|
[KAPLAN]
|
Cevap : Hitit Medeniyeti Müzik Kültürünün Analizinde Arkeolojik Verilerin Rolü
Anadolu'da oldukça uzun bir süre gerek siyasi gerekse kültürel açıdan etkili olmuş olan Hititle-rin, çevre kültür ve medeniyetlerle olan ilişkileri yerli Anadolu kültürel unsurlarının diğer kültürler içerisinde yayılmasına neden olduğu gibi, bu kültürel unsurların yerli halk tarafından benimsenmesine de sebep olmuştur Ticaret amaçlı olarak gelen ve uzun bir süre Hitit topraklarında yaşayan insan gruplarının kültürel iletişimde büyük rol oynadığı, özellikle Mezopotamya kültür ve sosyal yaşantısı etkilerinin Hitit kültür ve sosyal yaşantısındaki yansımalarından anlaşılmaktadır Hititler ayrıca Anadolu'nun yerli halkı Hittilere ait gelenekleri ve dinsel uygulamaları da benimsemişler ve bunların uzun bir süre boyunca yaşatılmasını sağlayarak, kendi kültürlerinin bir parçası haline getirmişlerdir Hitit müzik kültürü konusunda önemli bilgilere işaret eden arkeolojik veriler, yazılı ve görsel olmak üzere iki ana başlıkta toplanabilir Görsel veriler üzerinde tasvir edilmiş olan sahneler, müziğin hangi sosyal yapı içerisinde icra edildiğini, müzik gruplarının yapısal özelliklerini, müzikal icranın özelliklerini, çalgıları, mızrap ve phorbeia kullanımını, dans etkinliklerinin müzikal yapı ile olan bağlantısını tespit ve yorumlamaya imkân sağlamaktadır Öte yandan müzikal unsurların görülmediği sahnelerin bulunduğu görsel malzemelerin de genel sahne ve tören düzeninin belirlenmesinde önem taşımaları nedeniyle değerlendirmeye alınmaları gerekmektedir Yazılı veriler çivi yazılı tabletlerdir ve bu tabletlerin bilim insanları tarafından yapılmış olan çevirilerinde farklı kültürel unsurların ne şekilde birbirleri ile ilişkilendirilmiş olduğu konusunda önemli bilgiler bulunduğu gibi; kült törenleri, adak uygulamaları, ölü ritüelleri, dinsel içerikli uygulamalar hakkında metinlere ve bilgilere rastlamak ve bu anlatımlarda müziğe önemli görevlerin yüklendiğini, müzisyenlere tören bölümlerinin vurgulanmasında görevler verildiğini tespit etmek mümkün olmaktadır Yazılı belgelerden ayrıca çalgılar, çalgısal icra, vokal icra ve dans ile ilgili bilgi edinmek ve bu unsurların etkinlikler içinde ne şekilde kullanıldığını anlamak da mümkün olmaktadır Görsel nitelikteki arkeolojik kaynakları öncelikle Hitit medeniyetine ait olanlar ve Hitit medeniyetine ait olmayanlar olarak iki ayrı grupta değerlendirmek ve incelemek gerekmektedir Hitit Medeniyetine ait olmayanlar, Hitit Medeniyeti'nin iletişim içerisinde bulunduğu kültür ve medeniyetlere ait olan arkeolojik verilerdir ve bunların değerlendirmesi sayesinde, Hitit arkeolojik verileri üzerinde tespit edilemeyen ancak benzerliklerin olabileceği öğeleri saptamak mümkün olmaktadır Örneğin, Antik Yunan Medeniyeti'ne ait arkeolojik veriler üzerindeki tasvirler karşılaştırma açısından ciddiyetle ele alınmayı gerektirmektedir
Arkeolojik verilerin Hitit müzik kültürü açısından yorumlanmasındaki problemler ve öneriler
Çalgılarla ilgili terminolojik problem ve öneriler
Özellikle Türkçe yayınlanmış kaynaklarda veya bunları örnek alan yabancı kaynaklarda, Hitit Medeniyeti'ne atfedilen arkeolojik veriler üzerindeki müzik sahnelerinin farklı şekillerde yorumlanmış olduğu, bu yorumlamaların en temel dışavurum araçlarından biri olan "müzik terminolojisi seçimi"ndeki farklılıkların yapılan yorumları belirsizleştirdiği, yapılan kaynak taramasında belirginleşmiş bir alan olarak karşımıza çıkmıştır Çalgıların "genel olarak" isimlendirilmesi konusunda "alet", "enstrüman" "saz" (aynı zamanda saplı lutlar için de kullanılmış) gibi kelimelerin tercih edilmiş olduğu görülmektedir Özellikle bazı çalgıların isimlendiril-mesinde tercih edilmiş olan bu kelimelerin ne sebeple seçilmiş olduğu, hangi çalgıya işaret ettiği de açık bir şekilde anlaşılamamaktadır Çalgıların isimlendirilmesinde kullanılan terimlerin en azından belirli bir sınıflandırma sisteminde ifade edilerek belirtilmiş olması, dünya çalgı bilgisi literatürünü takip etmeyi gerektirmektedir Ancak, çoğu kaynak müzikolojinin alt dallarından biri olan organoloji (çalgı bilgisi) ile ilgili olan çalışmaları değerlendirmeye bile almamıştır
Elimizdeki veriler doğrultusunda bilgi sahibi olduğumuz Hitit çalgılarını sınıflandırmak için uygun sistem "Hornbostel-Sachs Çalgı Sınıflandırma Sistemi"dir Bu sistem dünya organoloji literatüründe, dünya müziklerinde kullanılan tüm çalgıları inceleyerek sınıflandırmış bir sistem olması açısından 20 yüzyılın başında yapılmış en detaylı sınıflandırma sistemidir ve Hitit müzik çalgılarının sınıflandırma çalışması yapılırken Hornbostel-Sahcs'a ait "Systematik der Musikinstrumente" adlı Almanca kaynaktan İngilizce'ye çevrilmiş olan metin kullanılmıştır (Myers, 1992)
Çivi yazılı metin çevirilerinde yer alan başta çalgılar olmak üzere, müzikal unsurlarla ilgili tanımlamalar, terminolojik kararsızlığın ya da belirsizliğin önemli bir göstergesi olarak karşımıza çıkar Kaynaklarda, aynı çalgıyı farklı terminoloji kullanarak ifade etmenin altındaki tek sebep bu organolojik sınıflandırma sistemlerinden haberdar olunmaması ile ilgilidir Çalgılarla ilgili olan tanımlama belirsizliklerinin temel kaynağı öncelikle orijinal dildeki karşılığının izdüşümü olan isimlerin çözümlenememesi konusundaki güçlük ve çelişkilerden kaynaklanmaktadır Diğer sebep ise, doğru terminolojinin kullanılmış olduğu yabancı dildeki bazı bilimsel kaynakların Türkçe'ye çevirisinde, yine terminoloji ve sınıflama bilinmediğinden farklılıklar olmasıdır ("lir"in, "arp" ile terminolojik olarak karıştırılması gibi) Bu açıdan bakıldığında "Hornbostel-Sachs Çalgı Sınıflandırma Siste-mi"nde ChordophonesKordofonlar (Telli Çalgılar) olarak genel başlık altında değerlendirilmiş olan telli çalgıların alt gruplarında olan lirlerin (Lyres) 3212, arpların (Harps) ise 322 numarayla yer verilmesi, bu iki çalgının farklı iki grup çalgı olduğunu göstermektedir Ama birçok çeviride bu iki çalgı sanki aynı tür çal-gıymış gibi değerlendirilmiştir Oysaki bir çalgının "lir" ya da "arp" olduğunu anlamak ve değerlendirmek için bahsettiğimiz sınıflandırma sistemindeki tanıma uyup uymadığına bakmak yeterli olacaktır
Lavta, ud, saz, bağlama gibi terimlerle ifade edilmiş olan çalgılar için de sorun aynıdır Hitit tasvirlerinde görülen bu tip çalgılar için yine Chordophones-Kordofonlar (Telli Çalgılar) genel başlığı altında yer alan Lute-Lut sınıflamasının da alt başlıklarından olan Saplı Lut (Neck Lute) terimini kullanmak, çalgıların yapı özelliklerini de belirtmesi açısından daha doğrudur Bu örnekleri farklı çalgı tanımları için çoğaltmak mümkündür Örneğin, kaynaklarda "çifte obua", "ikili flüt", "flüt", "aulos" olarak adlandırılmış olan Çoklu Klarnetler (Sets Of Clarinets) 42222 ya da Çoklu Obualar (Sets Of Oboes) 42212 sınıflandırma numarası altında ifade edebileceğimiz ve genel başlık olarak Aerophone (Havalı Çalgılar)'a giren bu alt sınıflama için ise "Çift Borulu" terimini kullanmak mümkündür Ayrıca boynuz veya boru olarak da adlandırılmış olan "Doğal Trompet"in ise Doğal Trompetler (Natural Trumpets) 4231 sınıflandırma numarasıyla verilmiş olan çalgıları işaret ettiğini belirtmek gerekmektedir Hitit arkeolojik verileri üzerindeki tasvirlerde görülen "küçük deri gerili" çalgının Tek Yüzüne Deri Gerilmiş Olan Çerçeveli Membranafonlar (Single Skin Frame Drums) 211311, "büyük deri gerili" çalgısının ise 21131 olarak Membranaphones (Deri Gerili Vurmalı Çalgılar) genel başlığında, simbal (Cymbal) çalgısının 11114 numara ile, sallamalı idyofon çalgısının ise 1121 numara ile Idiophones (Kendinden Ses Veren Vurmalı Çalgılar) ana başlığı altında ifade edilmesi daha bilimsel bir yaklaşım olacaktır Ayrıca bu çalgıların orijinal dildeki karşılıkları konusunda bazı öneriler söz konusu olsa da, aynı dönemdeki kaynaklarda bile bir çalgı için farklı adlandırmalar kullanılması ve belirsizlikler olması nedeniyle, döneme ait terimleri kullanmak, şu anki tespitlerle mümkün olamamaktadır Çalgının tanımlanması ya da isimlendirilmesi konusunda zorlukların olması durumunda, ilgili olduğu düşünülen dört temel sınıflandırma basamağının (idyofon, membrafon, kordofon ve aerofon) ismiyle çalgıyı ifade etmek daha bilimsel bir yaklaşım olacaktır
|