzdeki benzer icralar bu düşüncemizi destekler niteliktedir Bu ise, sol ve sağ ellerin paylaşımlı şekilde kullanılmasıyla gerçekleştirilen bir müzikal icraya işaret etmektedir Bununla beraber bu şekildeki icra tarzının Hitit "küçük deri gerili" icracıları tarafından benimsenen "değişmez" bir icra tarzı olduğunu öne sürmek doğru olmayacaktır İki lir, bir "küçük deri gerili" ve "çift borulu" icracısından oluşan bir müzik grubunun tasvir edilmiş olduğu Karapete rölyefinde de farklı tipte lirlerin tasvir edilmiş olduğu görülmektedir (Şekil 10) (Alp, 1999) Bu sahnede de lir icracılarının "küçük deri gerili" icracısı tarafından takip edilmiş olduğu, en önde ise bir "çift borulu" icracısının yer aldığı görülmektedir Zincirli rölyefinde ve bu rölyefte tasvir edilmiş olan müzik gruplarında yer alan kişi sayılarının tasvir edilmiş olandan daha farklı olabileceği göz önüne alınmalıdır Ayrıca bu şekildeki etkinliklerde idyofon icracılarının da yer almış olduğu, (membranafon icracıları ile beraber bu kişilerin) müzik gruplarının arkasında yer alma sebeplerinin ise, diğer çalgıların seslerini örtme endişesinden kaynaklandığını düşünmekteyiz Bu açıdan bakıldığında, müzik gruplarında bütün icracıların her zaman aynı anda icra etmiş olduklarının düşünülmesi doğru bir yaklaşım olmayacaktır Bu şekildeki etkinliklerde paylaşımlı bir icra tarzı benimsenmiş olabileceği gibi, etkinlik ya da törenlerin belirli bölümlerinde değişik icracıların yer almış olabileceği de düşünülmelidir Ayrıca her iki rölyef de Hitit lir icracılarının mızrap kullanımı konusundaki seçiciliğine işaret etmesi açısından büyük bir önem taşımaktadır Bir başka Karatepe rölyefinde ise iki dansçı bir "çift borulu" ve lir icracısının tasvir edilmiş olduğu görülmektedir(Şekil 11) (Alp, 1999) Bu sahnenin en önemli özelliklerinden biri "çift borulu" icracısının, bazı Antik Yunan aulos icracıları gibi "phorbeia" takmış olmasıdır Bu şekildeki etkinliklerde özellikle dansın vurgulanmak istendiği durumlarda sadece idyofon veya membrafonların icra edilmiş olduğu düşünülebilir Ayrıca dansçıların vokal icra ile müzikal yapıya destek vermiş olduklarını da öne sürebiliriz Öte yandan phorbeia kullanmamış olan "çift borulu" icracılarının bazı durumlarda çalmayı bırakarak vokal icra ile müzikal yapıya katkıda bulunmuş oldukları düşünülebilir Sahnede "çift borulu" icracısının önünde tasvir edilmiş olan kısa boylu figürün elindeki idyofonlar ise göreceli olarak hareketli bir müzikal yapıya işaret etmektedir Bu rölyefin üst kısmında yer alan sahnede tasvir edilmiş olan "küçük deri gerili" icracısının ise, bir tür dans etkinliğine eşlik ettiğini düşünmekteyiz Karate-p e röly efl erinden bir diğeri üzerinde ise bir yemek ve içki sahnesi yer almaktadır Bu sahnede müzik icracılarının tasvir edilmemiş olması; "yeme, içme etkinliklerine müzisyenlerin eşlik etmediğini" göstermemektedir Bunun en önemli kanıtlarından biri olarak, benzer bir sahnenin tasvir edilmiş olduğu Kargamış rölyefi gösterilebilir Bu rölyefte bir saplı lut icracısının eşliğinde içki içme ya da ziyafet etkinliği tasvir edilmiştir Bu şekildeki etkinliklerde saplı lut icracılarının aynı zamanda vokal icra da yapmış oldukları düşünülebilir Bazı çivi yazılı metinlerde "tanrısının şerefine" içilmesi ile belirli bir çalgının icrası arasında dolaysız bağlantıların kurulmuş olduğu anlaşılmaktadır (Alp, 1999) Elinde kadehle tasvir edilen adamın, saplı lut icracısının söylediği bazı sözlere karşılık bir saygı jesti olarak kadehini kaldırdığı da söylenebilir Bu şekildeki yeme, içme etkinliklerinde lirlerin ve (benzer Antik Yunan etkinliklerindeki gibi) "çift borulu"ların yanı sıra Mezopotamya etkisiyle arpların kullanılmış olduğu da düşünülebilir Bu sahnedeki saplı lut icracısının çalgıyı tutuş şekli İnandık vazosunun yanı sıra Karga-mış ve Alacahöyük rölyeflerinde tasvir edilmiş olanlarla benzerlik göstermektedir Bir diğer Kargamış rölyefi ise bir "büyük deri gerili"yi aynı anda çalan iki icracı ile bir "doğal trompet" icracısına işaret etmektedir Hititlerde "büyük deri gerili"lerin ellerle olduğu gibi tokmaklarla da çalındığı, bu şekildeki gruplarda "doğal trompet" ve "büyük deri gerili" icracıları arasında bir icrasal paylaşımın olduğu da söylenebilir Ayrıca Hitit arkelolojik verileri arasında, özellikle küçük boyutlardaki simballerin yanı sıra Hatti dönemine tarihlendirilen "sallamalı idyofonlar" da büyük bir önem taşımaktadır