Genel Embriyoloji Nedir? Genel Embriyoloji Bilim Dalı Hakkında Bilgiler

**Şengül Şirin** · 05-29-2009

Genel Embriyoloji Nedir? Genel Embriyoloji Bilim Dalı Hakkında Bilgiler
Genel Embriyoloji
Embriyoloji, zigot oluşumunu, büyümesini ve gelişimini inceleyen bilim dalı

Gelişim biyolojisinin bir alt dalıdır

17

ve 18

yüzyıllarda betimleyici ve karşılaştırmalı çalışmalara dayan embriyoloji, 19

yüzyılın sonlarına doğru bilim adamlarının, vücuttaki organ ve dokuların kendilerine özgü biçim ve işlevleri nasıl kazandıklarını belirlemeye yönelik çözümleyici ya da deneysel yaklaşımlarıyla yeni bir boyut kazandı

Embriyolojide çözümleyici çalışmaların önemini ilk kavrayanlardan biri olan Alman anatomi bilgini Wilhelm Roux (1850-1924) deneysel embriyolojini öncüsü ve en seçkin temsilcisidir; Roux'un 1855'ten başlayarak kurbağa yumurtaları üzerinde yaptığı öncü çalışmalar bu alanda kendisinden sonraki araştırmalara büyük bir ivme kazandırmıştır

Embriyondan gelişmenin hızını ve yönünü belirleyen etkenleri araştırarak 1935 Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü'nü alan Alman bilim adamı Hans Speemann da embriyolojini gelişmesine yön verenlerden biridir

İnsan Gelişimi

İnsan gelişimi; bir dişinin oositinin, bir erkeğin spermi tarafından döllenmesiyle başlayan ve kesintisiz devam eden bir süreçtir

Development (gelişme); mitoz (çoğalma), migrasyon (göç), hipertrofi (büyüme), diferansiasyon (farklılanma) ve apoptoz (hücrenin programlı ölümü) olarak sıralanabilen 5 histofizyolojik olayı içerir

Bu olayların sonucunda, döllenmiş ovumdan (zigot da denilen, oldukça özelleşmiş totipotent hücre), çok hücreli insan oluşur

En önemli gelişimsel değişiklikler embriyoner ve fetal evrelerde olursa da, bu hücresel olaylar yaşam boyunca sürer

İnsanın dış görünüşünde göze çarpıcı değişiklikler olmaksızın hücreleri çoğalır, göçeder, büyür ve farklılanır ve sonunda ölür

İntrauterin yaşamdan ve puberteye kadar gelişme progresif (ilerleyici, büyütücü) dir

Yaşam süresinin ortalarında, otuzuncu yaştan sonra hücre ölümleri öne geçmeye başlar

Kaybolan hücrelerin yeni bölünmelerle yerlerinin doldurulmaları yeteneği giderek azalır ve gelişme regresif (gerileyici) olmaya başlar

Süregiden gelişme boyunca partum (doğum), insanın yaşamındaki bir ara olgu olarak tanımlanabilir

İnsanın doğum öncesi dönemini Medikal Embriyoloji inceler

Bu dönemdeki biçimlenme, iç (kalıtım) ve dış (çevre) koşullarının etkisi altındadır

Bunların kusursuz dengelenmesiyle, insanın dışa vuran görünümü (fenotip) ortaya çıkar

İnsanın içerdiği babası ve annesinden gelen genlerin toplamı, onun kalıtım kişiliğini (genotip) oluşturur

İnsanın doğum öncesi gelişimi, ontojenez’dir

En alt basamaktaki tek hücreli canlıdan, insana ulaşıncaya kadar olan türlerin yukarıya doğru gelişmeleri (evrim) filojenez’dir

Ontojenez sırasında, filojenez sürecinden kalan embriyo taslakları görünüp, kaybolur

İnsan embriyosunun gelişmesinde bu taslaklar, kalıcı organların biçimlenmelerinde kullanılır

Embriyo gelişmesinin ilk dönemlerinden başlayarak belirli bölgelerindeki hücre toplulukları, kendilerinden sonra farklılanacak olanları yönlendirme yeteneğindeki özel proteinleri salgılar

Böylece, indüksiyon (uyarma) olayları gerçekleşir

En erken oluşan hücreler, birincil uyaran (indüktör) lardır ve saldıkları proteinleriyle dokuları oluşturur

Dokulardaki hücreler ikincil uyaran (evokatör) lar olarak davranıp, çeşitli dokuların birarada organları biçimlendirmelerine yön veren proteinleri üretir

Organlardaki hücreler de üçüncül uyaran (individuatör) olarak salgıladıkları proteinlerle, sistemlerin oluşumunu örgütler

Gelişimin Evreleri

Gelişimin evreleri içinde en çarpıcı olay doğumdur ve doğumla birlikte insanın çevresi değişir; yani, sıvı ortamdan atmosfer ortamına geçer

Gelişim doğumdan sonra durmaz

Doğumdan sonra büyümenin yanı sıra, önemli değişmeler (dişlerin, meme bezlerinin gelişimi gibi) de olur

Beyin, doğum ile 16 yaş arasında üç kat ağırlaşır

Genelde gelişim değişmeleri 25 yaşında tamamlanır

Embriyoloji'nin Önemi

Embriyolojinin literatür anlamı “embriyo bilmi” demek ise de; genelde, prenatal gelişimi ifade etmek için kullanılır

Embriyoloji;

Prenatal gelişim ile obstetrik (gebelik ve doğum bilimi), perinatal tıp, pediyatri ve klinik anatomi arasında bağlantı oluşturur
İnsan yaşamının başlangıcı ve perinatal gelişim sırasında olan değişikliklerle ilgili bilgi sağlar ve bu bilgiyi geliştirir
İnsan yapısındaki farklılıkların nedenininin anlaşılmasına yardımcı olur
Normal ve anormal gelişme arasındaki ilişkiyi aydınlatır

Bir hekimin normal gelişim ve anomalilerin nedenlerine ilişkin bilgi sahibi olması; embriyo ve fetüsun normal gelişmesine büyük ölçüde yardımcı olur

Obstetrik (gebelik ve doğum bilimi) in modern tedavilerinin çoğu, uygulamalı embriyoloji içerir

Doğum uzmanlarını ilgilendiren embriyoloji konuları; ovulasyon, oosit ve spermin taşınması, fertilizasyon, implântasyon, fetal-maternal ilişki, fetal dolaşım, gelişimin kritik evreleri ve konjenital malformasyonların nedenleridir

Hekimler, annenin yanısıra embriyo ve fetüsun da sağlığını korur

Embriyoloji pediyatristler için de önemlidir; çünkü, hastalarının bir bölümü kötü gelişim sonucu konjenital malformasyonlu doğmuşlardır

Çocukluk çağındaki ölümlerin çoğunun nedeni, konjenital malformasyonlardır

Özellikle; prenatal ve çocukluk dönemindeki cerrahî girişimlerin gelişmesi sonucu, fetüsdaki bir probleme cerrahî müdahale yapılabilmektedir

Birçok konjenital malformasyonu anlamak ve tedavi etmek, normal gelişimi ve bu normal gelişimden olabilecek sapmaları bilmekle mümkündür

Hasarlanmış hücre, doku ya da organların biyolojik işlevlerini yerine koymak (rejeneratif tıp) ya da tamir etmek (reperatif tıp) için kullanılan en önemli materyallerden biri embriyonik kök hücreler (totipotent hücreler) dir

Bu konuda başarılı olabilmek için; bu hücrelerin limitlerini çok iyi bilmek ve bu bilgiyi kullanarak onları lâboratuvar koşullarında yaşatmayı, yönlendirmeyi ve çoğaltmayı sağlamak gerekir

TANIM

Son 10 yılda hızla gelişen hücre bilimindeki ilerlemelerin ışığında Histoloji ve Embriyoloji

bilim disiplinin kısa tanımı aşağıdaki biçimde özetlenebilir

• Histoloji Embriyoloji, hücre yapısı (moleküler ve mikroskopik), hücre genetiği

ve biyokimyasının oluşturduğu multidisipliner kavramın içindedir

• İnsan ve hayvan organizmasındaki yaklaşık 200 farklı hücre tipinin mikroskobik ve

moleküler yapıları/yapıyla bağlantılı işlevlerini tanımlayan bir temel bilim alanıdır

Hücreler, hücrelerin oluşturduğu dokular, dokulardan oluşan organlar ve sistemler

şeklindeki hiyerarşik yapılanmanın insan ve hayvan organizmasının normal işleyişi içindeki

önemini yapısal kriterler bazında, moleküler seviyede ortaya koyar

• İnsan ve hayvan organizmasının gelişimini kontrol eden genetik – moleküler

mekanizmaların ortaya koyduğu verilerin paralelinde; intrauterin gelişimi ve sistem

bazındaki gelişimsel bozuklukların nedenlerini moleküler düzeyde tanımlar

• İnsan ve hayvan organizması erken gelişiminin invitro ortamda başarılması ve ilişkili

laboratuvar tekniklerinin uygulanması kalite kontrolü Histoloji-Embriyolojinin klinik

uygulamaya yönelik bir uğraşı alanıdır

AMACI:

İnsan ve hayvan organizmasındaki temel yapı olan hücreden başlayarak doku organ ve

sistemlerin mikroskobik (ışık ve Elektron mikroskobu) moleküler yapıları, bununla

bağlantılı olan işlevlerini tanımlamak

• Normal yapının oluşumunu sürekliliğini kontrol eden moleküler mekanizmaları

açıklamak

• Yapıdaki sapmaların neden olacağı patolojileri anlamak için, teorik ve

mikroskobik düzeyde temel oluşturmak

• Eğitim süreci içinde edinilen bilgilerin eş zamanlı olarak klinik

ilişkilendirilmesini PDÖ, Karşılaştırma, Küçük Grup Tatrışması, görsel hafızaya dayan multimedya

sunumları ve somut örneklerle desteklemek

HEDEFLERİ:

Hedefler:

• İlişkili program taslağında öngörüldüğü üzere Embriyoloji derslerinin

ve pratik uygulamalarının ilk üç döneme ilişkili olacak biçimde kaydırılması

• Mikroskop başı pratik eğitimin bire bir interaktif eğitim olması nedeniyle Veteriner

Fakültesi laboratuvarlarında kurulan görsel iletişim araçlarının etkin bir biçimde

kullanılması

• Veteriner Hekimliği pratiğinde uygulamaya giren/ girmeye aday

* Anjiyogenezis

* Hücre bölünmesi, ölümü, apoptozis

* Doku onarımı

* İmmün yanıt gibi dinamik hücre hareketlerini küçük grup tartışması ve

multimedya gibi eğitim araçlarıyla teorik bilgilerle ilişkilendirerek takdim

etmek

• Klinik ve temel embriyoloji alanlarında güncel gelişmeleri (yardımcı üreme

teknikleri (suni tohumlama) , klonlama, prenatal tanı) teorik olarak tanımlanan temel bilgilerle

ilişkilendirerek küçük grup tartışmaları şeklinde gözden geçirmek

Hedeflerimize öneri olarak ilgili klinik ve temel bilim öğretim üyeleri ve öğrencilerin

katılacağı panel ve çalıştay (workshop)’ların düzenlenmesi

Örnek 1: Kemik yapım yıkım dengesinin ve osteogenezin hücresel ayrıntıları ve kontrol

mekanizmaları ile osteoporoz tanı ve tedavisinin birlikte tartışılacağı bir ortam

Örnek 2: Hücre farklanması/plastisitesi, kök hücre tanımı, embriyonal ve yetişkin kök

hücrelerin dünü bugünü ve yarının ilişkili klinik dallarla birlikte irdeleneceği bir ortam

Resimlerle gösterim

05-29-2009	#1
Şengül Şirin	Genel Embriyoloji Nedir? Genel Embriyoloji Bilim Dalı Hakkında Bilgiler Genel Embriyoloji Nedir? Genel Embriyoloji Bilim Dalı Hakkında Bilgiler Genel Embriyoloji Embriyoloji, zigot oluşumunu, büyümesini ve gelişimini inceleyen bilim dalı Gelişim biyolojisinin bir alt dalıdır 17 ve 18 yüzyıllarda betimleyici ve karşılaştırmalı çalışmalara dayan embriyoloji, 19 yüzyılın sonlarına doğru bilim adamlarının, vücuttaki organ ve dokuların kendilerine özgü biçim ve işlevleri nasıl kazandıklarını belirlemeye yönelik çözümleyici ya da deneysel yaklaşımlarıyla yeni bir boyut kazandı Embriyolojide çözümleyici çalışmaların önemini ilk kavrayanlardan biri olan Alman anatomi bilgini Wilhelm Roux (1850-1924) deneysel embriyolojini öncüsü ve en seçkin temsilcisidir; Roux'un 1855'ten başlayarak kurbağa yumurtaları üzerinde yaptığı öncü çalışmalar bu alanda kendisinden sonraki araştırmalara büyük bir ivme kazandırmıştır Embriyondan gelişmenin hızını ve yönünü belirleyen etkenleri araştırarak 1935 Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü'nü alan Alman bilim adamı Hans Speemann da embriyolojini gelişmesine yön verenlerden biridir İnsan Gelişimi İnsan gelişimi; bir dişinin oositinin, bir erkeğin spermi tarafından döllenmesiyle başlayan ve kesintisiz devam eden bir süreçtir Development (gelişme); mitoz (çoğalma), migrasyon (göç), hipertrofi (büyüme), diferansiasyon (farklılanma) ve apoptoz (hücrenin programlı ölümü) olarak sıralanabilen 5 histofizyolojik olayı içerir Bu olayların sonucunda, döllenmiş ovumdan (zigot da denilen, oldukça özelleşmiş totipotent hücre), çok hücreli insan oluşur En önemli gelişimsel değişiklikler embriyoner ve fetal evrelerde olursa da, bu hücresel olaylar yaşam boyunca sürer İnsanın dış görünüşünde göze çarpıcı değişiklikler olmaksızın hücreleri çoğalır, göçeder, büyür ve farklılanır ve sonunda ölür İntrauterin yaşamdan ve puberteye kadar gelişme progresif (ilerleyici, büyütücü) dir Yaşam süresinin ortalarında, otuzuncu yaştan sonra hücre ölümleri öne geçmeye başlar Kaybolan hücrelerin yeni bölünmelerle yerlerinin doldurulmaları yeteneği giderek azalır ve gelişme regresif (gerileyici) olmaya başlar Süregiden gelişme boyunca partum (doğum), insanın yaşamındaki bir ara olgu olarak tanımlanabilir İnsanın doğum öncesi dönemini Medikal Embriyoloji inceler Bu dönemdeki biçimlenme, iç (kalıtım) ve dış (çevre) koşullarının etkisi altındadır Bunların kusursuz dengelenmesiyle, insanın dışa vuran görünümü (fenotip) ortaya çıkar İnsanın içerdiği babası ve annesinden gelen genlerin toplamı, onun kalıtım kişiliğini (genotip) oluşturur İnsanın doğum öncesi gelişimi, ontojenez’dir En alt basamaktaki tek hücreli canlıdan, insana ulaşıncaya kadar olan türlerin yukarıya doğru gelişmeleri (evrim) filojenez’dir Ontojenez sırasında, filojenez sürecinden kalan embriyo taslakları görünüp, kaybolur İnsan embriyosunun gelişmesinde bu taslaklar, kalıcı organların biçimlenmelerinde kullanılır Embriyo gelişmesinin ilk dönemlerinden başlayarak belirli bölgelerindeki hücre toplulukları, kendilerinden sonra farklılanacak olanları yönlendirme yeteneğindeki özel proteinleri salgılar Böylece, indüksiyon (uyarma) olayları gerçekleşir En erken oluşan hücreler, birincil uyaran (indüktör) lardır ve saldıkları proteinleriyle dokuları oluşturur Dokulardaki hücreler ikincil uyaran (evokatör) lar olarak davranıp, çeşitli dokuların birarada organları biçimlendirmelerine yön veren proteinleri üretir Organlardaki hücreler de üçüncül uyaran (individuatör) olarak salgıladıkları proteinlerle, sistemlerin oluşumunu örgütler Gelişimin Evreleri Gelişimin evreleri içinde en çarpıcı olay doğumdur ve doğumla birlikte insanın çevresi değişir; yani, sıvı ortamdan atmosfer ortamına geçer Gelişim doğumdan sonra durmaz Doğumdan sonra büyümenin yanı sıra, önemli değişmeler (dişlerin, meme bezlerinin gelişimi gibi) de olur Beyin, doğum ile 16 yaş arasında üç kat ağırlaşır Genelde gelişim değişmeleri 25 yaşında tamamlanır Embriyoloji'nin Önemi Embriyolojinin literatür anlamı “embriyo bilmi” demek ise de; genelde, prenatal gelişimi ifade etmek için kullanılır Embriyoloji; Prenatal gelişim ile obstetrik (gebelik ve doğum bilimi), perinatal tıp, pediyatri ve klinik anatomi arasında bağlantı oluşturur İnsan yaşamının başlangıcı ve perinatal gelişim sırasında olan değişikliklerle ilgili bilgi sağlar ve bu bilgiyi geliştirir İnsan yapısındaki farklılıkların nedenininin anlaşılmasına yardımcı olur Normal ve anormal gelişme arasındaki ilişkiyi aydınlatır Bir hekimin normal gelişim ve anomalilerin nedenlerine ilişkin bilgi sahibi olması; embriyo ve fetüsun normal gelişmesine büyük ölçüde yardımcı olur Obstetrik (gebelik ve doğum bilimi) in modern tedavilerinin çoğu, uygulamalı embriyoloji içerir Doğum uzmanlarını ilgilendiren embriyoloji konuları; ovulasyon, oosit ve spermin taşınması, fertilizasyon, implântasyon, fetal-maternal ilişki, fetal dolaşım, gelişimin kritik evreleri ve konjenital malformasyonların nedenleridir Hekimler, annenin yanısıra embriyo ve fetüsun da sağlığını korur Embriyoloji pediyatristler için de önemlidir; çünkü, hastalarının bir bölümü kötü gelişim sonucu konjenital malformasyonlu doğmuşlardır Çocukluk çağındaki ölümlerin çoğunun nedeni, konjenital malformasyonlardır Özellikle; prenatal ve çocukluk dönemindeki cerrahî girişimlerin gelişmesi sonucu, fetüsdaki bir probleme cerrahî müdahale yapılabilmektedir Birçok konjenital malformasyonu anlamak ve tedavi etmek, normal gelişimi ve bu normal gelişimden olabilecek sapmaları bilmekle mümkündür Hasarlanmış hücre, doku ya da organların biyolojik işlevlerini yerine koymak (rejeneratif tıp) ya da tamir etmek (reperatif tıp) için kullanılan en önemli materyallerden biri embriyonik kök hücreler (totipotent hücreler) dir Bu konuda başarılı olabilmek için; bu hücrelerin limitlerini çok iyi bilmek ve bu bilgiyi kullanarak onları lâboratuvar koşullarında yaşatmayı, yönlendirmeyi ve çoğaltmayı sağlamak gerekir TANIM Son 10 yılda hızla gelişen hücre bilimindeki ilerlemelerin ışığında Histoloji ve Embriyoloji bilim disiplinin kısa tanımı aşağıdaki biçimde özetlenebilir • Histoloji Embriyoloji, hücre yapısı (moleküler ve mikroskopik), hücre genetiği ve biyokimyasının oluşturduğu multidisipliner kavramın içindedir • İnsan ve hayvan organizmasındaki yaklaşık 200 farklı hücre tipinin mikroskobik ve moleküler yapıları/yapıyla bağlantılı işlevlerini tanımlayan bir temel bilim alanıdır Hücreler, hücrelerin oluşturduğu dokular, dokulardan oluşan organlar ve sistemler şeklindeki hiyerarşik yapılanmanın insan ve hayvan organizmasının normal işleyişi içindeki önemini yapısal kriterler bazında, moleküler seviyede ortaya koyar • İnsan ve hayvan organizmasının gelişimini kontrol eden genetik – moleküler mekanizmaların ortaya koyduğu verilerin paralelinde; intrauterin gelişimi ve sistem bazındaki gelişimsel bozuklukların nedenlerini moleküler düzeyde tanımlar • İnsan ve hayvan organizması erken gelişiminin invitro ortamda başarılması ve ilişkili laboratuvar tekniklerinin uygulanması kalite kontrolü Histoloji-Embriyolojinin klinik uygulamaya yönelik bir uğraşı alanıdır AMACI: İnsan ve hayvan organizmasındaki temel yapı olan hücreden başlayarak doku organ ve sistemlerin mikroskobik (ışık ve Elektron mikroskobu) moleküler yapıları, bununla bağlantılı olan işlevlerini tanımlamak • Normal yapının oluşumunu sürekliliğini kontrol eden moleküler mekanizmaları açıklamak • Yapıdaki sapmaların neden olacağı patolojileri anlamak için, teorik ve mikroskobik düzeyde temel oluşturmak • Eğitim süreci içinde edinilen bilgilerin eş zamanlı olarak klinik ilişkilendirilmesini PDÖ, Karşılaştırma, Küçük Grup Tatrışması, görsel hafızaya dayan multimedya sunumları ve somut örneklerle desteklemek HEDEFLERİ: Hedefler: • İlişkili program taslağında öngörüldüğü üzere Embriyoloji derslerinin ve pratik uygulamalarının ilk üç döneme ilişkili olacak biçimde kaydırılması • Mikroskop başı pratik eğitimin bire bir interaktif eğitim olması nedeniyle Veteriner Fakültesi laboratuvarlarında kurulan görsel iletişim araçlarının etkin bir biçimde kullanılması • Veteriner Hekimliği pratiğinde uygulamaya giren/ girmeye aday * Anjiyogenezis * Hücre bölünmesi, ölümü, apoptozis * Doku onarımı * İmmün yanıt gibi dinamik hücre hareketlerini küçük grup tartışması ve multimedya gibi eğitim araçlarıyla teorik bilgilerle ilişkilendirerek takdim etmek • Klinik ve temel embriyoloji alanlarında güncel gelişmeleri (yardımcı üreme teknikleri (suni tohumlama) , klonlama, prenatal tanı) teorik olarak tanımlanan temel bilgilerle ilişkilendirerek küçük grup tartışmaları şeklinde gözden geçirmek Hedeflerimize öneri olarak ilgili klinik ve temel bilim öğretim üyeleri ve öğrencilerin katılacağı panel ve çalıştay (workshop)’ların düzenlenmesi Örnek 1: Kemik yapım yıkım dengesinin ve osteogenezin hücresel ayrıntıları ve kontrol mekanizmaları ile osteoporoz tanı ve tedavisinin birlikte tartışılacağı bir ortam Örnek 2: Hücre farklanması/plastisitesi, kök hücre tanımı, embriyonal ve yetişkin kök hücrelerin dünü bugünü ve yarının ilişkili klinik dallarla birlikte irdeleneceği bir ortam Resimlerle gösterim __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır