Şengül Şirin
|
Büyüme Ve Gelişmeyi Engelleyen Zararlılar
A)HÜCRE BÖLÜNMESİ, BÜYÜME VE FARKLILAŞMA
Hücre bölünmesi, zigot teşekkülünden kısa bir süre sonra başlar Mitoz bölünme şeklindeki bu olay, bütün hayat boyunca devam eder
Büyüme, canlı organizmayı oluşturan madde miktarı ve hücre sayısındaki artıştır Döllenmiş yumurtanın ilk bölünmelerinden bir süre sonra büyüme başlar Büyüme embriyonun dışardan besin alması ve hücre sayısının artması ile sağlanır ve gelişmenin belirli zamanlarında çok hızlıdır Hayvanlarda büyüme belli bir büyüklüğe ulaşınca yavaşlar veya durur Bitkiler ise hayatları boyunca büyümeye devam eder
Farklılaşma,embriyodaki hücre bölünmeleri devam ederken, bazı hücrelerin yapı ve özelliklerinde ortaya çıkan değişimlere denirBöylece bir tek hücreden,çeşitli görevleri yapmak üzere özelleşmiş,birbirinden çok farklı hücreler meydana gelir
Gelişme ise; hücre bölünmesi, büyüme ve farklılaşmayı içine alan karmaşık bir olaylar dizisidir
B)ÇEŞİTLİ BÜYÜME TİPLERİ
Büyüme, organizmanın türüne göre, olgunlaşma evresinde duran veya yüm yaşam boyunca sürekliveya aralıklı çalışan bir motor gibidir
Tüm bitki ve omurgasız hayvanlar sürekli ve düzenli biçimde büyürbu büyüme genç iken çok hızlı olur Zaman geçtikçe yavaşlar Sürüngenlerde büyüme hiç durmaz
Memelilerde ise hayvan erişkin hale geldiğinde (fil hariç) büyüme tamamlanır Memelilerde büyüme sürecini durduran iki farklı etmen vardır:
*Ölü hücrelerin yerine yeni canlı hücrelerin gelmesini sağlamak üzere hücrelerin daha yavaş bir tempoyla çoğalması,
*Çoğalan dokuların kaybolması Zaten hayvanlar, hücrelerinin büyümesinden çok, çoğalmasıyla büyür
C)ÇEVRENİN BÜYÜME VE GELİŞME ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Bütün biyolojik olaylar gibi büyüme de çevresel ve genetik etmenlerin bir arada etki göstermesiyle gerçekleşir Mesela iklime göre; sıcak bölgelerdeki bitkilerin yaprakları su kaybını en aza indirmek amacıyla incelmiştir
Ancak daha yumuşak bir iklimde,bol sulu bir alanda bitkinin yaprakları daha geniş olur Hayvanlarda ise; büyümeyi etkileyen en büyük faktör beslenmedir Hücrelerin hızlı metobolizması için için gerekli olan maddeleri mutlaka beslenme yoluyla alır Güneş ışınları da büyümede önemli rol oynar
D)KALITIM
Canlı soyları arasındaki benzerlik ve farklılıkların ortaya çıkmasını sağlayan faktörleri ve bunların nesilden nesile nasıl geçtiğini araştıran biyoloji dalına kalıtım bilimi veya genetik denir
Kaltımın esaslarını açıklayan ilk bilimsel sonuç, Mendel (1860) tarafından ortaya koyulmuştur Günümüzde genetik bilimin gelişmesi ise, genetik mühendisliği gibi insanlık tarihinde çığır açacak yeni bir bilim dalının doğmasına sebep olmuştur
E)KÜÇÜK ZARARLILAR
Çevremizde gözle görülemeyen ve canlılara zarar veren birçok mikroorganizma vardır Bunlar:
1)BAKTERİLER
2)VİRÜSLER
3)PARAZİTLER
1)BAKTERİLER
Hayvan yada bitki olarak nitelenemeyen, basit bir yapıya sahip olan, çok küçük yaratıklardır Şekil yapıları itibariyle; koküsler (küre şeklinde), basiller (çubuk şeklinde), vibriyonlar (virgül şeklinde), spiriller (sarmal) olmak üzere 4 grupta incelenirler Bölünerek çoğalabildikleri gibi bazı uygunsuz durumlarda sporla da çoğalabilirler
Yeryüzünde bakteri bulunmayan hiçbir yer yoktur Bazı bilim adamları onların, Dünya'da varolan ilk canlılar olduklarını ileri sürmüştür Ama insanoğlu bu canlıları 17yüzyılın sonlarına kadar tanımamıştır Ta ki Antonie Van Leeuwenhoek adındaki bir kumaş tüccarı, 1680'de sudaki bakterileri keşfedinceye kadar bu böyle sürüp gitmiştir
Aslında onları en gelişmiş mikroskopla görmek bile çok zordur Çünkü bu yaratıklar, küçük olmalarının yanısıra, renksizlerdir de
Toplam 17 tür bakteri vardırBu bakterileri; yararlı bakteriler ve zararlı bakteriler olarak ikiye ayırabiliriz
a)BAKTERİLERİN YARARLARI:
Yararlı bakteriler, çürümekte olan organik maddeler üzerinde yaşarlar Bu bakteriler ölü dokuları parçalayarak canlının yapısındaki temel maddelerin ayrılmasına yardımcı olur Bu temel maddeler çok yararlıdır Diğer bitkilerin beslenmesinde bu çok önemlidir Eğer bakteriler olmasaydı Dünya bir leş yığını ve ölü bitki artıklerıyla dolu olurdu Bakterilerin işlerini yaptıklarını en güzel örneği; büyük bir ekosistem olan ve Amazon Ormanları'dır Her gün ölü bitki artıkları ve hayvan ölüleri yere düşer ve bu büyük ekosistemin en altında bulunan bakteriler bu artıkları ayrıştır
Sütün yoğurda ve peynire, üzüm suyunun sikeye dönüşmesini sağlayan bakteriler yararlıdır
* Ayrıca Fleming'in şans eseri bulduğu penisilinin mikropları öldürücü etkisi vardır
b)BAKTERİLERİN ZARARLARI:
1)Dokulara zarar verirler
2)Yaşamlarını sürdüre bilmek için asalak yaşarlar ve yaşadıkları mikroorganizmaya zarar verirler
3)Tetanonoz ve kolera gibi hastalıklara sebep olurlar
4)Şarbon, difteri, kolera, verem, tifo, veba vb hastalıklara yol açarlar
5)Yemekleklerin küflenmesini ve bozulmasını sağlarlar
c)ASALAKLIK VE ASALAK YAŞAYIŞ BİÇMİ
Asalaklık, ortak yaşamdan çok başasının sırtından geçinmektir Likenler gibi birbirlerinin eksiklerini tamamlayan organizmalar aksine, bağırsak pariziti gelişmiş organizmanın (insan) sırtından geçinir ve bu konak için çok tehlikeli olabilir Bu canlılar büyümeyi yavaşlatır
d)ASALAK YAŞAYAN VE GELİŞMEYİ GECİKTİREN (ÖNLEYEN) CANLILARIN
ZARARLARI:
1)Canlı yumrtaları mekan seçerek o canlının büyümesini engllerler
2)Parazitoz denilen önemli bir hastalığa neden olurlar
3)Sıtma, uyku hastalığı, halep çıbanı, fil hastalığı, bilharziyoz delibaş (koyunlarda), trişinoz(domuzlarda), at ve sığırlara özgü strongiloidoz ve babesiyoz hastalıklarına neden olur ve hastalıkları taşırlar
4)Memelilerin dış asalağı olan ; pire veba hastalığını, bit tifüsü, kene babesiyoz hastalığını, taşır
5)Organizmanın aşırı tepkisi sonucu, canlıda felç,şok vb tehlikeli sonuçlara yol açan alerji tepkimeleri ortaya çıkar
6)Hastalık yapıcı etkileri bulunmayan asalaklar konağın besinini çalarak büyümeyi yavaşlatır
7)Bazı asalakların salgıladığı zehirler veya toksinler kanda özgül antitoksinlerin ortaya çıkmasına yol açarak, sıvısal bir tepkime başlatır Bir asalak, omurgalı konağına yerleşmemek için; deri, bağırsak duvarı veya mesaneyi deldiğinde, örselseyici etki yaratmış olur
* Asalakların konakları üzerinde, bazı uç durumlarda, konağın ölümüne bile neden olabilen çok değişik etkileri vardır
2)VİRÜSLER
Virüsler, canlılar aleminin sınırında bulunduğu kabul edilen ve hücre asalakları olarak tanınan mikroplardır Başlıca iki çeşittirler:
1)RNA'lı VİRÜSLER
RNA'lı virüsler; lösemi, kanser veya aids gibi hastalıklara neden olabilen tehlikeli virüslerdir Üç gruba ayrılırlar:
1)Genetik yapısı tek zincirli RNA molekülü içeren ve bu molekülü doğrudan haberci RNA gibi kullanabilen pozitif virüslerdir Bunlar çocuk felci vb hastalıklara neden olurlar
2)Tek zincirli RNA molekülü içeren, ama bunu haberci RNA gibi kullanmayan negatif virüslerdir Bu virüslerin arasında grip yada kuduz virüsü vardır
3)Haberci RNA işlevi görmeyen, ama DNA molekülü olarak kopyalanabilen tek zincirli pozitif RNA molekülü içeren virüslerdir Bu virüsler çok tehlikelidir Aids de bu tür virüslerdendir ve bu virüsü yokedecek bir madde bulunamamıştrır Ancak çoğu insan bu hastalıkların devasının birçok hastalık gibi yağmur ormanlarında gizli olduğunu düşünmektedir
Bazı testler sonucu bu tür virüslerin lösemi ve kansere de neden olabilecekleri doğrulanmıştır
2)DNA'lı VİRÜSLER
DNA'lı virüsler, çoğalabilmek için bakteri hücrelerinde veya üstün yapılı canlıları meydana getiren hücrelerde asalak yaşarlar
DNA'lı virüsler çok küçük hücrelerdir Bunların en küçüğü Hepatit B virüsüdür Çok küçük olmasına rağmen bu virüs öldürücü etki gösterebilir Bakterilerde asalak yaşayan virüslere bakteriyofaj denir Bakteriyofajların kapsidi kuyruğan benzeyen bir uzantıyla sona erer Bakteriyofajlar konak hücrenin biyokimyasal yöntemlerinden yararlanarak kendi DNA'larını eşler, kapsit proteinlerini sentezletir ve böylece çoğaldıktan sonra hücre dışına çıkarlar Bakteriyofajlar bakteri hücresine bir bütüm halinde girmez, kapsitlerinin ucunda bulunan bir kanal yardımıyla yalnız DNA molekülünü bakteri hücresine sokar Hücrenin metebolizması için gerekli olan besinleri içeri alır
Çok sayıda yapılan kapsitler, konak hücrenin patlamasına yol açar Kendini eşlemiş olan virüs DNA'ları bu evrede kapsitlerin içine girer, yani kendine bir kapsit yapar ve konak hücre ölünce dışarı çıkar Yeni oluşan bu virüslerin başka hücrelere girmesiyle, döngü yeniden başlar Hastalığın asıl nedeni de budur
Kılıflı virüslerde ise döngünün son bölümü biraz farklıdır: Bu virüsler konak hücreyiyi patlatarak değil, hücre zarının bir kısmını da alarak tomurcuklanma yoluyla dışarı çıkar Bu durumda konağın tepkisi hastalığa neden olur Bu nedenle Epstein-Barr denilen herpes virüsü veya papillom gibi dölyatağı boynu yaralarına yol açan bazı virüsler ile Hepatit B virüsü, vücutta kanserlerin oluşumunda rol oynayan virüslerdendir
3)PARAZİTLER
Yaşamının bir bölümünde bir başka organizmaya gereksinim duyan, bir konağa fizyolojik olarak bağlanan ve ondan gerekli besinlerini sağlayan, bazen de onu ortam olarak kullanan organizmalardır Asalak yaşarlar Hayvanların ve bitkilerin hemen tümüne özgü parazitler vardır Tümü parazit olan virüsler yanında en önemli parazitler bakteriler, tek hücreli hayvanlar, yuvarlak solucanlar, yassı solucanlar, kıl kurdu, bağırsak parazitileridir
PARAZİT HASTALIKLARI
Parazitler, genellikle organizmanın sindirim sistemine yerleşerek, konağın sırtından geçinir Konak için çok tehlikeli hastalıklar ve gelişme sorunları söz konusudur Konağın aşırı tepkisi sonucu bir şoka yada felce neden olabilir
Parazitler vücudmuza çok çeşitli yollarla girebilir ve çoğalabilirler Özellikle bağırsak paraziti, kıl kurdu gibi tehlikeli parazitler dokularda, bağırsak duvarında ve mesanede tahribata yol açarlar Bazı yaşlı ve bünyesi zayıf insanlarda parazitler, konak sağlığı için tehdit unsuru oluştururlar Bu yüzden ölen ve bu parazitlere yorgun vücudu karşı koyamamış birçok yaşlı insan vardır İşte bu hastalıkları yapan en tehlikeli parazitler şunlardır: Sıtma, layşmanyaz, tripanozomiyaz, chargas hastalığı, filariyaz, şistomiyaz, toksoplazmoz, amebias ve barsak şeritleridir
____________
|