Psikolojinin Alanı

PSİKOLOJİNİN ALANI

Psikolojinin Tanımı:

Psikoloji "Psyche" ve "Logos" kelimelerinin birleşmesiyle meydana gelen "Ruhbilim anlamında Yunanca bir kelimedir Böyle bir tanımlama bugünkü psikolojinin anlamını tam olarak vermez

Psikoloji, insan ve hayvan davranışlarının gözlenebilir ve ölçülebilir olanları ile zihinsel süreçleri inceleyen pozitif bir bilim dalıdır

Psikolojinin konusunu daha iyi anlayabilmek için bilim, davranış ve zihinsel süreç kavramlarının tanımlanmasında yarar vardır

Bilim: Bilim, belli bir alanda bilimsel bir yöntemle elde edilmiş düzenli ve sistemli bilgiler bütünüdür

Psikolojinin de bilim olabilmesi için aşağıdaki koşulları taşıması gerekir:

-Objektif olmak
-Bilimsel yöntemi kullanmak
-Genel-geçer olmak
-Eleştirici olmak
-Determinizm


Davranış: Organizmanınherhangi uyarıcının etkisiyle gösterdiği tepkidir

Uyarıcı: Organizmayı harekete getiren her şeydir

Davranış Çeşitleri:

1Fiziki(Gözlenebilen)Davranışlar: Başkaları tarafından görülebilen bedensel eylemlerdir
Örnek: Yemek yeme, spor yapma, esneme, yazı yazma vb

2Fizyolojik(Ölçülebilen) Davranışlar: Başkaları tarafından görülemeyen sadece zihinsel etkinlikleri ifade eden davranışlardır
Örnek: Sevilme, üzülme, düşünme, rüya görme vb

3İradeli(İstemli) Davranışlar: Bireyin kendi isteğiyle yaptığı davranışlara denir
Örnek: Koşma, uyuma, gülme vb

4İrade Dışı (İstemsiz) Davranışlar: Bireyin kendi isteğine bağlı olmadan gerçekleşen davranışlardır
Örnek: Refleks

Refleks: Etkiye karşı hemen yapılan irade dışı basit tepkilere denir Bu tepkiler organizmayı tehlikelerden korur
Örnek: Gök gürültüsü duyunca irkilme, ışık karşısında göz bebeğinin küçülmesi vb

Davranışları etkileyen faktörler

a) Organizmanın biyolojik özellikleri Kadın-erkek olma, genç-yaşlı olma gibi
b) Kazanılmış tecrübe (öğrenme) İnsanlar hangi uyarıcılara tepki vereceklerini, hangilerine vermeyeceklerini tecrübe yoluyla sonradan öğrenirler
c) Organizmanın içinde bulunduğu psikolojik durum Dalgın olma, üzüntülü, heyecanlı olma, içine kapanık olma gibi

d) Organizmanın içinde yaşadığı fiziki ve sosyal çevre Bireyin yetiştiği aile ortamı, iş, arkadaş çevresi, içinde bulunduğu ev, oda, okul ve işyeri gibi yerlerin uygun olup olmaması gibi

e) Tutum ve beklentiler: Kişinin bir olay veya duruma ilişkin duygu düşünce, bilgi inanç ve değerlendirmeleri ve beklentileri davranışları etkiler

Tüm bu etkenler göz önünde bulundurulduğunda insanın şu veya bu şekilde davranmasını bir nedene bağlı olarak açıklayamayız

Çünkü;

a) Bir uyarıcı birden fazla tepkiye sebep olabilir

b) Birden fazla uyarıcı bir tepkiye yol açabilir

c) Birden fazla uyarıcı birden fazla tepkiye sebep olabilir


Zihinsel Süreçler: Organizmanın doğrudan gözlenemeyen ancak dolaylı yollarla gözlenip ölçülebilen davranışlarıdır

Örneğin bir öğrencinin derste öğrendiklerinin ne kadarını hatırladığını gözlemleyemeyiz Ancak sınavda yaptığı hata sayısı ile ne kadar hatırladığını ölçebiliriz

Psikolojinin Konusu

Psikoloji bireyle ilgili birçok konuları ele alır, bunlar hakkında düzenli bilgiler ortaya koyar

Psikolojinin belli başlı konuları

Organizmanın davranışları, gelişim, organizmanın çevreye uyumu duyum, tutum, algı, akıl ve ruh sağlığı, öğrenme ve öğrenmeyi etkileyen faktörler, zekâ ve zekâ testleri, düşünme, kişilik ve kişilik testleri, sosyal etki

Psikolojinin Amacı

Organizmanın duyuş, düşünüş ve davranışlarının bağlı olduğu kanunlara ulaşarak insan davranışları hakkında önceden ön deyide bulunma imkânı sağlamak

a) İnsan davranışlarını tanımlama: Psikoloji, öğrenme nedir, davranış nedir, zekâ nedir, yetenek nedir gibi soruların cevaplandırılmasıdır

Örneğin, Fatma Hanımın ailesi için yemek pişirmesi, Temel’in ödevini yapması

b) İnsan davranışlarını anlama ve açıklama: Davranışları anlamak davranışın ortaya çıkış nedenini bulmak ve neden sonuç ilişkisini kurarak açıklamaktır

c) İnsan davranışlarını önceden kestirebilme: Davranışların nedenlerini ortaya koyduktan sonra benzer durumlarda benze davranışların ortaya çıkacağını önceden tahmin edilebilmesidir

d) İnsan davranışlarını etkileme ve kontrol etme: Davranışın olumlu yönde gelişmesi için ortaya çıkacak olumsuz durumların kontrol edilmesi ve önlenmesi amaçlanır


PSİKOLOJİNİN ALT DALLARI


1 Sosyal psikoloji

Toplumun bireylere, bireyin topluma etkisini konu edinir Bireyin grup içindeki davranışlarını inceler Kısaca toplum içindeki bireyin her türlü özellikleri ele alınır

Moda, kamuoyu araştırmaları, propaganda gibi konular üzerinde de inceleme yapar

2 Gelişim Psikolojisi

Organizmanın döllenmeden ölümüne kadar geçirdiği fizyolojik, psikolojik ve sosyal süreçleri inceler Gelişim psikolojisi organizmanın yaşa bağlı olarak meydana gelen fizyolojik değişiklikler ve bunların psikolojik, sosyolojik değişikliklerle ilgisini inceler

Gelişim psikolojisinin bölümleri

a) Çocuk psikolojisi: Çocukluk dönemi gelişiminin incelendiği bölümdür

b) Ergenlik psikolojisi:

c) Yetişkinlik psikolojisi: Ergenlik dönemi sonrası gelişimin incelendiği bölümdür

d) Yaşlılık psikolojisi:




Gelişimin Kanunları:

1 Gelişim sürekli bir oluşumdur Gelişim bütün bir yaşam boyunca devam eder Büyüme, olgunlaşma ve öğrenme, gelişimi meydana getiren üç öğesidir
2 Gelişmenin hızı her dönemde aynı değildir
3 İnsanın değişik yanlarının gelişimi değişik zamanlarda hızlanır
4 Yetenek ve becerilerin gelişimi belli bir sıra izler
5 Gelişmede belli yönelimler vardır
6 Gelişimi hem iç, hem de dış faktörler etkiler
Bu faktörler; kalıtım, organizmanın içinde bulunduğu çevre, beslenme, iç salgı bezleri, hareket, uyku, dinlenme, iklim

7 Gelişimin çeşitli yanları birbirini etkiler Psikolojik, fizyolojik ve sosyal süreçler birbirini etkiler

3 Klinik Psikoloji

Şiddetli davranış bozuklukların incelendiği bölümdür Organizmanın çevreye uyumsuzluğunun teşhis ve tedavisini amaç edinir

4 Deneysel Psikoloji

Duyum, algı, bellek, öğrenme, güdü ve duygu ile davranışın fizyolojik temelleri üzerinde durur

Deneysel psikologlar çeşitli psikolojik problemleri çözmek yerine, davranışların temellerini bulma ve anlama gibi konularla ilgilenirler

5 Danışmanlık Psikolojisi

Bireylerin karşılaştıkları problemleri çözmek amacıyla onlara yardımcı olan psikolojinin alt dalıdır Danışmanlık psikolojisi bireylerin çevresine uyum sağlamakta zaman zaman güçlük çektiklerinde, onlara yardımcı olmayı amaç edinir

6 Psikometrik Psikoloji

Davranışların ölçülmesi ve değerlendirilmesi, istatistik yöntemlerinin psikolojiye uygulanması gibi konularla ilgilenen psikoloji dalıdır

Psikolojinin Uygulandığı Alanlar

a) Eğitim: Psikolojik verilerin eğitimde uygulanması, öğrencilerin ilgi ve yeteneklerini keşfetme, öğrencilerin okul ve çevreye uyumunu sağlama, verimlerini artırma amacını güder

Psikolojinin eğitimde uygulanması sonucu "Eğitim psikoloji"si dalı doğmuştur

b) Ordu ve askerlik: Askere alınan bireylerin yeteneklerini belirleme ve sınıflandırma, morali yükseltme disiplini sağlama, savaş anında cesareti artırma amacıyla psikolojiden askerlik alanında yararlanılmıştır

Psikolojinin orduda uygulanması sonucu "Psikometri" dalı doğmuştur

c) Tıp: Bazı fizyolojik hastalıkların psikolojik kökenli olduğunun anlaşılması sonucu tıpta psikolojiden yararlanılmaya başlandı Tıpta gerek hastalıkların önlenmesinde, gerekse hastaların iyileştirilmesinde psikolojiden oldukça çok yararlanılır

Psikolojik kökenli fizyolojik hastalıkların tedavisi için tıpta "Psikiyatri" dalı doğmuştur

d) Hukuk: Psikolojinin hukuk alanında uygulanmasından Adalet (Hukuk) Psikolojisi dalı doğmuştur Adalet psikolojisi sanığı, tanığı, suçluyu inceler Sanıkları sorgulama tekniği üzerinde durur Tanıkların düşebilecekleri yanılmaları saptar Hürriyeti bağlayıcı cezaya mahkûm olmuş hükümlünün psikolojisini inceler Suçlu çocukların topluma kazandırılmaları gibi konuları inceler

e) Ticaret ve Endüstri: Personel seçiminde, verimin arttırılmasında, kişiler arası ilişkilerin düzenlenmesinde psikolojinin verilerinden endüstri ve ticaret alanında yararlanılmaktadır

Psikolojik verilerin ticaret ve endüstri alanında uygulanmasıyla "Endüstri Psikolojisi" doğmuştur

f) Spor ve Sanat: Sporcunun hazırlanması, etkinliğini sevmesi, kaygıları, çevresi ile ilişkileri, motivasyonu ve spor yaptığı koşullar başarısında önemli etmenlerdir Bunları sağlayabilmek için psikolojinin verilerinden yararlanılır


PSİKOLOJİDE YAKLAŞIMLAR


1 Yapısalcı Yaklaşım

Kurucusu Wilhelm Wundt'tur Wundt'a göre psikolojinin konusu kişinin doğrudan doğruya deneyimleri, bilinç halleri olmalıdır İnsan hak-kında en doğru bilgi bilincin incelenmesiyle elde edilebilir Bilincin incelenmesi için en güvenilir yöntem "içebakış" olmalıdır

İçebakış , bireyden ne duyduğunu, ne düşün-düğünü, ne hissettiğini soran metottur

2 İşlevselci Yaklaşım

Temsilcileri William James, John Dewey'dir Bu yaklaşıma göre psikoloji bilincin yanında deney gözleme konu olabilen öğrenme ve unutma gibi konuları da incelemelidir İnsan hakkında doğru bilgiler bilinç gibi gözle görülebilen davranışların da incelenmesiyle elde edilebilir

Bu yaklaşımın amacı şu iki özellikle açıklanabilir

a) İnsan yaşantısını ve davranışlarını açıklamak
b) İnsanın çevreye uyumunu sağlamak

