Cevap : Elektrik 1

VI MANYETİZMA



Demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çekme özelliği gösteren cisimlere mıknatıs denir
Elde ediliş biçimlerine göre; doğal ve suni mıknatıs şeklinde ikiye ayrılırlar
Mıknatıslık sürelerine göre ise; geçici ve daimi mıknatıs şeklinde ikiye ayrılırlar Mıknatıslar şekillerine göre incelendiğinde; atnalı, çubuk, U şeklinde ve pusula iğnesi şeklinde olanları vardır



A MIKNATISIN KUTUPLARI VE MANYETİK KUVVET ÇİZGİLERİ



Mıknatısın çekme özelliği fazla olan uç kısımlarına mıknatısın kutupları denir
Çubuk mıknatıs tam ortasından bir iple asıldığında, kutuplardan biri kuzeye, diğeri güneye yönelir Kuzeye yönelen uca kuzey kutup (N), güneye yönelen uca güney kutup (S) adı verilir

Mıknatıslar; demir, nikel, kobalt gibi maddeleri çekerler Mıknatıs tarafından çekilebilen bu tür maddelere manyetik maddeler denir
Mıknatısın, manyetik cisimleri her yönde çekebildiği alana mıknatısın çekim alanı denir Mıknatısın bu çekim alanına mıknatısın manyetik alanı da denir
Mıknatısın çevresinde oluşturduğu bu manyetik alan, manyetik kuvvet çizgileri ile gösterilir

Manyetik kuvvet çizgileri, mıknatısın N kutbundan çıkıp S kutbuna görecek şekilde yönlendirilir
Bir mıknatısın manyetik kuvvet çizgileri, mıknatısın uçlarına yakın bölgelerde daha sık, uzak bölgelerde ise seyrektir Manyetik alanın şiddeti manyetik kuvvet çizgilerinin sık olduğu yerlerde büyük ve manyetik kuvvet çizgilerinin seyrek olduğu yerlerde küçük olur

B MIKNATISLANMA
Manyetik maddeler, sürtünme, dokunma ve tesir ile mıknatıslanabilirler
Bir mıknatısın manyetik alanı içine yerleştirilmiş, mıknatıs özelliği olmayan bazı maddeler, alan içinde belli bir süre kaldıktan sonra mıknatıslık özelliği kazanırlar Bu tür mıknatıslanmaya tesir ile mıknatıslanma denir
Isıtma, çarpma ve manyetik alanının ortadan kaldırılması gibi yollarla maddelerin mıknatıslık özellikleri yok edilebilir
Mıknatıslık özelliği olmayan manyetik maddelerin manyetik özellik gösteren küçük bölgelerinin dizilişi düzensiz ve karışıktır Mıknatıslandığında ise bu manyetik özellik gösteren küçük bölgelerin dizilişi düzenli hale gelir
Demir, mıknatıslandığında mıknatıslığı geçici olur ve buna geçici mıknatıslanma denir
Çelik ise mıknatıslık özelliğini uzun süre korur ve buna daimi (sürekli) mıknatıs denir

Mıknatısın Bölünmesi:
Bir mıknatıs bölündüğünde oluşan her parçacığın mıknatıslığı devam eder Bu nedenle her parçanın N ve S kutupları bulunur
Bölünmüş mıknatısın bir ucu N kutbunu iter, diğer ucu ise çeker N kutbunu iten uç N, çeken uç ise S tir Mıknatısın bölme işlemi defalarca tekrarlandığında elde edilen her parçada N ve S kutuplarının etkisi devam eder

Mıknatısların Çekme ve İtme Kuvvetleri :
iki mıknatıs birbirine yeterince yaklaştırıldığında aralarında çekme veya itme şeklinde bir kuvvet oluşacaktır
Mıknatıslarda aynı tür kutuplar birbirini iter ve zıt kutuplar birbirini çeker

Mıknatıs etkisinin ortamlardan geçişi:
Mıknatısın manyetiklik etkisi manyetik kuvvet çizgileri ile belirtilir Bu manyetik kuvvet çizgileri manyetik maddelerde daha sık ve etkin olurlar Buna karşılık manyetik olmayan maddelerde seyrek olacakları için mıknatıslık etkisini iyi iletemezler
Manyetik alan, boşluk dahil her ortamda etkindir ve yalıtılması ortam etkisi ile mümkün değildir

Bir mıknatısın kutuplarının pusula ile belirlenmesi:
Kutupları bilinmeyen bir mıknatısın hangi ucunun kuzey (N), hangi ucunun güney (S) olduğu bir pusula ile belirlenebilir
Mıknatısın bir kutbu, pusula ibresinin kuzey yönü gösteren ucuna yaklaştırıldığında, çekme etkisi görülürse bu uç S kutubudur veya itme etkisi görülürse N kutbu olduğu anlaşılır

• YERKÜRE’NİN MANYETİK ALANI

Ortasından bir iplik ile bağlanarak asılan çubuk mık sın belirli bir doğrultuyu alması, mıknatısa bir manyetik alanın etki ettiğini gösterir Bu alan yerin manyetik alanıdır
Mıknatısın N kutbu kuzeyi ve S kutbu güneyi gösteri kuzeyde bir güney mıknatıs kutbunun ve güneyde kuzey mıknatıs kutbunun olduğunu gösterir
Pusula ibresi, manyetik kutuplar doğrultusunda sapacağı için, coğrafi kuzey-güney ekseni arasında bir açı oluşur Bu açıya sapma açısı denir
Yerin manyetik kutupları arasındaki eksen ile dönme ı seni arasında yaklaşık 15° lik açı vardır Dünya’nın manyetik alanının gösterdiği etki yerin merkezine konmuş büyük bir çubuk mıknatısın manyetik alanına benzer

• ELEKTROMIKNATIS

İçinden elektrik akımı geçen telin yanına bir pusula yerleştirildiğinde pusula ibresinin saptığı gözlenir Pusula ibresinin ancak manyetik alan etkisi ile saptığı bilindiğine göre akım geçen iletkenin çevresinde manyetik alan oluşturduğu anlaşılmaktadır
Galvanoskop : Pusula tel sargı düzeneğine galvanoskop denir Bu alet elektrik akımının varlığını tespit etmek için kullanılır
Elektromıknatıs : Bir manyetik maddenin (demir çevresine üzeri yalıtılmış tel sarılıp akım verildiğinde manyetik madde (nüve) mıknatıs haline gelir Buna elektromıknatıs denir

Devredeki sarım sayısının veya akımın artması mıknatıslığın artmasını sağlar

• İNDÜKSİYON AKIMI

Bir akım makarasına bir mıknatıs kutbu yaklaştırılırsa ya da uzaklaştırılırsa makara tellerinden elektrik akımı geçtiği görülür Bu akıma indüksiyon akımı denir İndüksiyon akımının oluşmasının nedeni telin çevrelediği yüzeyden geçen manyetik kuvvet çizgilerinin sayısının değişmesidir Mıknatıs sola doğru hareket ettirilirken indüksiyon akımı 1 yönünde, mıknatıs sağa doğru hareket ettirilirse indüksiyon akımı 2 yönünde geçer

İndüksiyon akımının şiddeti:
Sarım sayısının artması indüksiyon akımının şiddetini artırır Mıknatısın veya akım makarasının hızının artması indüksiyon akımının şiddetini artırır


VII TRANSFORMATÖRLER

Transformatörler potansiyel farkı (gerilimi) artırmak veya azaltmakta kullanılır Potansiyel farkı artıran transformatöre yükseltici transformatör, potansiyel farklı azaltan transformatöre alçaltan transformatör denir Transformatörler yalnız alternatif akım gerilimini değiştirir

Transformatörlerde kayıplar ihmal edilirse;
Primer gücü = Sekonder gücü, olur

P1 = P2

V1I1=V2I2

V1 / V2 = I1 / I2 = n1 / n2

V1 : Primer gerilimi
V2 : Sekonder gerilimi
n1 : Primer sarım sayısı
n2 : Sekonder sarım sayısı
I1 : Primer akımı
I2 : Sekonder akımı


VIII ELEKTRİK AKIMININ IŞIK ETKİSİ

Günümüzde teknolojinin hızla gelişmesinde, elektrik enerjisinin önemi büyüktür Çevremize baktığımızda, lambalar, elektrikli ocaklar, elektrikli ütüler, televizyonlar, buzdolapları, çamaşır makineleri, elektrik motorları, elektrikli trenler elektrik enerjisi ile çalışan makinelere örnek olarak verilebilir
Günlük yaşamda elektrik enerjisinden en fazla aydınlatmada yararlanmaktayız Aydınlatma amacıyla kullanılan elektrikli cihazlara elektrik lambası denir Elektrik lambaları elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştürür

Elektrik lambaları iki şekilde yapılabilir Bunlar elektrik ampulü ve boşalım tüpleridir


A ELEKTRİK AMPULÜ



Elektrik ampulünün içindeki ışık veren kısma flaman denir Bu flaman erime noktası çok yüksek ve direnci çok büyük olan bir iletkenden yapılmıştır Ampulün içi, daha fazla ışık vermesi ve ömrünün uzun olması için havası boşaltılmıştır Camla kaplı kısmın içine azot ve argon karışımı gazlar koyulmuştur Buna akkor flamanlı lamba da denir Ampul alttaki yivli metal kısmı vasıtası ile duy adı verilen yuvasına takılarak devreye bağlanır
Flamandan geçen elektrik akımı flamanın ısınmasına, dolayısıyla ışık yaymasına sebep olur Çünkü flaman ince ve direnci yüksek bir telden yapılmıştır Telin kesiti küçüldükçe iletkenin akıma gösterdiği direnç de artar Akımın geçmesine direnen tel, ısınır ve ışık verir

Ampulü Oluşturan Kısımlar
Flaman: Yüksek sıcaklıklara dayanıklı, ince ve direnci yüksek bir tel olduğunu söylemiştik Bu tel helezon şeklinde sarılmıştır ve tungstenden yapılmıştır Tungstenin erime sıcaklığı çok yüksek olduğu için erimeden akkor hâle gelebilme özelliğine sahiptir Aşırı derecede ısınarak akkor hâle gelen tungstenden yapılmış flaman çevreye ışık yayar Flaman ışık yayarken sıcaklığı yaklaşık 4000 °C dir

Bakır tel: Flaman ile temas noktaları arasındaki iletimi sağlayan ve bakırdan yapılan metal iletkendir Duya takılan ampulde, bakır tel elektrik akımının flamana iletilmesini sağlar

Cam: Ampulün iç yapısını dış ortamdan ayıran kısımdır Flamanın ısınmadan dolayı oksijenle temas edip yanmasını önlemek için havası boşaltılır, içine yanma özelliği olmayan azot ve argon gibi gazlar (asal gazlar) koyulur

Temas noktaları: Ampulün duya takılarak devreye bağlanmasını sağlar Ampuller değişik gerilim ve güçlerde çalışacak şekilde üretilir
Ampullerin üzerinde kaç voltluk gerilim altında kullanılacağı ve gücü yazılıdır



B BOŞALIM (DEŞARJ) TÜPLERİ



Normal şartlar altında hava ve diğer gazlar iletken değildir Yalnız basınçları düşürüldüğünde gazlar iletkenlik özelliği gösterirler Gazların bu özelliğinden yararlanılarak boşalım tüpleri ile ışık elde edilir

Boşalım tüplerinin iki ucunda elektrotlar bulunur Bu elektrotlara yüksek gerilim uygulandığında tüp içindeki gazlar iletken hale gelerek ışık yayarlar Eğer tüp içindeki gazların basıncı yüksek değerde; yani atmosfer basıncına eşit değerde ise gazlar elektrik akımını iletmez ve ışık yaymaz
Tüp içine değişik türde gaz konulabilir Her gazın cinsine göre değişik renklerde ışık yayılır Örneğin; neon gazı kullanıldığında kızıl, helyum gazı kullanıldığında pembe, argon gazı kullanıldığında mavi-beyaz, cıva buharı yeşil-mavi renkte ışık yayılır

Boşalım tüpleri en yaygın olarak aydınlatmada kullanılır Flüoresan lambaların temelini boşalım tüpleri oluşturur
Bunun dışında boşalım tüpleri reklam lambası olarak da kullanılır

__________________