Karadeniz Pontus Euxinus, Πόντος Εύξεινος

**Şengül Şirin** · 05-24-2009

Karadeniz

Kuzeyde Ukrayna, kuzeydoğuda Rusya, doğuda Gürcistan, gü-neyde Türkiye ve batıda Romanya ile Bulgaristanla çevrili, 461,000 km² alan kap-layan (Azak denizi dahil, Marmara hariç), en geniş yeri doğudan batıya 1

175 km, en derin noktası 2,210 m olan, Marmara Denizi vasıtasıyla Ege Denizi’ne bağlanan, batıdan doğuya böbrek formunda deniz adı

Antik Yunanlılar ona Pontus Axeinus yani konuk sevmeyen deniz adını vermişler, zamanla Yunanlılar tarafından iyice keşfedilip kolonileşme sağlanınca adı Pontus Euxinus olarak değişmiştir: Terminoloji: Rusça ve Bulgarca Chernoye More (Черное море), Ukraynaca Chorne More, Romence Marea Neagra, Lazca Uça-zuğa “Oy gidi Karadeniz!/Doldi da taşamayi/ Etmiyelim sevdalık/Edenler yaşamayı” KR 138, “Ey gidi karadeniz/ sularun ne kara-dur” NB 101; Gaṟadeniz RA 51/17 (Pazar Derebaşı); Kaṟadeniz 45/18 (Çamlıhemşin Mikronkavak); dẹniz AC 315 (Ordu, Trab-zon, Giresun); teniz AC 347 (Of, Vakfıkebir) < Türkçe kara + Türkçe deniz (Çuvaş tiněs; Gagavuz, Azeri, Anadolu deniz; Türkmen, Kazak, Özbek, Uygur deŋiz; Karaçay, Kumık tengiz; Tatar diŋgez; Güney Altay teŋis; Hakaz), tenger (Macarca), diŋgez (Başkurt), täŋiz (Çağatay), teŋgin “iç deniz” (Mançu) <? Klasik Moğolca teŋγis; teŋri “çok büyük” anlamlarını karşılayıp olup hem “Tanrı” hem de “deniz” Türk dillerinde anlam geniş-lemesine uğramış olmalıdır (UA tenger)
Pontus Euxinus, Πόντος Εύξεινος

Antik çağda Yunanlılar tarafından verilen isim (Πόντος Εύξεινος) Karadeniz’in ilk adının “konuk sevmez, misafir kabul etmez” anlamındaki Axenus (αξενος) olarak adlandırıldığı bildirilmiştir (Scymn

734; Strab

vii

s

298; Schol

ad Apollon

Rhod

ii

550; Pomp

Mela, i

19

§ 6; “Bundan sonra eskiden Axenus olarak bilinen, kıtanın büyük bir alanını kaplamış olan Pontos Euxeinos gelir” Plin

iv

12, “Pontos Euxenos, konuk sever olmayan sert deniz; önceleri bu sertliğinden dolayı Axine adını almıştır” Plinius VI

1

12

Plinius’un, Karadeniz’in fırtınaları, sert dalgaları, kayalık sahili, sığınılacak doğal li-manların azlığı dolayısıyla axenos adını al-dığını ileri sürmüş olmalıdır

Diodoros Sici-lus’un kayıtları değerlendirilince, kıyıda yabancıları pek hoş karşılamayan savaşçı yerliler ve kolonizasyon öncesinde bu hırçın denizin pek çok Yunanlı gemicinin mezarı olması nedeni de bu iddiayı doğrulamakta-dır

“Iason’a bütün ihtiyaçlarını karşılayacakla-rını söyleyerek onu Kolkhis’e gönderdi Pon-tos Euxenios’un bu devirde tüm sahillerde barbar milletlerce işgal edilmişti Bunlara ‘Axenos’ (yabancı düşmanı) deniyordu Sa-hillerine çıkan yabancıları katlediyorlardı Zaferle yanan Iason imkansız gibi görünen bu görevin sonunda bütün şerefin kendisine ait olacağını düşündüğü için görevi almakta tereddüt etmedi” (Diodoros Sicilus, Biblio-theka Historika IV

