- Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri/Koşma…

**Şengül Şirin** · 05-13-2009

- Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri

Koşma Semai Varsağı Destan

…Koşma…
(Nazım Biçimleri)

Koşma, Türk Halk edebiyatında doğa, aşk, ölüm, ayrılık, yiğitlik, toplumsal olaylar gibi konuların işlendiği en sık kullanılan şiir türü

Dörtlüklerden oluşur

Dörtlük sayısı genellikle 3, 5 arasındadır

Hece ölçüsünün 6+5 veya 4+4+3 duraklı 11’li kalıbıyla yazılır

Şair koşmanın son bendinde ismini ya da mahlasını söyler

Koşmalar dile getirilen duygular ve söylenişlerine göre koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt gibi isimler alır

Karşılıklı konuşma şeklinde yani “dedim” “dedi” diye başlayan dizelerle de söylenebilir

Bu tür koşmalara “mürâcaa” ismi verilir

Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalara “tecnis” denir

Özellikleri:

1 Türk Halk edebiyatının en çok sevilen, en çok kullanılan nazım şeklidir

2 Dörtlüklerle söylenir

3 Dörtlük sayısı genelde 3 veya 5’tir

4 Koşmalarda en çok 11’li hece ölçüsü kullanılır

4+4+3=11 ya da 6+5=11

5 Genelde yarım kafiye kullanılır

6 Kafiye örgüsü; ilk dörtlük; aaab, abab, aaba veya abcb şeklinde olup diğer dörtlükler cccb, dddb şeklindedir

7 Koşmada, tabiat güzellikleri, sevgi, ayrılık, yiğitlik, yakınma, ıstırap, eleştiri, hayata ait görüşler konu alabilir

8 Genelde şiirin içinde özellikle de son dörtlükte şairin mahlası bulunur

9 Dil sade, anlatım yalın ve içtendir

10 Koşmalar işlenen konulara göre çeşitli isimler alır

Bunlar aynı zamanda âşık edebiyatı nazım türleridir

1- Güzelleme: Doğa güzelliklerini sevgiyle içe içe işleyen lirik şiirlerdir

Kadın, at gibi sevilen varlıkları övmek için söylenen koşmadır

Dinleyin ağalar medhin eyleyim
Elma yanaklımın kara kaşlımın
O gül yüzlerine kurban olayım
Dal gerdanlımın da sırma saçlımın

Noksanî

2- Koçaklama: Yiğitlik, kahramanlık, vuruşma konularını işleyen ve bu kavramları öven, koşma nazım şekliyle söylenen şiirlerdir

Benden selam olsun Bolu Beyine
Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır
Ok gıcırtısından kalkan sesinden
Dağlar gümbür gümbür seslenmelidir

Köroğlu

3- Taşlama: Toplumdaki bozuk yönleri, kişilerin eksikliklerini, zaafları eleştirmek için söylen koşmalardır

Bu şiirlerde şair son derece acımasızdır

Aksak ve eksik yönler açıkça eleştirilir

Not: Konu bakımından taşlamanın Divan Edebiyatındaki karşılığı hicviyedir

Nesini söyleyim canım efendim
Gayrı düzen tutmaz telimiz bizim
Arzuhal eylesem deftere sığmaz
Omuzdan kesilmiş kolumuz bizim

Serdarî

4Ağıt: Ölen bir kişinin ardından söylenen ve onun iyiliğinin, mertliğinin dile getirildiği koşmalardır

Not: Bunların dışında koşma nazım biçiminin kullanıldığı münferit ağıtlar da vardır

Sefil baykuş ne gezersin bu yerde
Yok mudur vatanın illerin hani
Küsmüş müsün selâmımı almadın
Şeydâ bülbül şirin dillerin hani

Kağızmanlı Hıfzî

05-13-2009	#1
Şengül Şirin	- Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri/Koşma… - Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri Koşma Semai Varsağı Destan …Koşma… (Nazım Biçimleri) Koşma, Türk Halk edebiyatında doğa, aşk, ölüm, ayrılık, yiğitlik, toplumsal olaylar gibi konuların işlendiği en sık kullanılan şiir türü Dörtlüklerden oluşur Dörtlük sayısı genellikle 3, 5 arasındadır Hece ölçüsünün 6+5 veya 4+4+3 duraklı 11’li kalıbıyla yazılır Şair koşmanın son bendinde ismini ya da mahlasını söyler Koşmalar dile getirilen duygular ve söylenişlerine göre koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt gibi isimler alır Karşılıklı konuşma şeklinde yani “dedim” “dedi” diye başlayan dizelerle de söylenebilir Bu tür koşmalara “mürâcaa” ismi verilir Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalara “tecnis” denir Özellikleri: 1 Türk Halk edebiyatının en çok sevilen, en çok kullanılan nazım şeklidir 2 Dörtlüklerle söylenir 3 Dörtlük sayısı genelde 3 veya 5’tir 4 Koşmalarda en çok 11’li hece ölçüsü kullanılır 4+4+3=11 ya da 6+5=11 5 Genelde yarım kafiye kullanılır 6 Kafiye örgüsü; ilk dörtlük; aaab, abab, aaba veya abcb şeklinde olup diğer dörtlükler cccb, dddb şeklindedir 7 Koşmada, tabiat güzellikleri, sevgi, ayrılık, yiğitlik, yakınma, ıstırap, eleştiri, hayata ait görüşler konu alabilir 8 Genelde şiirin içinde özellikle de son dörtlükte şairin mahlası bulunur 9 Dil sade, anlatım yalın ve içtendir 10 Koşmalar işlenen konulara göre çeşitli isimler alır Bunlar aynı zamanda âşık edebiyatı nazım türleridir 1- Güzelleme: Doğa güzelliklerini sevgiyle içe içe işleyen lirik şiirlerdir Kadın, at gibi sevilen varlıkları övmek için söylenen koşmadır Dinleyin ağalar medhin eyleyim Elma yanaklımın kara kaşlımın O gül yüzlerine kurban olayım Dal gerdanlımın da sırma saçlımın Noksanî 2- Koçaklama: Yiğitlik, kahramanlık, vuruşma konularını işleyen ve bu kavramları öven, koşma nazım şekliyle söylenen şiirlerdir Benden selam olsun Bolu Beyine Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır Ok gıcırtısından kalkan sesinden Dağlar gümbür gümbür seslenmelidir Köroğlu 3- Taşlama: Toplumdaki bozuk yönleri, kişilerin eksikliklerini, zaafları eleştirmek için söylen koşmalardır Bu şiirlerde şair son derece acımasızdır Aksak ve eksik yönler açıkça eleştirilir Not: Konu bakımından taşlamanın Divan Edebiyatındaki karşılığı hicviyedir Nesini söyleyim canım efendim Gayrı düzen tutmaz telimiz bizim Arzuhal eylesem deftere sığmaz Omuzdan kesilmiş kolumuz bizim Serdarî 4Ağıt: Ölen bir kişinin ardından söylenen ve onun iyiliğinin, mertliğinin dile getirildiği koşmalardır Not: Bunların dışında koşma nazım biçiminin kullanıldığı münferit ağıtlar da vardır Sefil baykuş ne gezersin bu yerde Yok mudur vatanın illerin hani Küsmüş müsün selâmımı almadın Şeydâ bülbül şirin dillerin hani Kağızmanlı Hıfzî