Küçük Kan Dolaşımını Keşfeden Müslüman Hekim İbnü'n Nefis

**Şengül Şirin** · 05-29-2009

Ali b

Ebi'l-Hazm Ibnü'n-Nefis el-Kareşi ed-Dımeşkı (1210-1288) İbnü'n-Nefis, 1210 yılında Dimeşk (Şam) yakınındaki Kareşiye'de doğduğu için Kareşi, Dımeşk'te okuyup şöhretini orada kazandığı için de Dımeşki nisbesiyle anılan, meşhur İslam hekimi ve ilim adamıdır

'Kalp, ancak ve ancak kendi bünyesi içinden geçen damarlar vasıtasıyla beslenir' diyerek küçük kan dolaşımını keşfeden tıp alimi olmuştur

Nureddin Zengi'nin Dımeşk'te inşa ettirdiği Bimaristanü'n-Nuri'de tıp tahsil etmiş ve yine aynı şehirdeki Dahvariyye Tıp Medresesi'nin kurucusu Mühezzebüddin ed-Dahvar' ın talebesi olmuştur

Dımeşk'te tahsilini tamamlayıp hekimlikte tecrübe ve nam kazandıktan sonra Mısır'a giden ibnü'n-Nefis, Memluk Sultanı Birinci Baybars'ın hususi hekimliğine ve devletin Suriye-Mısır hekimleri reisliğine getirilmiştir

Selahaddin-i Eyyubi'nin 1181 'de inşa ettirdiği Bimaristanü'n-Nasıri'de hocalık yaparak çok sayıda talebe de yetiştirmiştir

21 Zilkade 687 (17 Aralık 1288) tarihinde vefat eden Ibnü'n-Nefis'in, Kahire'de müreffeh bir hayat sürdüğü ve eviyle kütüphanesini Sultan Kalavun tarafından 1284 yılında kurulmuş olan Bimaristanü'l¬Mansuri'ye bağışladığı bilinmektedir

Ibnü'n-Nefis, tıp ilmi yanında, tarih, mantık, nahiv, fıkıh, fıkıh usulü ve hadis usulü gibi sahalarda da çalışmalar yapmıştır

Tıptaki çalışmaları neticesinde "Ikinci ibn-i Sina" olarak anılmıştır

İbn-i Sina'nın el Kanun fi't-Tıbb'ı üzerine araştırmalar yapmış, onun el-İşarat ve't-Tenbihat'l ile bir mantık kitabı olan el Hidaye'sine şerhler yazmış, ancak kendisine filozofun eş-Şifa isimli eseri için de bir şerh yazması teklif edildiğinde bu zor işe yanaşmamıştır

Nahivci Bahaeddin en-Nehhas'tan Zemahşeri'nin Enmuzec adlı kitabını okuduktan sonra bu sahada orijinal bilgiler ihtiva eden bir eser telif etmiş ve onun bu muvaffakiyeti, devrinin nahivcilerinden büyük takdir toplamıştır

Eserlerini umumiyetle başka kitaplara müracaat etmeden yazdığı söylenen ibnü'n-Nefis, Şafii fıkhında Ebu ıshak ıbrahim b

Ali eş-Şirazi'nin Kitabü't-Tenbih'ine şerh yazacak derecede bilgi sahibi olmuş ve Kahire'deki Mesruriyye Medresesi'nde bu mevzuda ders vermiştir

Sübki'nin Şafii fakihlerinin biyografilerini yazdığı eserinde onu da tanıtması bu sahadaki mevkiini göstermeye kafidir

Kan dolaşımını keşfetmesi

lbnü'n-Nefis'in tıp tarihindeki en büyük muvaffakiyeti küçük kan dolaşımını keşfetmesidir

Calinus ve onu bu mevzuda takip eden ibn-i Sina'nın ileri sürdüğü, kalpteki kanın sağ karıncıktan sol karıncığa bir menfez yardımıyla geçtiği şeklindeki faraziyeyi, iki karıncığı ayıran septumda kanın geçeceği bir menfezin görülmediğini söyleyerek reddeden ibnü'n-Nefis, kanın sağ karıncıktan pulmonar arterle akciğere gittiğini ve akciğerden pulmonar ven ile kalbin sol tarafına geldiğini söylemiş ve böylece küçük kan dolaşımını açık bir ifadeyle izah ederek keşfini ortaya koymuştur

Ibnü'n-Nefıs'in kan dolaşımı ile ilgili tesbitieri şöyle hülasa edilebilir:

1

Kalp, ancak ve ancak kendi bünyesi içinden geçen damarlar vasıtasıyla beslenir

2

Kan, akciğerleri beslemek için değil, temiz hava götürmek için yayılır

3

Akciğere giden damarla, akciğerden dönen damar arasında, dolaşımı tamamlayan bağlantılar mevcuttur

(Üç yüz sene sonra Colombo bunu ilk defa kendisinin bulduğunu iddia etmiştir)

4

Akciğer toplardamarı, önceden zannedildiği gibi, hava veya is ile değil, kan ile doludur

5

Akciğer atardamarının duvarı, akciğer toplardamarının duvarından daha kalındır

(Bu keşif yakın zamana kadar Michael Servetus'a dayandırılıyordu)

6

Kalp odacıkları arasındaki bölmede geçit yoktur

Kan, dolaşımını kalpte tamamlar: "Kalbin sağ boşluğundan akciğerlere gelen kan, burada ısınmakta ve hava ile karıştıktan sonra, akciğer toplardamarı yolu ile kalbin sol boşluğuna geçmektedir" diyen ibnü'n-Nefis, böylece akciğer dolaşımını ilk keşfeden ilim adamı olmuştur

Bu keşif Avrupa'ya Andreas Alpagus (ö

1520 civarı) tarafından yapılmış bir tercüme yoluyla ulaştırılmış olmasına rağmen batılılar bunu kendileri keşfetmiş gibi göstermişlerdir

Halbuki batılı ilim adamı Andreas Alpagus, Suriye'de 30 sene ikamet etmiş, Arapça'yı öğrenmiş ve Islam tıbbını yakından tanımış, Şerhu'l-Kanun adlı kitabın bir kısmını Latince'ye çevirip neşretmiş ve bu sebeple Avrupa'nın bu sıralarda ibnü'n-Nefis'in keşfinden haberdar olduğu da tesbit edilmiştir