40

3-5; AKKB 221) Latin şair Ovidius’un bir şiirinde de bu isim kullanılmıştır “Frigida me cohibent Eu-xini littora Ponti/ Dictus ab antiquis Axenus ille fuit” (Ovid, Trist

iv

4

55) Karadeniz, tarih boyunca gerek Yunan-lılar gerekse diğer halklar tarafından farklı isimlerle de anılmıştır: Yunanca Pelagos o Pontikon (Πέλαγος τό Ποντικόν [Strab

i

s

21, xii

p

547]) Latince Mare Euxinum (Pomp

Mela, ii

1

§ 3; Ovid, Trist

iv

10

97), Mare Sarma-tıcum (Ovid, ex Pont

iv

3

38; Val

Flac

viii

207) ve Pontus Tauricus (Avien

Or

Mar

2) · Türkçe Karadeniz · Yunanca Mavrothalassa · Rusça ve Bulgarca Chernoye More · Ukraynaca Chorne More · Romence Marea Neagra Ticaret amaçlı Yunan kolonileri, MÖ 8- 6 yüzyıllar arasında Karadeniz sahillerinde ku-rulmaya başlamıştır

Yunanistan karasının dağlık ve artan nüfusunu beslemek için ye-terli tarım alanına sahip olmaması, çiftlik sa-hiplerinin tarım alanlarında hür vatandaşlar yerine daha ucuza mal olan köle çalış-tırmaları, iç siyasi çekişmeler, hammade ve köle ihtiyacının artması gibi pek etken önce İonya ardından Karadeniz sahilinde koloniz-asyonu başlatmıştı

Milet’lilerin kolonizasyona Yunan ana-karasındakilerden daha geç başladıklarından Marmara Denizi civarı ve Batı Karadeniz’de yer bulamadıklarından Sinop ve doğusuna yöneldikleri genelde kabul edilen bir teo-riyse de sorgulanmalıdır

Yunanlıların Karadeniz boyunca kur-dukları 90 kadar koloninin pek azı emporion düzenin üzerine çıkabilmiştir

Bithnia sahi-linde Heraklia (bugünkü Ereğli), Paflagonya sahilinde Sinop kolonisi bu bölgede yaşayan yerli halklara ulaşmayı ve karşılıklı ticareti sağlamış aynı zamanda Ege ve Karadeniz arasında şehirleri zengin eden ticaret trafiği doğmuştur

Güneydoğu ve Doğu Karade-niz’de kurulan Trapezus (Trabzon), Phasis, Dioscurias ve Phanagoria kolonileri ise Kol-his ve Kafkasya’nin kapılarını Yunan tica-retine açmıştı

Doğu Roma İmparatorluğu döneminde Akdeniz pazarına (salamura ba-lık, tuzlu balık, balmumu, köle) ihraç edilmekteydi

