Felsefenin Bölümleri

BİLGİ FELSEFESİ

Felsefenin, insan bilgisinin yapısını ve geçerliliğini ele alan dalına bilgi felsefesi denir O, belli bir bilgi türünü değil de, bilen özne ile bilinen obje arasındaki ilişki ile ortaya konulan bilgi sürecini genel olarak ele alır; bu sürece giren tüm öğeleri inceler İnsanın sahip olduğu akıl, sezgi gibi yetilerinin insan zihninde olup olmadığı, varsa görünüşleri ve ötesindeki varlığı bilmemize imkân verip vermeyeceği gibi problemler ve bunların çözümlerini araştırır

1 Bilgi Kuramının Temel Kavramları
a Doğruluk
Bir düşünceyi dile getiren yargının gerçek ile uyuşmasıdır Bilginin nesnesiyle çakışmasıdır
“Ankara başkenttir” yargısı doğru, “İstanbul başkenttir” yargısı doğru değildir Bu yargılardan birincisi gerçeği dile getirir, diğeri getirmez
b Gerçeklik
Gerçeklik, bir varoluş tarzını belirtir Varlığın insan zihninden bağımsız olarak var oluşunu temsil eder Su, Dünya, Güneş, çiçek varolan birer gerçeklik örneğidir Kaf Dağı, devler ise gerçeklik örneği değildir Buna göre “Dünya” gerçek, “Dünya dönüyor” yargısı ise doğrudur
c Temellendirme
Bir iddiayı savunmaya yönelik olarak mantıksal gerekçelerin tutarlılık içinde ortaya konulmasıdır Filozofların yaptıkları, iddialarını savunmak için temel dayanaklarını ortaya koyarak görüşlerini temellendirmektir Bilginin insan zihninde doğuştan yer aldığını savunan bir filozof, bu görüşünü temellendirmek durumundadır “Benim kanaatlerim öyle olduğunu bildiriyor” şeklinde kestirme cevaplarla görüşünü savunamaz

2 Bilgi Felsefesinin Temel Soruları
a Bilginin Kaynağı
İnsan, genel bir düşünce ile, kendisini kuşatan evrenle ilgili bir takım bilgilere sahip olur Zihnimizde iyiliğe, kötülüğe, güzelliğe, hakikat ve hayata, matematik prensiplerine vb ait bilgiler vardır Acaba zihindeki mevcut bilgiler nasıl meydana gelmiştir, nasıl meydana geliyor? Bilgilerin meydana gelmesinde rol oynayan faktörler nelerdir? Akıl mı, deney mi; yoksa bunlardan tamamıyla farklı başka faktörler var mıdır?
Bütün bu sorulara;

• Rasyonalistler, bilginin akla dayandığını,
• Empristler, bilginin deneye dayandığını,
• Sensualistler, bilginin duyuma dayandığını,
• Entüisyonistler, bilginin sezgiye dayandığını,

ileri sürerek birbirlerinden farklı şekilde açıklık getirmeye çalışmışlardır

b Bilginin Değeri
Bilginin, araştırdığı olaya ve konuya uygunluğu demektir Doğru bilgi, açıkladığı gerçekliği olduğu gibi yansıtan bir bilgidir Örneğin “Şu kalem kırmızıdır” gibi bir önermede, işaret ettiğim kalem gerçekten kırmızı ise, doğrudur
Elde ettiğimiz bilgi, objesine uygun mudur, değil midir? Varlığın doğru bilgisine ulaşılabilir mi? Bilgi gerçeği verebilir mi? gibi sorular da hangi bilginin doğru olduğuna açıklık getirmeye çalışır
Bilginin değeri ile ilgili sorular bizi “doğru bilginin imkânı” problemine götürmüştür Felsefe tarihinde bu soruya iki şekilde cevap verilmiştir

3 Bilgi Felsefesinin Temel Problemi


(Doğru Bilginin İmkanı Problemi)
a Doğru Bilginin İmkânsızlığı
aa Septisizm (Şüphecilik)
İnsan zihninin değişmez bir gerçeğe ulaşamayacağını, hakikat olarak kabul edilebilecek bir şey için zihnimizde bir ayraç bulunmadığını, bundan dolayı da kesin hükümler vermekten kaçınmamızın ve herşeyden “prensip olarak şüphe etmemizin” doğru olacağını kabul eden görüştür Şüphecilik, bir bilginin doğru ya da yanlışlığına ait yargıyı kabul etmediği gibi inkâr da etmez Sadece bu bilgilerden şüphe eder
Süpheciliğin kurucusu olan Pyrrhon’a göre hiçbir şey ne doğrudur ne de yanlıştır Her yargı ve her yargının çelişiği için aynı nedenler bulunabilir Doğruyu yanlıştan ayıracak bir ölçüt olmadığına göre varlıklar hakkında çelişik yargılar ileri sürülebilir Bu nedenle yargıda bulunmaktan kaçınılmalıdır
Süpheci filozoflardan Timon’a göre ise;

• Nesnelerin gerçek yapısı bilinemez,
• Bu nedenle her türlü yargıdan kaçınmalıyız,
• Böylelikle ruhun sarsılmazlığına yani mutluluğa ulaşırız, görüşünü ortaya koymmuştur

ab Sofistler
Sofist Protagoras, “İnsan her şeyin ölçüsüdür” di-yerek, doğruluğun insanlara göre değiştiğini ileri sürmüştür Üşüyen insan için rüzgarın soğuk, üşümeyen için soğuk olmadığını belirterek herkes için geçerli mutlak bir bilginin olamayacağını savunmuştur
Bilginin imkânsızlığını ileri süren sofist filozoflardan Gorgias bu görüşünü,
“Hiçbirşey yoktur, olsa bile bunu bilemezdik, bilseydik de başkalarına bildiremezdik” sözleriyle dile getirmiştir
b Doğru Bilginin İmkanı

ba Dogmatizm

Bilginin kesin ve değişmez nitelikte olup olamayacağını hiçbir eleştiriye tabi tutmadan, aklın mutlak ve değişmez olanı bilebileceğini, düşünme ve akıl yoluyla değişmez, kesin gerçeklere ulaşılabileceğini kabul eden öğretidir
Dogmatik düşüncenin ilk temsilcileri ilkçağ doğa filozoflarıdır Bu filozoflar evrenin özünü, ana maddesini bir ilk prensibe dayandırarak, bunu kesin olarak bildiklerini ileri sürmüşlerdir İşte bu ilk nedenin ne olduğunu kesin olarak bildiklerini kabul ve iddia eden bu filozoflara dogmatik filozoflar denilir
bb Rasyonalizm (Akılcılık)
Rasyonalizme göre doğru bilgi olanaklıdır ve doğru bilginin ölçütü akıldır Rasyonalistlere göre matematik bilgiler, aklın ilkeleri kesin bilgilere örnek oluşturur Sokrates, Platon, Aristoteles, Descartes, Hegel rasyonalist filozoflara örnektir
Sokrates:
Aklın, değişmez ve gerçek varlığın bilgisine doğuştan sahip olduğunu söyler Dürüstlük, adalet, iyilik gibi erdemlerin bilgisinin tecrübe ile kazanılmadığını, bu bilgilerin insanda doğuştan olduğunu ileri sürmüştür
Platon:

bilgisi olduğunu ileri sürer Ona göre görünüşler dünyasında sürekli değişme olduğundan, bu varlıklar bilinemezler İdealar dünyası ise ezeli ve ebedi olan ve akılla kavranan gerçeklik alanıdır İdealar insan zihninde doğuştan yer alır 2+2=4 idealar dünyasının doğru bilgisine bir örnektir
Aristoteles:
Ona göre bilgi edinme yetisi akıldır Ancak akıl bilgiyi taşıyan değil, üreten bir yeti olmaktadır Aristoteles, mantığında kullandığı tümdengelim yöntemiyle, aklın bilgi yapma yetisi olduğunu göstermiştir
Descartes: İnsan zihninde doğuştan düşünceler bulunduğunu, iyi yönetilen zihnin kesin, genel geçer bilgiye ulaşabileceği görüşündedir
Başlangıçta, geçici olarak bütün bilgilerinin doğruluğundan kuşku duymuştur (Metodik şüpheci yöntemi) O, aklın basit ve mutlak doğrulardan hareket ettiğinde, kendisinden kuşku duyulmayan bilgilere adım adım ulaşılabileceğini göstermeye çalışmıştır “Düşünüyorum, o halde varım” yargısına, bu yöntemine dayalı akıl yürütmesiyle ulaşmıştır
Hegel:

O, doğru bilgiye, hiçbir deneye başvurmadan, yalnızca düşüncenin sınırları içinde kalınarak ulaşılabileceğini ileri sürer Ona göre doğru bilgiye ulaşmak için, önce varlığa yönelmek, onu düşünceye konu yapmak gerekir Düşünmek, nesnenin ardındaki ideyi kavramaktır Aklın yasaları varlığın yasaları ile aynıdır Hegel’e göre “akla uygun olan gerçek, gerçek olan akla uygundur”

bc Empirizim

Rasyonalizmin karşıtı olan bu akıma göre doğuştan gelen hiçbir ilke ya da bilgi yoktur, bütün bilgiler duyu ve deneyimlerden gelir Güneşin yakıcı olduğu, Tanrı’nın var olduğu bilgisini insan sonradan edinir Bu akımın savunucuları arasında John Locke ve David Hume vardır
John Locke’a göre insan zihni doğuştan “boş bir levha” (tabula rasa)dır Duyu ve deney verileri bu levhayı doldurur “Zihinde bulunan hiçbir düşünce yoktur ki, daha önce duyularda bulunmamış olsun” sözü ona aittir
Hume, insan zihnindeki bütün bilgilerini duyu verilerine indirger Ona göre doğa yasaları gibi düşünce yasaları da insanın alışkanlıklarından başka birşey değildir Dolayısıyla zihinde bulunan tüm izlenim, kavram ve düşüncelerin temelinde dış dünyanın duyularla algılanması vardır

bd Pozitivizm

Pozitif felsefeyi geliştirip sistemleştiren A Comte’a göre, bilimin tek amacı olgular arasındaki değişmez ilişkileri ya da doğal yasaları bulmaktır Bu amaç ise yalnızca gözlem ve deney yoluyla gerçekleştirilebilir Gözlem ve deney yoluyla kazanılan bilgi pozitif bilgidir
Pozitivizm, araştırma alanı olarak sadece olguları görür Olguların bilgisi, olayların özünü ve gerçek nedenini vermez; ama olayları idare eden yasaları verir Bu yasalarla gelecek hakkında öngörüde bulunuruz

be Sezgicilik

Bu akıma göre mutlak hakikati kavramanın yolu sezgiden geçer Sezgi, aracısız ve doğrudan bilmeyi içeren bir yeti olmaktadır Bütünü, bir bakışla doğrudan kavrama ve keşfetmedir Duyuların va aklın veremeyeceği hakikat bilgiye ancak sezgiyle ulaşılabilir
Sezgiciliğin önemli temsilcisi Bergson’dur Ona göre gerçeklik hayattır, akıştır; bu da yalnızca sezgiyle kavranabilir Sezgi, varlığın özüne nüfuz ederek gerçekliği oluşturan süreyi, yaşamı içten içe duyarak kavrar
bf Kritisizm
İnsan zihninin güçlerine ve insanın neyi bilip neyi bilemeyeceğine ilişkin bir araştırmadan meydana gelen felsefe yaklaşımıdır Temsilcisi Kant’tır
Kant’a göre insan aklı, ancak olaylar dünyasını bilebilir Bu bilginin ham maddesi duyular aracılığıyla gelir Ham madde zihnin kalıplarına girer, formunu alır ve akıl ilkeleri ile işlenerek dış alemin doğru bilgisi elde edilir
Bilgi sürecinde insan pasif olmayıp, aktif bir biçimde duyular yoluyla gelen izlenimleri sınıflar, kalıplara yerleştirir ve yorumlar Ancak insan bilgisi sınırlı olduğundan, zihin, nesne ve olayları gerçekte oldukları şekliyle bilemez Nesneler insan tarafından, yalnızca zihnin olanaklarına, yapısına, formlarına göre bilinirler O halde Kant’a göre bilgi, sınırlı ve insana göredir

bg Pragmatizm

Doğruluğu ve gerçekliği tek yanlı olarak, yalnızca eylemlerin sonuçları ile değerlendiren ve onlara yalnızca “fayda” açısından bakan felsefe yaklaşımıdır
Bu yaklaşımın savunucularından W James’e göre pragmatik yöntem, her kavramı, kendilerinden pratik sonuçlar çıkararak yorumlamaktır; hakikat ise, olacak şeye karşı bizi hazırlayan eylemdir Doğru fikirler, doğruluklarını uygulayarak ortaya koyabileceğimiz fikirlerdir Bir fikir, hayatımız için uygun olduğu sürece doğrudur ve iyidir

__________________