Şengül Şirin
|
Cevap : Bale Tarihi-Bale Müziği-Koreograf-Rus Balesi-Türkiye’de Bale
Tarih
Eski Yunan, Roma ve Mısır'da baleye benzer dinsel nitelikli dans gösterilerinin yapıldığı bilinmektedir Bugünkü balenin anayurdu Fransa, başlangıç tarihi ise 17 yüzyıldır Fransa Kralı XIV Louis dans etmeyi çok sever, çeşitli danslarda başrolü üstlenirken, tüm saraylıları da dansa katılmaya özendirirdi Balenin Fransa'da başlamış olmasından dolayı baleye ilişkin birçok sözcük Fransızca'dır
Balede kullanılan temel adımlar değişik biçimlerde ortaya çıktı Bazıları ağır ve şatafatlı giysilerin hareket özgürlüğünü kısıtladığı saray danslarından, bazıları halk danslarından doğdu Ortaçağdaki gezgin akrobatların ve cambazların gösterileri de ayrı bir esin kaynağı oldu Başlangıçta uzun ve ağır kostümlerle dans edilmekteydi Daha sonraları dansçılar, kısa ve hafif giysiler giyerek, rahat hareket etme olanağına kavuştular İlk kez 19 yüzyıl başlarında giyilen ve bedeni çorap gibi saran esnek giysi, dansçılara tam bir hareket özgürlüğü kazandırdı
Başlangıçtan bu yana balenin gelişmesinde bazı önemli dansçıların büyük etkisi oldu
Sahneye ilk kez 1726'da çıkan Marie Camar-go, ayak bileklerini açıkta bırakan bir etek giyerek, balede yeni bir çığır açtı Böylece, artık izlenebilir duruma gelen ayak hareketleri daha çok önem kazandı 1736'da ise Marie Salle kostümlerde, zamanında devrim sayılabilecek değişiklikler yaptı Bedene sımsıkı yapışan korsaj yerine giydiği hafif ve bol giysiyle hem hareketlerine esneklik, hem de dansına daha çok anlam katmayı başardı Salle aynı zamanda, kendi oyunlarının koreograf isini yapan ilk
balerindi 18 yüzyılda Fransa'da, Kraliçe Marie-Antoinette'in baş-koreografı ve bale öğretmeni olan Jean-Georges Noverre, baleyi kısıtlayıcı kurallardan arındırarak, değişik anlatım denemelerinde bulundu Aynı dönemde Maximilian Gar-del, oyun sırasında maske takma geleneğine son vererek, dansçılara yüzlerini de kullanabilme olanağı sağladı İtalyan Carlo Blasis, 1830'da bir kitap yazarak, bale eğitiminin kurallarını sistemleştirme yolunda adım attı Baleye çok önemli değişiklikler getiren bir başka ünlü balerin de Marie Taglioni'dir (1804-84) Nazlı görünümü ve olağanüstü dans yeteneğiyle erkek dansçılar karşısında üstünlük sağlayarak baş kadın dansçı kavramının doğmasına neden olan bu ünlü balerindir Marie Taglioni ayrıca, beyaz tülden giysileri ve ayaklarının ucunda uçarcasına dans edişiyle de balede yeni bir çığır açtı
Rus Balesi
Bale Fransa'dan sonra, başta İtalya ve Rusya olmak üzere, öbür ülkelerde de yaygınlık kazandı Ama Fransız inceliğini, İtalyanlar'ın güçlü ve zengin anlatım tarzıyla birleştirerek, balenin gerçek anlamda gelişmesini sağlayan Ruslar'dır Rus balesi, Fransız bale ustası Ma-rius Petipa'nın 1847'de St Petersburg'ta bale yöneticiliğini üstlenmesinden sonra ünlendi Orada Kuğu Gölü, Uyuyan Güzel ve Fındıkkıran adlı büyük bale yapıtlarını, besteci Pe-ter İliç Çaykovski'yle birlikte sahneleyen Pe-tipa, St Petersburg Kraliyet Balesi'nde 50 yılı aşkın bir süre çalıştı
Vaslav Nijinski, Tamara Karsavina, Anna Pavlova ve Galina Ulanova Rusya'nın yetiştirdiği unutulmaz bale sanatçılarıdır (bak NİJİNSKİ, VASLAV; PAVLOVA ANNA) 1909'da Sergey Diaghilev'in (1872-1929) girişimiyle, yetkin sanatçılardan oluşan bir Rus bale topluluğu Paris'e gitti Topluluk üyeleri arasında koreograf Michel Fokine, Leonide Massine, George Balanchine, besteci Igor Stravinski, Claude Debussy ve Erik Satie vardı (bak BA-LANCHİNE, GEORGE; STRAVÎNSKİ, IGOR) Ünlü ressamlardan Pablo Picasso ve Andre Derain ise dekorları hazırlayan sanatçılar arasındaydı
Çağdaş balenin yaratıcısı olan Diaghilev'in çalışmaya başladığı dönemde, bale modası geçmiş bir eğlence türü olarak görülmekteydi Ama Diaghilev baleyi bu çıkmazdan kurtararak, yeniden yaşayan ve coşku veren bir sanata dönüştürdü ABD'nin yeniliklere açık bir bale merkezi durumuna gelmesi üzerine, Diaghilev'in sanatçılarından birçoğu oraya yerleşti Daha sonralan Avrupa ya da ABD' ye yerleşen Rus sanatçılarından biri de ünlü balet Rudolf Nureyev'dir
Sadler's Wells topluluğunu kuran Dame Ninette de Valois da Diaghilev ile çalışmış sanatçılardan biridir İngiltere'de balenin yaygınlaşmasında önemli katkıları olan Dame Marie Rambert ise Diaghilev'den etkilenen bir başka sanatçıdır
1956'da İngiliz Kraliyet Balesi'ne dönüşen Sadler's Wells topluluğu, gösterilerini Londra'da, Kraliyet Opera Binası'nda sürdür-
mektedir Sir Robert Helpmann, Dame Mar-got Fonteyn ve koreograf Sir Frederick Ash-ton gibi büyük dansçılar bu topluluktandır
ABD'de iki çağdaş bale topluluğu vardır Biri 1939'da ABD'de kurulan ve 1980'den bu yana Mihail Barişnikov tarafından yönetilen Amerikan Bale Okulu Tiyatrosu, öbürü ise Balanchine'in kurduğu New York Kent Bale-si'dir Suzanne Farrell, Edward Villela ve 1983'te yönetici olan Danimarkalı Peter Martins bu topluluğun en ünlü dansçılarıdır SSCB'nin büyük toplulukları, Leningrad'daki Kirov (eski adıyla Rus Çarlık Balesi) ve Moskova'daki Bolşoy baleleridir Barişnikov, Makarova ve Nureyev gibi birçok ünlü dansçı Kirov'da yetişmiştir
Kanada'da üç büyük bale topluluğu vardır: 1951'de kurulan Ulusal Kanada Balesi, Montreal Büyük Kanada Balesi ve Winnipeg Kraliyet Balesi Avustralya Dans Tiyatrosu ve Avustralya Balesi ise, Avustralya'nın başlıca bale topluluklarıdır
Bunların yanı sıra, Danimarka Kraliyet Balesi, Hollanda Ulusal Balesi, Dans Tiyatrosu, Paris Operası ve Fransız Maurice Be-jart'ın yönettiği 20 Yüzyıl Balesi günümüzün önemli bale topluluklarıdır (bak DANS)
Türkiye'de Bale
Türkiye'de ilk bale okulu 1921'de, bir Rus bale öğretmeni olan Lidya Krassa Arzumanova tarafından açıldı Yetiştirdiği öğrencilerle 1931'de ilk gösterisini sunan Arzumanova, 1941'de İstanbul Belediye Konservatuvarı'nda bale dersleri vermeye başladı
Ülkemizde devlet desteğiyle bale öğrenimi 1948'de başladı İngiliz Kraliyet Balesi'nin kurucusu Dame Ninette de Valois'nın yöneticiliğinde, İstanbul'da bir bale okulu açıldı 1950'de bu okul Ankara'ya taşındı ve Devlet Konservatuvarı'na katıldı Sahnelenen ilk bale oyunları Büyülü Aşk, Coppelia, Uyuyan Güzel, Giselle ve Kuğu Gölü'dür 1965-66 yıllarında Dame Ninette de Valois'nın, besteci Ferit Tüzün'ün Anadolu Süiti adlı
müziğinden esinlenerek gerçekleştirdiği Çeşmebaşı Balesi, Nevit Kodallı'nın Sinfonietta adlı yapıtından uyarladığı tek perdelik bale oyunu, bir başka İngiliz koreograf Richard Glasstone' un, Bülent Tarcan'ın müziği ile gerçekleştirdiği Hançerli Hanım balesi, Türk motifleri taşıyan ilk bale yapıtları olmaları bakımından önemlidir Koreograf Duygu Ay kal (Çoğul; Oluşum; Bulutlar Nereye Gider; İnsan İnsan; Biz, Siz, Onlar; İnsancık), Sait Sökmen, Güloya Gürelli Aruoba, Ay sun Aslan (Çeşitlemeler ve Denge), Meriç Sumen ve Oytun Turfanda (Yoz Döngü; Güzelleme; Hürrem Sultan) Türkiye'de balenin gelişimine katkıları olan sanatçılardır
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|