Bu yaklaşım insana yönelik fayda sağlamayı amaç edindiği için "Pragmatizm" (Faydacılık) olarak da adlandırılır


3 Davranışçı Yaklaşım

Bu yaklaşımın kurucusu John B Watson'dır Watson'a göre psikoloji bilinç, ruh gibi soyut kavramları incelememelidir Psikoloji diğer bilimler gibi mekanik, materyalist ve fizikseldir Bu yüzden doğrudan görülebilen dış eylemleri incelemelidir Bu yüzden gözlem ve deney yöntemini kullanmalıdır

İnsan davranışlarını açıklayıcı nitelikte bilimsel ilkeler yalnızca gözlenebilen davranışların incelenmesiyle saptanabilir

4 Psikodinamik Yaklaşım

Kurucusu Sigmund Freud'dur Freud bugünkü davranışların sebebinin geçmişte bilinçaltına itilen birtakım duygu ve güdülerin etkisinde olduğunu söyler Freud bilinçaltını insanın özü olarak kabul eder Bilinçaltı bilinç tarafından bilinmeyen tüm halleri ifade eder
Bilinçaltına itilmiş doyurulamamış güdü ve duygular bireyin ileriki yaşamında önemli ölçüde etkili olurlar Bunlar rüya, dil sürçmesi olarak bilinç düzeyine çıkarlar
Freud, insan hayatında en güçlü dürtünün cinsellik olduğunu söyler Hatta sempati, arkadaşlık, dostluk gibi duygular da bu dürtünün tatmini için ortaya çıkar
Freud, ruhsal yapıyı birbirleriyle bağlantılı üç kavramla açıklamıştır Bunlar, bilinç, bilinçaltı ve bilinç dışı olarak bilinmektedir
Bilinç: Farkına vardığımız, her türlü malzemeyi içinde barındıran ruhsal alandır Buradaki her şey kolayca bilinir Bu alandaki hiçbir şey bireyi rahatsız etmez
Bilinçaltı: Çok rahatsız edici olmayan anılar, bazı isimler, bazı duygular bu alanda yer alır Bu alandaki bilgilerin bilinçli hale getirilebilmesi için zihinsel çaba gereklidir
Bilinçdışı: Tamamen bastırılan ve hatırlanması ruhsal sağlığı tehdit eden bazı yaşantılar ve gizli duygular ile çocuklukta yaşanılan güçlü çatışmalar bu bölgede yer alır Bu alanda yer alan malzemenin hatırlanması oldukça zordur
Freud ayrıca ruhsal yapıyı id (alt benlik), ego (benlik), süperego (üst benlik) olarak da ele almıştır
İd , ruhumuzun çocuk tarafını ifade eder İsteklerini erteleyemez, hemen doyurulmasını ister, kuralsızdır Ego, gerçeklikle ilgili yapımızdır Gerçekliği değerlendirir ve bizi en uygun, en mantıklı davranışa yöneltir Süperego ise ana-babamızın temsil ettiği toplumun kurallarını yansıtan yanımızdır Suçlayıcı ve cezalandırıcıdır

5 Bütüncül Yaklaşım

Temsilcileri Wertheimer, Köhler, Koffka Bu psikoloji yaklaşımına göre insan uyarıcıları bir bütün olarak algılar Örneğin bir ağaca baktığımızda, dallarını, yapraklarını, gövdesini ayrı ayrı değil, ağacı bir bütün olarak algılarız
Bütün için doğru olan parça için de doğrudur Ama parça için doğru olan bütün için her zaman doğru olmayabilir
Bu yaklaşıma göre alfabe öğretimine harflerden değil kelimelerden, cümlelerden başlanmalıdır

6 Bilişsel Yaklaşım

Temsilcisi Jean Piaget'dir Bu yaklaşıma göre insan etkin bir varlıktır Birey, algı, bellek ve düşünme yoluyla hem dış dünya hem de kendisi hakkında birçok bilgi edinir
Bireyin dünyayı ve kendinin anlamasını sağlayan bireysel birikimleridir Bu nedenle öncelikle incelenmesi gereken zihinsel süreçlerdir

7 Biyolojik Yaklaşım

Bu yaklaşımın ana fikri, her davranışın temelinde son derece karmaşık sinirsel süreçlerin bulunduğu ve bu süreçleri düzenleyici merkezin de beyin olduğudur

Bu yaklaşım davranışı biyolojik ve nörobiyolojik nedenlerle açıklamaya çalışır

8 Hümanist Yaklaşım

İnsanı temele alan hümanistik yaklaşım, varoluşçuluk felsefesinden etkilenerek doğmuştur Bu anlayışa göre insan özgürdür Özgürlük felsefesinden etkilenen hümanist yaklaşım, her bireye saygı duyar Her insanın kendine ait yetenekleri olduğunu kabul eder

Bu yaklaşımı benimseyenler insanı merkeze almışlardır İnsan pasif değil aktif bir varlıktır

Yöntem olarak empatiyi kullanırlar

Empati: Kişinin kendisini karşısındakinin yerine koyarak onun ne hissettiğini ne düşündüğünü anlamaya çalışmasıdır

PSİKOLOJİDE YÖNTEM VE ÖLÇME

Yöntem : Bilimlerin doğa ve toplumsal olayları anlamak ve açıklamak için izledikleri sistemli ve düzenli yoldur

Psikolojinin Yöntemleri


1 Gözlem

a) Doğal gözlem: Araştırmacının organizmanın içinde bulunduğu fiziki durumun ve bu durum karşısındaki davranışları, hiçbir şekilde etkide bulunmadan varolanı tespitle yetinmesidir

Gözleme konu olan organizma bunun farkın-da olursa yapay davranışlarda bulunabilir

b) Sistematik (Kontrollü) Gözlem : Şartları ve ortamı araştırmacı tarafında oluşturulan ve değiştirilebilen gözleme denir

2 Deney

Bir olayın sebebi hakkında yapılan geçici açıklamayı (hipotez) doğrulamak veya yanlışlamak amacıyla yapılan araştırmalardır

Deneyle ilgili kavramlar

Deneysel kontrol : Psikolojide çeşitli faktörlerden biri değiştirilir, diğerleri sabit tutulursa buna deneysel kontrol denir

Denek: Üzerinde araştırma yapılan insan veya hayvana denir

Deney grubu : Üzerinde araştırma yapılacak gruba deney grubu denir

Kontrol grubu : Karşılaştırma yapmakta kullanılan gruptur

Bağımsız değişken : Deneyde etkisi incelenen olaya denir

Bağımlı değişken : Üzerinde bağımsız değişkenin etkisi incelenen olaya denir

Örnek : Ücret tarifesinin üretim miktarı ve kalitesi üzerindeki etkisini incelemek için bir fabrikada çalışanlardan, yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi , yapılan iş ve çalışma süresi bakımından birbirine denk iki grup oluşturuluyor Gruplardan birindeki bireylere ürettikleri parça başına, diğerindekilere ise haftalık olarak sabit miktarda ücret ödeniyor

Bu deneyde parça başına ücret alan grup deney, haftalık ücret alan grup ise kontrol grubudur Ücret ödeme şekli bağımsız değişken, verimin artıp artmaması bağımlı değişkendir


3 Mülakat (Görüşme)

Teşhis ve tedavi için kişi hakkında bilgi toplanması gerekir Bu da psikologun kişiyi doğrudan doğruya sorguya çekmesi ile mümkün olabilir Buna görüşme denir
4 Olay incelemesi (Biyografi)

Kişinin aile durumu, geçirmiş olduğu hastalıklar, okul hayatı, arkadaşları, başından geçen önemli olaylarla ilgili bilgi toplanmasıdır

5 Test

Bireyden onu temsil edecek cevaplar almak üzere hazırlanmış, standart sorular sorularak yapılan testtir

6 İstatistik

İstatistiksel metot, sayı ile ifade edilebilen verilerin elde edilmesinde, sınıflandırılmasında sunulmasında ve yorumlanmasında kullanılan bir tekniktir

Grafikle Gösterme

İstatistiksel verilerin daha somut, daha açık ve kolay anlaşılır olması için grafiklerden yararlanılır

a) Histogram (Sütun Diyagramı)

İstatistiksel ölçülerin sütunlar halinde grafikle gösterilmesidir

b) Frekans Poligonu

Histogramdaki her basamağın orta noktasına yatay ekseninden o basamak aralığının puan sayısına kadar ki mesafeye bir nokta koymak ve bu noktaları birleştirmek suretiyle elde edilir

7 Korelasyon

İki değişken veri arasındaki ilişkinin miktarını göstermek için kullanılan tekniktir

İki veri arasındaki ilişki katsayılarla gösterilir Korelasyon katsayısı 0 ile +1 ve 0 ile -1 arasın-da değişen değerler alır +1 ve -1 ilişkinin en yüksek olduğu noktalardır 0 ' da ise ilişki nötrdür Yani iki değişken arasında hiçbir ilişki yoktur
0




+ 1


- 1








Artar


Artar


Azalır


Azalır


Nötr





a)Negatif Korelasyon :

Değişkenlerden biri artarken diğerinin azalması şeklindeki korelasyondur

Örnek : Ders çalışma ile başarısızlık arasındaki ilişki gibi

b)Pozitif Korelasyon

Değişkenlerden biri artarken diğerinin de artması şeklindeki korelasyondur

Örnek : Çok yemek yeme ile şişmanlık arasındaki ilişki gibi

8 Farkların Önem Derecesini İnceleme

Bir araştırmanın sonucuna bağlı olarak yapılan karşılıklı yorum yapma işine denir

ORGANİZMA VE ÇEVRE

Organizmanın Çevre ile ilişkileri

Herhangi bir organizma sürekli olarak çevre ile ilişki halindedir Bu ilişki insan doğmadan başlamıştır

Örneğin bazı anormalliklerle doğan bireyin bu durumunda kalıtımın değil anormal çevre şartlarının etkili olduğu belirlenmiştir

Organizma çevre ile ilişkiyi ancak duyu organları aracılığıyla kurabilir Çevre ile ilişki, organizmanın herhangi bir uyarıcıyı alması şeklinde olur

Çevre, Fizik ve Toplumsal çevre olarak da ortaya çıkabilmektedir

a)Fizik Çevre : Fizik çevre, ışık, ses, ısı ve basınç gibi uyarıcılardan oluşan doğal çevredir

b)Toplumsal çevre: İnsanlar arası etkileşimden doğan, toplumsal olay ve olgulardan oluşan çevredir

Organizmanın Çevre ile ilişki kurması için gerekli şartlar

1 Organizmayı harekete getiren herhangi bir uyarıcı Ses, görüntü, yiyecek, içecek gibi

2 İnsanın çevreden gelen uyarıcıyı alabilecek yetiye sahip olması

3 Uyarıcıları alınabilmesi için beyin ve sinir sisteminin düz bir şekilde çalışması ve canlı olması

4 Uyarıcının organizma tarafından alınabileceği sınırlar olan duyum eşiği

a) Alt duyum eşiği : Herhangi bir uyarıcının organizma tarafından alınabildiği en alt sınırdır

b) Üst duyum eşiği : Uyarımların artık alınamadığı en üst sınırdır

Örneğin insan için sesin alınabildiği sınırlar 20-20000 frekansları arası, görüntü için 400-700 mikron arasındaki ışık dalgalarının alınabildiği sınırlardır

5 Farklılaşma eşiği : Bir uyarıcının değişip yerine yenisinin geldiğinin organizma tarafından fark edilebilmesi için gerekli olan süre ya da miktara denir

6 Ortam Uyarıcının iletilebilmesi için gerekli olan ortam

7 Bireyin içinde bulunduğu psikolojik durum Sinirli, üzüntülü, sevinçli, heyecanlı olma halleri gibi


Alışma, Duyarsızlaşma

Çok sürekli uyarımlar sonucunda, duyumların duyarlılığının azalmasıyla meydana gelen alışma olayına denir

Örneğin , odadaki bir saatin tik taklarını belli bir süre duymama, kola yeni takılan bir saatin ağırlığını belli bir zaman sonra hissetmeme

__________________