05-24-2009	#1
Şengül Şirin	Karadeniz Pontus Euxinus, Πόντος Εύξεινος Karadeniz Kuzeyde Ukrayna, kuzeydoğuda Rusya, doğuda Gürcistan, gü-neyde Türkiye ve batıda Romanya ile Bulgaristanla çevrili, 461,000 km² alan kap-layan (Azak denizi dahil, Marmara hariç), en geniş yeri doğudan batıya 1175 km, en derin noktası 2,210 m olan, Marmara Denizi vasıtasıyla Ege Denizi’ne bağlanan, batıdan doğuya böbrek formunda deniz adı Antik Yunanlılar ona Pontus Axeinus yani konuk sevmeyen deniz adını vermişler, zamanla Yunanlılar tarafından iyice keşfedilip kolonileşme sağlanınca adı Pontus Euxinus olarak değişmiştir: Terminoloji: Rusça ve Bulgarca Chernoye More (Черное море), Ukraynaca Chorne More, Romence Marea Neagra, Lazca Uça-zuğa “Oy gidi Karadeniz!/Doldi da taşamayi/ Etmiyelim sevdalık/Edenler yaşamayı” KR 138, “Ey gidi karadeniz/ sularun ne kara-dur” NB 101; Gaṟadeniz RA 51/17 (Pazar Derebaşı); Kaṟadeniz 45/18 (Çamlıhemşin Mikronkavak); dẹniz AC 315 (Ordu, Trab-zon, Giresun); teniz AC 347 (Of, Vakfıkebir) < Türkçe kara + Türkçe deniz (Çuvaş tiněs; Gagavuz, Azeri, Anadolu deniz; Türkmen, Kazak, Özbek, Uygur deŋiz; Karaçay, Kumık tengiz; Tatar diŋgez; Güney Altay teŋis; Hakaz), tenger (Macarca), diŋgez (Başkurt), täŋiz (Çağatay), teŋgin “iç deniz” (Mançu) <? Klasik Moğolca teŋγis; teŋri “çok büyük” anlamlarını karşılayıp olup hem “Tanrı” hem de “deniz” Türk dillerinde anlam geniş-lemesine uğramış olmalıdır (UA tenger) Pontus Euxinus, Πόντος Εύξεινος Antik çağda Yunanlılar tarafından verilen isim (Πόντος Εύξεινος) Karadeniz’in ilk adının “konuk sevmez, misafir kabul etmez” anlamındaki Axenus (αξενος) olarak adlandırıldığı bildirilmiştir (Scymn 734; Strab vii s 298; Schol ad Apollon Rhod ii 550; Pomp Mela, i 19 § 6; “Bundan sonra eskiden Axenus olarak bilinen, kıtanın büyük bir alanını kaplamış olan Pontos Euxeinos gelir” Plin iv 12, “Pontos Euxenos, konuk sever olmayan sert deniz; önceleri bu sertliğinden dolayı Axine adını almıştır” Plinius VI 1 12 Plinius’un, Karadeniz’in fırtınaları, sert dalgaları, kayalık sahili, sığınılacak doğal li-manların azlığı dolayısıyla axenos adını al-dığını ileri sürmüş olmalıdır Diodoros Sici-lus’un kayıtları değerlendirilince, kıyıda yabancıları pek hoş karşılamayan savaşçı yerliler ve kolonizasyon öncesinde bu hırçın denizin pek çok Yunanlı gemicinin mezarı olması nedeni de bu iddiayı doğrulamakta-dır “Iason’a bütün ihtiyaçlarını karşılayacakla-rını söyleyerek onu Kolkhis’e gönderdi Pon-tos Euxenios’un bu devirde tüm sahillerde barbar milletlerce işgal edilmişti Bunlara ‘Axenos’ (yabancı düşmanı) deniyordu Sa-hillerine çıkan yabancıları katlediyorlardı Zaferle yanan Iason imkansız gibi görünen bu görevin sonunda bütün şerefin kendisine ait olacağını düşündüğü için görevi almakta tereddüt etmedi” (Diodoros Sicilus, Biblio-theka Historika IV 40 3-5; AKKB 221) Latin şair Ovidius’un bir şiirinde de bu isim kullanılmıştır “Frigida me cohibent Eu-xini littora Ponti/ Dictus ab antiquis Axenus ille fuit” (Ovid, Trist iv 4 55) Karadeniz, tarih boyunca gerek Yunan-lılar gerekse diğer halklar tarafından farklı isimlerle de anılmıştır: Yunanca Pelagos o Pontikon (Πέλαγος τό Ποντικόν [Strab i s 21, xii p 547]) Latince Mare Euxinum (Pomp Mela, ii 1 § 3; Ovid, Trist iv 10 97), Mare Sarma-tıcum (Ovid, ex Pont iv 3 38; Val Flac viii 207) ve Pontus Tauricus (Avien Or Mar 2) · Türkçe Karadeniz · Yunanca Mavrothalassa · Rusça ve Bulgarca Chernoye More · Ukraynaca Chorne More · Romence Marea Neagra Ticaret amaçlı Yunan kolonileri, MÖ 8- 6 yüzyıllar arasında Karadeniz sahillerinde ku-rulmaya başlamıştır Yunanistan karasının dağlık ve artan nüfusunu beslemek için ye-terli tarım alanına sahip olmaması, çiftlik sa-hiplerinin tarım alanlarında hür vatandaşlar yerine daha ucuza mal olan köle çalış-tırmaları, iç siyasi çekişmeler, hammade ve köle ihtiyacının artması gibi pek etken önce İonya ardından Karadeniz sahilinde koloniz-asyonu başlatmıştı Milet’lilerin kolonizasyona Yunan ana-karasındakilerden daha geç başladıklarından Marmara Denizi civarı ve Batı Karadeniz’de yer bulamadıklarından Sinop ve doğusuna yöneldikleri genelde kabul edilen bir teo-riyse de sorgulanmalıdır Yunanlıların Karadeniz boyunca kur-dukları 90 kadar koloninin pek azı emporion düzenin üzerine çıkabilmiştir Bithnia sahi-linde Heraklia (bugünkü Ereğli), Paflagonya sahilinde Sinop kolonisi bu bölgede yaşayan yerli halklara ulaşmayı ve karşılıklı ticareti sağlamış aynı zamanda Ege ve Karadeniz arasında şehirleri zengin eden ticaret trafiği doğmuştur Güneydoğu ve Doğu Karade-niz’de kurulan Trapezus (Trabzon), Phasis, Dioscurias ve Phanagoria kolonileri ise Kol-his ve Kafkasya’nin kapılarını Yunan tica-retine açmıştı Doğu Roma İmparatorluğu döneminde Akdeniz pazarına (salamura ba-lık, tuzlu balık, balmumu, köle) ihraç edilmekteydi __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır