Söz Sanatları (Edebi Sanatlar) Anlam Sanatları

**Şengül Şirin** · 05-12-2009

Söz Sanatları (Edebi Sanatlar) - 2

ANLAM SANATLARI

1 TEŞBİH (BENZETME): Aralarında türlü yönlerden benzerlik ilgisi bulunan iki şeyden, benzerlik bakımından güçsüz durumda olanı daha üstün olana benzetmektir Dört ögesi vardır (Benzeyen, kendisine benzetilen, benzetme yönü, benzetme edatı)

Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik
Benzeyen benzetilen benzetme benzetme

Edatı yönü

Şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan
Benzetilen benzetme benzetme

Edatı yönü

Askerlerimiz aslan gibi kuvvetlidir
Benzeyen benzetilen benzetme benzetme

Edatı yönü

A) TEŞBİH-İ BELİĞ (GÜZEL BENZETME): Sadece benzeyen ve benzetilen ögelerle yapılan benzetmedir Benzetme yönü ve benzetme edatı kullanılmaz

Gürz ayaklı
Kalkan elli
Sancaktar olduğu
Sancak tutuşundan belli

FHDağlarca

* Divan edebiyatındaki mazmunların çoğo teşbih-i beliği sanatına örnektir
Servi boy, elma yanak, gonca ağız, kiraz dudak………

B) YAYGIN BENZETME: Benzeyenle benzetilen arasındaki birden çok özelliklerin sıralnmasıyla yapılan benzetmedir

Aşağıdaki örnekte “vatan” bir çınara benzetilmiştir

ÇINAR

Hani bir gün seninle Topkapı’dan
Geliyorduk; yol üstü bir meydan
Bir çınar gördük; Enli, boylu, vakur
Bir ağaç; hiç eğilmemiş, mağrur
Koca bir gövde, belki altı asır
Belki ondan da fazla dalgın, ağır
Kaygısız bir ömür sürüp gelmiş;
Öyle serpilmiş, öyle yükselmiş,
……………………

Tevfik Fikret

2) İSTİARE (EĞRETİLEME): Benzetme sanatının temel ögelerinden benzeyen ve benzetilenden sadece birinin kullanılmasıyla yapılan benzetmeye denir Diğer bir deyişle, bir şeyi kendi adının dışında türlü yönlerden benzediği başka bir şeyin adıyla anma sanatıdır Bu bakımdan istiare hem bir benzetme hem de mecaz sanatıdır
A) AÇIK İSTİARE: Benzetme ögelerinden yalnızca benzetilenle yapılan istiaredir

“Aslanlarımız düşmanı denize döktüler”

“Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor
Bir hilâl uğruna ya Rab ne güneşler batıyor”

Yukarıdaki örneklerde altı çizili sözcüklerde, askerlerimizle, “aslan” ve “güneş” arasında birer benzetme yapılmıştır Burada benzeyen (benzetme bakımından zayıf olan öge, yani askerler) söylenmemiş, kendisinebenzetilen (benzetme bakımından güçlü olan öge, yani aslan ve güneş) söylendiğine göre bu benzetmeler “açık istiare”dir

B) KAPALI İSTİARE: Benzetme ögelerinden sadece benzeyenin bulunduğu (kendisine benzetilenin bulunmadığı) benzetme sanatına “kapalı istiare” denir

“Askerlerimiz, kükreyerek düşmana saldırdı”

Yukarıdaki örnekte askerler, aslana benzetilmiştir Güçlü olan öge yani aslan (benzetilen)söylenmemiş, sadece benzeyen söylenmiş olduğundan bu benzetme bir “kapalı istiare”dir (Kişileştirme sanatının bulunduğu her dizede kapalı istiare de vardır)

Kıyı takmış yaprağını gülünü
Mahzun hudutların ötesinde akan sular
Boynu bükük adalar, tanıyorsanki bizi

C) YAYGIN İSTİARE: Benzetmenin temel ögelerinden yalnız biriyle, çok sayıda benzerlikleri sıralayarak yapılan istiaredir Örneğin Yahya Kemal’in “Sessiz Gemi” adlı şiirinde “ruh” söylenmemiş (benzeyen), Benzetilen yani “gemi” söylenmiştir

3) MECAZ: Bir sözü gerçek anlamının dışında kullanma sanatıdırAşkın aldı benden beni Bana seni gerek seni Ben yanarım dün ü günü Bana seni gerek seni

Yunus Emre

Yukarıdaki dörtlükte “yanmak”, aşağıdaki dörtlükte de “deynek” sözcüğü mecaz sanatına örnektir

Anavarza at oynağı
Kana bulanmış gömleği
Kıyman a zalimler kıyman
Kör karının bir deyneği

4) MECAZ-I MÜRSEL (MÜRSEL MECAZ): Bir sözün benzetme amacı gütmeden gerçek anlamının dışında başka bir sözün ya da kavramın yerine kullanılmasıdır Kavramlar arasında benzetmenin dışında, gerçek veya mecazlı anlamlar arasında parça-bütün, özel-genel, neden-sonuç…gibi ilgiler bulunurAnadolu, hepimize hınç ve şüpheyle bakıyor Anadoluda yaşayanlar

Çankaya, bu gelişmelere sessiz kalamazdı

Cumhurbaşkanlığı
makamı

O, beyaz perdenin en güzel sanatçısıdır
Sinema

Çatma, kurban olayım çehreni ay nazlı hilâl
Türk bayrağı

Sobayı yaktınız mı?
Odun/kömür

O, ülkemizin en güçlü raketlerinden biridir
Tenis oyuncusu

Siz, hiç Yaşar Kemal’i okudunuz mu?
Eserleri

Son günlerde Vivaldi dinliyorum
Eserleri

Gökten bereket yağıyor
Yağmur

05-12-2009	#1
Şengül Şirin	Söz Sanatları (Edebi Sanatlar) Anlam Sanatları Söz Sanatları (Edebi Sanatlar) - 2 ANLAM SANATLARI 1 TEŞBİH (BENZETME): Aralarında türlü yönlerden benzerlik ilgisi bulunan iki şeyden, benzerlik bakımından güçsüz durumda olanı daha üstün olana benzetmektir Dört ögesi vardır (Benzeyen, kendisine benzetilen, benzetme yönü, benzetme edatı) Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik Benzeyen benzetilen benzetme benzetme Edatı yönü Şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan Benzetilen benzetme benzetme Edatı yönü Askerlerimiz aslan gibi kuvvetlidir Benzeyen benzetilen benzetme benzetme Edatı yönü A) TEŞBİH-İ BELİĞ (GÜZEL BENZETME): Sadece benzeyen ve benzetilen ögelerle yapılan benzetmedir Benzetme yönü ve benzetme edatı kullanılmaz Gürz ayaklı Kalkan elli Sancaktar olduğu Sancak tutuşundan belli FHDağlarca * Divan edebiyatındaki mazmunların çoğo teşbih-i beliği sanatına örnektir Servi boy, elma yanak, gonca ağız, kiraz dudak……… B) YAYGIN BENZETME: Benzeyenle benzetilen arasındaki birden çok özelliklerin sıralnmasıyla yapılan benzetmedir Aşağıdaki örnekte “vatan” bir çınara benzetilmiştir ÇINAR Hani bir gün seninle Topkapı’dan Geliyorduk; yol üstü bir meydan Bir çınar gördük; Enli, boylu, vakur Bir ağaç; hiç eğilmemiş, mağrur Koca bir gövde, belki altı asır Belki ondan da fazla dalgın, ağır Kaygısız bir ömür sürüp gelmiş; Öyle serpilmiş, öyle yükselmiş, …………………… Tevfik Fikret 2) İSTİARE (EĞRETİLEME): Benzetme sanatının temel ögelerinden benzeyen ve benzetilenden sadece birinin kullanılmasıyla yapılan benzetmeye denir Diğer bir deyişle, bir şeyi kendi adının dışında türlü yönlerden benzediği başka bir şeyin adıyla anma sanatıdır Bu bakımdan istiare hem bir benzetme hem de mecaz sanatıdır A) AÇIK İSTİARE: Benzetme ögelerinden yalnızca benzetilenle yapılan istiaredir “Aslanlarımız düşmanı denize döktüler” “Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor Bir hilâl uğruna ya Rab ne güneşler batıyor” Yukarıdaki örneklerde altı çizili sözcüklerde, askerlerimizle, “aslan” ve “güneş” arasında birer benzetme yapılmıştır Burada benzeyen (benzetme bakımından zayıf olan öge, yani askerler) söylenmemiş, kendisinebenzetilen (benzetme bakımından güçlü olan öge, yani aslan ve güneş) söylendiğine göre bu benzetmeler “açık istiare”dir B) KAPALI İSTİARE: Benzetme ögelerinden sadece benzeyenin bulunduğu (kendisine benzetilenin bulunmadığı) benzetme sanatına “kapalı istiare” denir “Askerlerimiz, kükreyerek düşmana saldırdı” Yukarıdaki örnekte askerler, aslana benzetilmiştir Güçlü olan öge yani aslan (benzetilen)söylenmemiş, sadece benzeyen söylenmiş olduğundan bu benzetme bir “kapalı istiare”dir (Kişileştirme sanatının bulunduğu her dizede kapalı istiare de vardır) Kıyı takmış yaprağını gülünü Mahzun hudutların ötesinde akan sular Boynu bükük adalar, tanıyorsanki bizi C) YAYGIN İSTİARE: Benzetmenin temel ögelerinden yalnız biriyle, çok sayıda benzerlikleri sıralayarak yapılan istiaredir Örneğin Yahya Kemal’in “Sessiz Gemi” adlı şiirinde “ruh” söylenmemiş (benzeyen), Benzetilen yani “gemi” söylenmiştir 3) MECAZ: Bir sözü gerçek anlamının dışında kullanma sanatıdırAşkın aldı benden beni Bana seni gerek seni Ben yanarım dün ü günü Bana seni gerek seni *Yunus Emre* Yukarıdaki dörtlükte “yanmak”, aşağıdaki dörtlükte de “deynek” sözcüğü mecaz sanatına örnektir Anavarza at oynağı Kana bulanmış gömleği Kıyman a zalimler kıyman Kör karının bir deyneği 4) MECAZ-I MÜRSEL (MÜRSEL MECAZ): Bir sözün benzetme amacı gütmeden gerçek anlamının dışında başka bir sözün ya da kavramın yerine kullanılmasıdır Kavramlar arasında benzetmenin dışında, gerçek veya mecazlı anlamlar arasında parça-bütün, özel-genel, neden-sonuç…gibi ilgiler bulunurAnadolu, hepimize hınç ve şüpheyle bakıyor Anadoluda yaşayanlar Çankaya, bu gelişmelere sessiz kalamazdı Cumhurbaşkanlığı makamı O, beyaz perdenin en güzel sanatçısıdır Sinema Çatma, kurban olayım çehreni ay nazlı hilâl Türk bayrağı Sobayı yaktınız mı? Odun/kömür O, ülkemizin en güçlü raketlerinden biridir Tenis oyuncusu Siz, hiç Yaşar Kemal’i okudunuz mu? Eserleri Son günlerde Vivaldi dinliyorum Eserleri Gökten bereket yağıyor Yağmur