Karstik Aşındırma Biriktirme şekilleri

**Şengül Şirin** · 05-24-2009

KARSTİK AŞINDIRMA BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

Karstik yeryüzü şekili: Kireçtaşı, alçıtaşı, kaya tuzu, dolomit gibi suların etkisiyle kolayca çözünebilen kayaların karbondioksitli suların eritmesi veya suda erimiş maddelerin çökelmesi sonucu oluşan yer şekillerine Karstik şekiller denir

Bu şekillerin oluşabilmesi için mutlaka karstik sular ve eriyebilen kayalar gereklidir

Karstik şekillerin oluşmasında etkili olan faktörler:
1İklim ( Sıcaklık- yağış),
2Tabakaların yapısı
3Eğim,
4Yükselti,

Karstik şekiller nemli ve sıcak iklim bölgelerinde daha yaygındır

Çünkü Sudaki karbondioksit erimeyi kolaylaştırır ve arttırır

BAŞLICA KARSTİK AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
LAPYA:Karstik arazilerde, yağışlar sonucunda yeryüzüne düşen sular, kireçtaşlarını aşındırarak oyuklar ve yarıklar oluşturur

Bunlara lapya denir

Lapyalar en küçük karstik çözünme şekilleridir

Toroslar’da, Bolkar Dağları ile Aladağlar’ın yamaçlarında bu tür şekiller yaygın olarak görülür

DOLİN:Lapyalar zamanla genişleyip birleşerek dolinleri oluştururlar

Derinlikleri birkaç metredir

Çapları ise birkaç yüz metreyi bulabilir

Göller Yöresi’nde, Geyik ve Bolkar Dağları ile Aladağlar üzerinde, İç Anadolu’nun güneyindeki Obruk Plâtosu’nda sayısız örnekleri vardır

UVALA VE POLYE:Karstik sahalarda dolinler zamanla genişleyerek uvala denilen şekilleri oluştururlar

Uvalalar da genişleyip birleşirlerse polye adı verilen şekilleri meydana getirirler

Ülkemizdeki bazı ovalar polye ovası özelliğindedir

Bunların en önemlileri Muğla, Elmalı, Kestel, Çeltikçi, Suğla, Bozova, Kızılova, Bademağacı, Kızılkaya, Seki ve Gembos polyeleridir

Ülkemizin özellikle Konya Bölümü’nde obruklar yaygın olarak görülür

Bu bölümde Kızılören, Timraş, Kuruobruk ve Çalıdeniz obrukları en çok bilinenlerdir

Ayrıca Akdeniz Bölgesi’nde Akseki’nin doğusunda çok derin obruklar bulunur

Silifke’nin doğusundaki Cennet - Cehennem obrukları turistik açıdan önemlidir

OBRUK

MAĞARALAR: Karstik alanlarda yer altı sularının eritmesi sonucu oluşan doğal yer altı boşluklarına mağaradenir

Bu mağaralar birer turizm alanıdırlar

En tanınmış olanları Damlataş (Alanya), Karain (Antalya), İnsuyu (Burdur), Dim (Alanya), Zindan (Isparta), Dilek kuyu (Mersin) ve Narlı kuyu (Mersin) mağaralarıdır

KÖR VADİ: Karstik yörelerdeki akarsular bir düdende kaybolarak akışını yeraltında sürdürür

Bu akarsuların yeryüzünde süreklilik göstermeyen vadilerine kör (çıkmaz) vadi denir

TÜNELLER VE DOĞAL KÖPRÜLER:Karstik alanlarda yeryüzündeki sular yer altına sızarlar ve tabakaların bu sularla çözünmesi sonucu tüneller oluşur

Özellikle, Akdeniz Bölgesi’nde bu tüneller sıkça görülür

Buralardaki bazı akarsular, akışlarının bir kısmını yer altındaki bu tünellerle gerçekleştirirler

Yer altında oluşan bu tüneller yer yer çökerek doğal köprüler oluştururlar

Örneğin, Silifke’nin kuzeydoğusunda Göksu nehri üzerindeki Yerköprü bu şekilde oluşmuştur

Uzunluğu 500 m kadardır

BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ:
Kalsiyum bikarbonat suyla temas ettiğinde karstik kayaçların yapısında bulunan bikarbonatın içindeki karbondioksit ayrılır ve kalsiyum karbonat çökelir

Böylece birikim şekilleri oluşur

Bu şekiller sadece yer altı suların yüzeye çıktığı ve havayla temas ettiği yerlerde oluşur

Resim açıklama:Sol üst köşe 3 ve 4

şekil sarkıt,sol alt köşe 2,3 ve 4

şekiller dikit,resmin en sağındaki birleşik şekil sütun

SARKIT:Mağaranın tavan kesiminde sızan kireçli suların bitki kökü veya buna benzer bir çıkıntı boyunca akarken buharlaşması ve suyun bünyesindeki kirecin birikmesi ile oluşur

Bunlar mağara tavanından sarkarlar

DİKİT:Mağara tavanından tabana damlayan suların bünyesindeki kirecin birikerek yükselmesi ile oluşurlar

SÜTUN:Sarkıt ve dikitlerin zamanla birleşmesi sonucu oluşurlar

TRAVERTEN:Yeraltı sularının yeryüzüne çıkması ve içlerinde çözünmüş halde bulunan maddelerin çökelmesi ya da birikmesi ile oluşurlar

İçeriğindeki maddelerin özelliğine göre renk alırlar

Antalya ve Pamukkale travertenleri bunun en güzel örnekleridir

05-24-2009	#1
Şengül Şirin	Karstik Aşındırma Biriktirme şekilleri KARSTİK AŞINDIRMA BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ Karstik yeryüzü şekili: Kireçtaşı, alçıtaşı, kaya tuzu, dolomit gibi suların etkisiyle kolayca çözünebilen kayaların karbondioksitli suların eritmesi veya suda erimiş maddelerin çökelmesi sonucu oluşan yer şekillerine Karstik şekiller denir Bu şekillerin oluşabilmesi için mutlaka karstik sular ve eriyebilen kayalar gereklidir Karstik şekillerin oluşmasında etkili olan faktörler: 1İklim ( Sıcaklık- yağış), 2Tabakaların yapısı 3Eğim, 4Yükselti, Karstik şekiller nemli ve sıcak iklim bölgelerinde daha yaygındır Çünkü Sudaki karbondioksit erimeyi kolaylaştırır ve arttırır BAŞLICA KARSTİK AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ LAPYA:Karstik arazilerde, yağışlar sonucunda yeryüzüne düşen sular, kireçtaşlarını aşındırarak oyuklar ve yarıklar oluşturur Bunlara lapya denir Lapyalar en küçük karstik çözünme şekilleridir Toroslar’da, Bolkar Dağları ile Aladağlar’ın yamaçlarında bu tür şekiller yaygın olarak görülür DOLİN:Lapyalar zamanla genişleyip birleşerek dolinleri oluştururlar Derinlikleri birkaç metredir Çapları ise birkaç yüz metreyi bulabilir Göller Yöresi’nde, Geyik ve Bolkar Dağları ile Aladağlar üzerinde, İç Anadolu’nun güneyindeki Obruk Plâtosu’nda sayısız örnekleri vardır UVALA VE POLYE:Karstik sahalarda dolinler zamanla genişleyerek uvala denilen şekilleri oluştururlar Uvalalar da genişleyip birleşirlerse polye adı verilen şekilleri meydana getirirler Ülkemizdeki bazı ovalar polye ovası özelliğindedir Bunların en önemlileri Muğla, Elmalı, Kestel, Çeltikçi, Suğla, Bozova, Kızılova, Bademağacı, Kızılkaya, Seki ve Gembos polyeleridir Ülkemizin özellikle Konya Bölümü’nde obruklar yaygın olarak görülür Bu bölümde Kızılören, Timraş, Kuruobruk ve Çalıdeniz obrukları en çok bilinenlerdir Ayrıca Akdeniz Bölgesi’nde Akseki’nin doğusunda çok derin obruklar bulunur Silifke’nin doğusundaki Cennet - Cehennem obrukları turistik açıdan önemlidir OBRUK MAĞARALAR: Karstik alanlarda yer altı sularının eritmesi sonucu oluşan doğal yer altı boşluklarına mağaradenir Bu mağaralar birer turizm alanıdırlar En tanınmış olanları Damlataş (Alanya), Karain (Antalya), İnsuyu (Burdur), Dim (Alanya), Zindan (Isparta), Dilek kuyu (Mersin) ve Narlı kuyu (Mersin) mağaralarıdır KÖR VADİ: Karstik yörelerdeki akarsular bir düdende kaybolarak akışını yeraltında sürdürür Bu akarsuların yeryüzünde süreklilik göstermeyen vadilerine kör (çıkmaz) vadi denir TÜNELLER VE DOĞAL KÖPRÜLER:Karstik alanlarda yeryüzündeki sular yer altına sızarlar ve tabakaların bu sularla çözünmesi sonucu tüneller oluşur Özellikle, Akdeniz Bölgesi’nde bu tüneller sıkça görülür Buralardaki bazı akarsular, akışlarının bir kısmını yer altındaki bu tünellerle gerçekleştirirler Yer altında oluşan bu tüneller yer yer çökerek doğal köprüler oluştururlar Örneğin, Silifke’nin kuzeydoğusunda Göksu nehri üzerindeki Yerköprü bu şekilde oluşmuştur Uzunluğu 500 m kadardır BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ: Kalsiyum bikarbonat suyla temas ettiğinde karstik kayaçların yapısında bulunan bikarbonatın içindeki karbondioksit ayrılır ve kalsiyum karbonat çökelir Böylece birikim şekilleri oluşur Bu şekiller sadece yer altı suların yüzeye çıktığı ve havayla temas ettiği yerlerde oluşur Resim açıklama:Sol üst köşe 3 ve 4 şekil sarkıt,sol alt köşe 2,3 ve 4 şekiller dikit,resmin en sağındaki birleşik şekil sütun SARKIT:Mağaranın tavan kesiminde sızan kireçli suların bitki kökü veya buna benzer bir çıkıntı boyunca akarken buharlaşması ve suyun bünyesindeki kirecin birikmesi ile oluşur Bunlar mağara tavanından sarkarlar DİKİT:Mağara tavanından tabana damlayan suların bünyesindeki kirecin birikerek yükselmesi ile oluşurlar SÜTUN:Sarkıt ve dikitlerin zamanla birleşmesi sonucu oluşurlar TRAVERTEN:Yeraltı sularının yeryüzüne çıkması ve içlerinde çözünmüş halde bulunan maddelerin çökelmesi ya da birikmesi ile oluşurlar İçeriğindeki maddelerin özelliğine göre renk alırlar Antalya ve Pamukkale travertenleri bunun en güzel örnekleridir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır