Cevap : Sözcük Türleri

SÖZCÜK TÜRLERİ
Sözcükler tür bakımından üç ana gruba ve sekiz ayrı türe ayrılır:
a İsim Soylu Sözcükler : İsim, sıfat, zamir, zarf
b Edat Soylu Sözcükler : Edat, bağlaç, ünlem
c Fiiller

A - İSİM SOYLU SÖZCÜKLER

İSİM (AD)
Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir İsimlerle, karşıladıkları kavram ve nesneler arasında çok sıkı bir ilgi vardır Bunlar daima birbirlerini çağrıştırır Örneğin “kitap” sözü aklımızda hemen varlık olarak “kitap” nesnesini canlandırır Ya da bir kitabı gördüğümüzde zihnimize hemen onu karşılayan isim gelir Kavramlar için ise bu kadar belirgin bir ilişkinin varlığını söyleyemeyiz Örneğin “dert” dendiğinde aklımızda bir nesne canlanmaz; ancak bunun insanı sıkıntıya sokan bir durum olduğu zihnimizde belirir
İsim değişik yönlerden incelenir

• Varlıklara Verilişlerine Göre:

a Cins İsmi : Aynı türden varlıkları karşılayan isimlerdir Bu varlıkların benzerleri etrafta çoktur: ağaç, top, kitap vs
b Özel İsim : Tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan isimlerdir
Yer adları (Samsun, Uludağ)
Kişi adları (Ahmet, Mustafa)
Ülke adları (Pakistan, Şili)
Kitap, dergi, gazete adları (Yaban, Tanin)
Kurum adları (Marmara Üniversitesi, Kızılay)
Dil adları (Türkçe, İngilizce)
Din ve mezhep adları (İslamiyet, Ortodoks)
Hayvanlara verilen adlar (Boncuk, Tekir)
Bir isim, her zaman cins ismi olmayacağı gibi her zaman özel isim de olmaz
“Mevsimlerden baharı severim” derken “bahar” cins ismidir Ancak;
“Bugün Bahar sınıfta yoktu” cümlesinde bu isim bir kişi adı olmuş ve özel isim haline gelmiş Elbette bunun tersi de olabilir
“Uzaydan Dünya’nın resmini çekmişler”
cümlesinde “Dünya” özel bir isimdir Çünkü bir gezegeni karşılar Ancak;
“Dün, seni, dünyayı dolaştım, bulamadım” cümlesinde “dünya” çok yer gezmek anlamında mecaz bir anlama gelmiş ve cins ismi olmuştur
Not : Özel isimlerin baş harfleri daima büyük harfle yazılır

• Karşıladığı Varlığın Sayısına Göre:

a Tekil İsim : Sayıca tek bir varlığı karşılayan isimlerdir: Kalem, silgi, ev
b Çoğul İsim : Sayıca birden çok varlığı karşılayan isimlerdir İsimlere (-ler, -lar) eki getirilerek yapılır: Ağaçlar, evler, kitaplar
c Topluluk İsmi : Çoğul eki almadan birçok varlığı karşılayan isimlerdir: Toplum, halk, millet, ordu, bölük, sürü
Topluluk isimleri de çoğul eki alabilir Bu durumda grupların çoğulu bildirilmiş olur Örneğin “Dünya milletlerinin yakınlaşması gerekir” derken kendi içinde bir grup oluşturan “millet” sözüyle birden fazla grup anlatılmış olur
İsimleri ayrıca somut ve soyut oluşlarına göre de gruplandırabiliriz Ancak daha önce soyut, somut anlamı açıkladığımızdan, burada ayrıca üzerinde durmayacağız Somut anlamlı olan “masa” sözcüğünün somut; soyut anlamlı olan “neşe” sözcüğünün soyut isim olduğunu bilmeliyiz

SIFAT (ÖNAD)

İsimleri niteleyen ya da belirten sözcüklerdir
Sıfatlar ancak varlıklarla ortaya çıkar Bu nedenle tek başlarına kullanılamaz Sıfat olarak kullanılan çoğu sözcük bazen bir kavramın karşılığıdır Örneğin “mavi”, bir renk ismidir, “iki”, bir sayı ismidir Ancak bu sözcükler isimlerin özelliklerini bildirecek duruma gelirse sıfat olur Yani;
“Mavi gözlerine bayıldım” cümlesinde “mavi” göz isminin rengini bildirdiğinden sıfattır Ya da “iki” sözü; “İki kalemi vardı” cümlesinde kalemlerin sayısını bildirdiğinden sıfat olmuştur
Ancak sıfatın mutlaka isimden önce gelmesi gerekmez Bazen bir ismin niteliğini bildirmesine rağmen isimden önce gelmediği de olur
“Elinde güzel bir çiçek vardı” cümlesinde “güzel” sözü isimden önce gelerek onun sıfatı olmuş Biz aynı cümleyi;
“Elindeki çiçek güzeldi” diye de söyleyebiliriz Bu durumda “güzel” sözü yine çiçeğin bir niteliğini bildirir Öyleyse yine sıfat görevindedir
Bu genel bilgilerden sonra, şimdi de sıfatların çeşitlerini görelim

a Niteleme sıfatları


Varlıkların yapısal özelliklerini ortaya koyan sıfatlardır Bunlar varlığın nasıl olduğunu bildirir ve isme sorulan “nasıl” sorusuna cevap verir
“Kurumuş yapraklar yere döküldü” cümlesindeki altı çizili sözcük, yaprağın nasıl olduğunu yani niteliğini bildiriyor İsme “Nasıl yapraklar?” diye sorarsak cevap olarak “kurumuş” sözünün geldiğini görürüz

b Belirtme sıfatları

Varlıkların diğer varlıklarla ilgileri sonucunda aldığı özellikleri belirten sıfatlardır Kendi arasında dört gruba ayrılır

İşaret Sıfatı: Varlıkların bulunduğu yerleri gösteren sıfatlardır Söyleyen kişinin, sözünü ettiği nesneye uzaklığına göre değişir
“Bu evi biz aldık” cümlesinde evin yakın olduğu;
“Şu evi biz aldık” cümlesinde biraz uzak;
“O evi biz aldık” cümlesinde çok uzak ya da, sözü edilen bir evin olduğu anlaşılır Bu cümlelerde altı çizili sözcükler işaret sıfatıdır Bu tür sıfatlar isme “hangi” sorusunun sorulmasıyla bulunur “Hangi ev?”, “ “Bu ev” gibi
Bazı işaret sıfatları ise yer bildirir Bunlar çoğu zaman “-ki” ekini alarak kullanılır
Buradaki evi biz aldık
Şuradaki evi biz aldık
Oradaki evi biz aldık
cümlelerinde bulunan altı çizili sözcükler yer bildiren işaret sıfatlarıdır Bunların dışında; öteki sokak, beriki ağaç gibi yer bildiren sıfatlar da vardır

Sayı Sıfatları : İsimlerin sayısal özelliklerini bildiren sıfatlardır Birkaç türü vardır
Sınıfta yedi öğrenci vardı
Asıl sayı
sıfatı
Yedinci öğrenci gelsin
Sıra sayı
sıfatı
Yedişer kişi geldi
Üleştirme
sayı sıfatı
Yedi de bir ihtimal var
Kesir sayı
sıfatı
Çeyrek ekmek aldı
Kesir sayı
sıfatı
Bunların dışında bazı kaynakların topluluk sayı sıfatı diye adlandırdığı, ikiz çocuk gibi sıfatlar da vardır

Belgisiz Sıfat : İsimlerin nicelik yönüyle belirsizliklerini ifade eden sıfatlardır
Bazı konularda bilgisi yoktur
Birtakım yanlış fikirleri vardı
Hiçbir öğrenci gelmemişti
Bütün kitapları aldı
Her yer tertemizdi
Bir gün bu iyiliğinizi ödeyeceğim
cümlelerinde altı çizili sözcükler belgisiz sıfatlardır İsimleri sayıca az çok belli etmişler ancak tam bir özellik bildirmemişlerdir

Soru Sıfatı : İsimlerin niteliğini, herhangi bir özelliğini soran sıfatlardır Bu sözcüklerin yerine konan sözcükler de sıfattır
Nasıl filmleri seversin?
Kaçar lira ayırmamız gerekiyor?
Hangi soruyu çözemedi?

Adlaşmış Sıfat
Bazen kişinin tam olarak bilinmediği ya da niteliğinin vurgulanmak istendiği durumlarda isim söylenmeyip sıfat, ismin yerine geçirilebilir Bu tür sözcüklere adlaşmış sıfat denir Adlaşmış sıfatlar niteleme sıfatlarıyla yapılır
“Korkak insanların kendine güveni yoktur”
cümlesinde niteleme sıfatı olan “Korkak” sözcüğü,
“Korkakların kendine güveni yoktur”
cümlesinde “insanlar” isminin düşmesiyle adlaşmış sıfat olmuştur
Adlaşmış sıfat olan sözcükten sonra bir isim gelirse, anlam karışıklığını önlemek için iki sözcük arasına virgül (,) konur
İhtiyar, adamlara şöyle bir baktı
İhtiyar adamlara şöyle bir baktı
Not : Sıfatla, onun nitelediği isim arasına hiçbir noktalama işareti konmaz

ZAMİR (ADIL)
İsim olmadıkları halde isim gibi kullanılan bu sözcüklere zamir diyoruz Cümle içinde zamirin karşıladığı isim ya da söz öbeği bilinmiyorsa, cümle belirsiz bir anlam taşır

Zamirler değişik bölümlere ayrılır Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Şahıs zamirleri
2. Dönüşlülük zamiri
3. İşaret zamirleri
4. Belgisiz zamirler
5. Soru zamirleri

Şimdi bunları tek tek inceleyelim

1 Şahıs (kişi) Zamirleri
Şahıs isimlerinin yerine geçen zamirlerdir Dilimizde altı şahıs olduğuna göre altı tane şahıs zamiri var demektir
Ben biliyorum
Sen biliyorsun
O biliyor
Biz biliyoruz
Siz biliyorsunuz
Onlar biliyorlar

2 Dönüşlülük Zamiri
Bu zamir “kendi” sözcüğüdür Şahıs isimlerinin yerine geçebileceği gibi hayvan isimlerinin ya da cansız varlıkların isimlerinin yerine de geçebilir Çoğu zaman ek alarak kullanılır
Kendim Kendimiz
Kendin Kendiniz
Kendi Kendileri
Bu sözcüklerdeki altı çizili ekler dönüşlülük zamirinin hangi şahsı ifade ettiğini gösterir
Dönüşlülük zamirinin en önemli özelliği, diğer zamirlerle beraber kullanılabilmesidir Böyle durumlarda zamir, pekiştirme anlamı taşır
“Bu soruyu ben kendim çözdüm”
cümlesinde hem “ben” hem “kendim” zamirleri kullanılmış; böylece “ben” zamirinin anlamı kuvvetlenmiş

3 İşaret Zamirleri
İsimleri, yerlerini işaret ederek karşılayan zamirlerdir Bunlar işaret sıfatının zamirleşmesiyle oluşmuştur
Bu geldi Bunlar alındı
Şu satıldı Şunlar çağırdı
O gidecek Onlar beğenildi
cümlelerinde altı çizili sözcükler işaret zamirleridir Burada üçüncü tekil şahıs için kullanılan “o” zamiriyle, işaret zamiri olan “o” zamirini karıştırmayalım Şahıs zamirleri sadece şahıslarda kullanılır
“O, ders çalışıyor” cümlesinde şahıs zamiri olan “o” sözü “O, demirden yapılmış” cümlesinde insan olamayacağından işaret zamiri olmuştur
Ancak işaret zamirleri insanlar için de kullanılabilir
“Bu benim kardeşim, şu da onun arkadaşı”
cümlesinde altı çizili zamirler işaret zamiri oldukları halde şahıs isimlerinin yerlerine geçmiş Bu durumda “o” işaret zamirinin de insanı karşılayacağı düşünülebilir Örneğin sınıfta işaret ederek,
“Bu, tembel; şu, biraz çalışkan; o, sınıfın en iyisi”
dersek “o” işaret zamiridir Çünkü “o” şahıs zamiri sözü edilen kişinin yanımızda olmadığı yani bizim onu görmediğimiz durumlarda kullanılır
Bunların dışında işaret bildiren başka zamirler de vardır Ancak bunların yapısı biraz farklıdır
Burası eskiden boştu
Şurası sizin ev miydi?
Orası pek hoşuma gitmedi
Buraları bize aitti
Şuraları temizleyin
Oraları unuttum bile ben
cümlelerinde altı çizili sözcükler de işaret zamirleridir Bunların dışında,
“Bu kitap benim, öteki senin”
cümlesindeki altı çizili zamir gibi daha birkaç işaret zamiri de vardır

4 Belgisiz Zamirler
İsimleri, tam olarak belli olmayan bir nicelik yönünden belirten belgisiz sıfatlar, isimler düşünce onları karşılar ve belgisiz zamir olur
“Bazı insanlar çalışkandır” cümlesinde altı çizili sıfat;
“Bazıları çalışkandır” cümlesinde zamir olur Çünkü “insanlar” isminin yerine geçer Bunu birkaç örnekte daha gösterelim
Birçok öğrenci bu konuyu bilmez
sıfat
Birçoğu bu konuyu bilmez
zamir
Hiçbir kalemi beğenmedim
sıfat
Hiçbirini beğenmedim
zamir
Birkaç yaşlı parkta oturuyordu
sıfat
Birkaçı parkta oturuyordu
zamir
Sıfat olarak kullanılmayan belgisiz zamirler de vardır:
Herkes senin burada olduğunu sanıyordu
Kimse ben haber vermeden içeri girmesin
Hepsi de çok ucuz fiyata satılmış
Bu cümlelerdeki altı çizili sözcükler sadece zamir olarak kullanılabilir

5 Soru Zamirleri
İsimlerin yerlerine soru yoluyla geçen sözcüklerdir Bu sözcüklerin yerine, sorduğu isimler getirilebilir
“Bu çiçeği sana arkadaşından başka kim getirir?”
cümlesinde altı çizili söz, çiçeği getiren kişinin isminin yerine kullanılmıştır Bu kişinin ismini “kim” zamirinin yerine koyabiliriz
Çarşıdan ne aldın?
Nerede oturuyorsunuz?
Hangisi önce geldi?
Kaçı bizimle gelecek?
Zamirler, kendileri gibi ismin yerine geçen adlaşmış sıfatlarla karıştırılmamalıdır Bunların ikisi de ismin yerine geçiyor Ancak zamirler isimlerin herhangi bir niteliğini bildirmediği halde adlaşmış sıfatlar ismi niteliğiyle beraber karşılar
Bu kadın dün de gelmişti
Yaşlı kadın dün de gelmişti
Bu cümlelerde altı çizili sözlerin ikisi de sıfattır Birincisi işaret sıfatı, ikincisi ise niteleme sıfatıdır Bu sıfatların belirttiği “kadın” isimleri cümleden çıkarılırsa,
“Bu dün de gelmişti”
“Yaşlı dün de gelmişti”
şekline gelen cümlelerde altı çizili sözler ismin yerine geçmişlerdir Bu sözcüklerin anlamlarına baktığımızda “bu” sözcüğünün, yerine geçtiği ismin niteliğini bildirmediğini, “yaşlı” sözcüğünün ise bildirdiğini görüyoruz Öyleyse birincisi zamir, ikincisi adlaşmış sıfattır

__________________