05-29-2009	#2
Şengül Şirin	Küçük Kan Dolaşımını Keşfeden Müslüman Hekim İbnü'n Nefis Küçük Kan Dolaşımını Keşfeden Müslüman Hekim İbnü'n Nefis Ali b Ebi'l-Hazm Ibnü'n-Nefis el-Kareşi ed-Dımeşkı (1210-1288) İbnü'n-Nefis, 1210 yılında Dimeşk (Şam) yakınındaki Kareşiye'de doğduğu için Kareşi, Dımeşk'te okuyup şöhretini orada kazandığı için de Dımeşki nisbesiyle anılan, meşhur İslam hekimi ve ilim adamıdır 'Kalp, ancak ve ancak kendi bünyesi içinden geçen damarlar vasıtasıyla beslenir' diyerek küçük kan dolaşımını keşfeden tıp alimi olmuştur Nureddin Zengi'nin Dımeşk'te inşa ettirdiği Bimaristanü'n-Nuri'de tıp tahsil etmiş ve yine aynı şehirdeki Dahvariyye Tıp Medresesi'nin kurucusu Mühezzebüddin ed-Dahvar' ın talebesi olmuştur Dımeşk'te tahsilini tamamlayıp hekimlikte tecrübe ve nam kazandıktan sonra Mısır'a giden ibnü'n-Nefis, Memluk Sultanı Birinci Baybars'ın hususi hekimliğine ve devletin Suriye-Mısır hekimleri reisliğine getirilmiştir Selahaddin-i Eyyubi'nin 1181 'de inşa ettirdiği Bimaristanü'n-Nasıri'de hocalık yaparak çok sayıda talebe de yetiştirmiştir 21 Zilkade 687 (17 Aralık 1288) tarihinde vefat eden Ibnü'n-Nefis'in, Kahire'de müreffeh bir hayat sürdüğü ve eviyle kütüphanesini Sultan Kalavun tarafından 1284 yılında kurulmuş olan Bimaristanü'l¬Mansuri'ye bağışladığı bilinmektedir Ibnü'n-Nefis, tıp ilmi yanında, tarih, mantık, nahiv, fıkıh, fıkıh usulü ve hadis usulü gibi sahalarda da çalışmalar yapmıştır Tıptaki çalışmaları neticesinde "Ikinci ibn-i Sina" olarak anılmıştır İbn-i Sina'nın el Kanun fi't-Tıbb'ı üzerine araştırmalar yapmış, onun el-İşarat ve't-Tenbihat'l ile bir mantık kitabı olan el Hidaye'sine şerhler yazmış, ancak kendisine filozofun eş-Şifa isimli eseri için de bir şerh yazması teklif edildiğinde bu zor işe yanaşmamıştır Nahivci Bahaeddin en-Nehhas'tan Zemahşeri'nin Enmuzec adlı kitabını okuduktan sonra bu sahada orijinal bilgiler ihtiva eden bir eser telif etmiş ve onun bu muvaffakiyeti, devrinin nahivcilerinden büyük takdir toplamıştır Eserlerini umumiyetle başka kitaplara müracaat etmeden yazdığı söylenen ibnü'n-Nefis, Şafii fıkhında Ebu ıshak ıbrahim b Ali eş-Şirazi'nin Kitabü't-Tenbih'ine şerh yazacak derecede bilgi sahibi olmuş ve Kahire'deki Mesruriyye Medresesi'nde bu mevzuda ders vermiştir Sübki'nin Şafii fakihlerinin biyografilerini yazdığı eserinde onu da tanıtması bu sahadaki mevkiini göstermeye kafidir Kan dolaşımını keşfetmesi lbnü'n-Nefis'in tıp tarihindeki en büyük muvaffakiyeti küçük kan dolaşımını keşfetmesidir Calinus ve onu bu mevzuda takip eden ibn-i Sina'nın ileri sürdüğü, kalpteki kanın sağ karıncıktan sol karıncığa bir menfez yardımıyla geçtiği şeklindeki faraziyeyi, iki karıncığı ayıran septumda kanın geçeceği bir menfezin görülmediğini söyleyerek reddeden ibnü'n-Nefis, kanın sağ karıncıktan pulmonar arterle akciğere gittiğini ve akciğerden pulmonar ven ile kalbin sol tarafına geldiğini söylemiş ve böylece küçük kan dolaşımını açık bir ifadeyle izah ederek keşfini ortaya koymuştur Ibnü'n-Nefıs'in kan dolaşımı ile ilgili tesbitieri şöyle hülasa edilebilir: 1 Kalp, ancak ve ancak kendi bünyesi içinden geçen damarlar vasıtasıyla beslenir 2 Kan, akciğerleri beslemek için değil, temiz hava götürmek için yayılır 3 Akciğere giden damarla, akciğerden dönen damar arasında, dolaşımı tamamlayan bağlantılar mevcuttur (Üç yüz sene sonra Colombo bunu ilk defa kendisinin bulduğunu iddia etmiştir) 4 Akciğer toplardamarı, önceden zannedildiği gibi, hava veya is ile değil, kan ile doludur 5 Akciğer atardamarının duvarı, akciğer toplardamarının duvarından daha kalındır (Bu keşif yakın zamana kadar Michael Servetus'a dayandırılıyordu) 6 Kalp odacıkları arasındaki bölmede geçit yoktur Kan, dolaşımını kalpte tamamlar: "Kalbin sağ boşluğundan akciğerlere gelen kan, burada ısınmakta ve hava ile karıştıktan sonra, akciğer toplardamarı yolu ile kalbin sol boşluğuna geçmektedir" diyen ibnü'n-Nefis, böylece akciğer dolaşımını ilk keşfeden ilim adamı olmuştur Bu keşif Avrupa'ya Andreas Alpagus (ö 1520 civarı) tarafından yapılmış bir tercüme yoluyla ulaştırılmış olmasına rağmen batılılar bunu kendileri keşfetmiş gibi göstermişlerdir Halbuki batılı ilim adamı Andreas Alpagus, Suriye'de 30 sene ikamet etmiş, Arapça'yı öğrenmiş ve Islam tıbbını yakından tanımış, Şerhu'l-Kanun adlı kitabın bir kısmını Latince'ye çevirip neşretmiş ve bu sebeple Avrupa'nın bu sıralarda ibnü'n-Nefis'in keşfinden haberdar olduğu da tesbit edilmiştir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır