Şengül Şirin
|
Mudanya Mütarekesi Ve Lozan Antllaşması
MUDANYA MÜTAREKESİ VE LOZAN ANLAŞMASI
MUDANYA MÜTAREKESİ (3-11 EKİM 1922)
Büyük taarruzun zaferle sona ermesi üzerine İtilâf Devletleri TBMM’ne mütareke
çağrısında bulundular Türk Ordusu ile İngiliz işgal kuvvetleri arasında bazı gerginlikler
yaşandıysa da görüşmeler 3 Ekim 1922’de Mudanya’da başladı
Görüşmelerde TBMM Hükümetini Batı Cephesi komutanı İsmet Paşa temsil ederken,
Fevzi Paşa ve Refet Paşa da görüşmeler boyunca Mudanya’da bulundular İngiltere’yi
General Harrington, Fransa’yı General Charpy ve İtalya’yı da General Monbelli’nin temsil
ettiği Mudanya’da, ateşkesle doğrudan ilgili durumda bulunan Yunanistan General Mazarakis
ve Albay Sariyanis’i görevlendirmesine karşın, Yunan delegeler görüşmelere doğrudan
doğruya katılmamışlar ve bir gemiden izlemekle yetinmişlerdir
Zaman zaman gergin anların yaşandığı , hatta görüşmelerin kesilmesi tehlikesinin
doğduğu ve Türk Ordusunun yeniden harekat hazırlıklarını giriştiği mütareke görüşmeleri 11
Ekimde uzlaşmayla sonuçlanmıştır
14 Maddelik Mudanya Mütarekesinin önemli hükümleri şunlardır:
* Mütareke imzalandıktan üç gün sonra, 14/15 Ekim gecesi yürürlüğe girecektir
* Türk ve Yunan kuvvetleri arasındaki silahlı çatışma sona erecektir
* Yunanlılar Doğu Trakya’yı 15 gün içerisinde boşaltacaklar, bölge, itilaf Devletleri
aracılığıyla 30 gün içerisinde Türk yönetimine devredilecektir
* Barış antlaşması imzalanıncaya kadar Türk ordusu Trakya’ya geçemeyecektir Buna
karşılık iç güvenlikle ilgili olarak sayısı 8000’i aşmayacak bir jandarma kuvveti
gönderilebilecekti
* Barış antlaşmasının imzalanmasına kadar Meriç’in sağ sahili ve Karaağaç İtilaf
Devletlerinin işgali altında kalacak ve Türk kuvvetleri Çanakkale Boğazı ve İzmit’te
belirlenen çizgiyi geçemeyeceklerdir
Mütarekeyi kabul etmek istemeyen ve imzalamaktan kaçınan Yunan Hükümeti aradığı
desteği bulamamış ve sonuçta 14 Ekimde imzalamak zorunda kalmıştır Bu arada TBMM,
Doğu Trakya’nın teslim alınması ve orada Türk yönetiminin kurulmasıyla ilgili olarak Refet
Paşa’yı görevlendirmiştir Refet Paşa 19 Ekim 1922’de TBMM temsilcisi olarak İstanbul’a
girmiş ve halkın büyük bir coşkusuyla karşılanmıştır
Mudanya Mütarekesiyle Türk-Yunan çatışmasının sona erdirilmesi ve Doğu Trakya’nın
kurtarılması gibi gelişmeler Türk tarafının lehine sonuçlar doğuracak gelişmeler olarak göze
çarparken, İstanbul ve Boğazlarda Türk egemenliği tam anlamıyla kurulamamıştır Gerek
Boğazlar üzerinde kontrolün sağlanamamış olması, gerekse Trakya’ya ordu geçirilememesi,
barış konferansı öncesinde Türk Hükümetinin pazarlık gücünü sınırlandırmıştır Bu hükümler,
bir çok noktada önemli kazanç sağlayan Mudanya Mütarekesinin zayıf halkalarından
bir kısmı olarak değerlendirilebilir
LOZAN BARIŞ KONFERANSI:
Konferans İçin Yapılan Hazırlıklar:
Barış görüşmelerinin başlaması öncesinde Ankara, aynı tarihlerde üç önemli sorunla karşı
karşıya kalmıştır Bu sorunlardan birisi ve ilk gündeme gelen görüşmelerin nerede ve
yapılacağı ve ne zaman başlayacağıydı TBMM Hükümeti daha Mudanya Mütarekesi
görüşmeleri devam ederken İtilaf Devletlerine verdiği bir nota ile barış konferansının 20
Ekim 1922’de İzmir’de toplanmasını teklif etmiştir Ancak Müttefikler bu teklife sıcak
bakmamışlar ve konferansla ilgili olarak kendi aralarında görüşmeleri sıklaştırmışlardır
Sonuçta barış konferansının 13 Kasımda Lozan’da toplanması konusunda fikir birliğine
varmışlar ve 27 Ekim 1922 tarihli bir nota ile de kararlarını hem TBMM Hükümeti’ne, hem
de İstanbul Hükümeti’ne bildirmişlerdir
İtilaf Devletlerinin verdikleri nota ile konferansın nerede ve ne zaman başlayacağı konusu
açıklık kazanırken, konferansa hem TBMM Hükümeti’nin, hem de Osmanlı Hükümeti’nin
davet edilmesiyle yeni bir sorun çıkmıştır Lozan’da yapılacak olan barış görüşmelerine her
iki hükümetin de davet edilmesi, Türk ulusunun görüşmelerde hangi hükümet tarafından
temsil edileceği sorununun ortaya çıkmasına neden olmuştur Başkomutan ve Meclis
Başkanı Mustafa Kemal Paşanın kısa bir süre önce TBMM Hükümetinin tek temsilcisi
olduğunu açıklamasına rağmen, İstanbul Hükümeti sadrazamı Tevfik Paşa, bu yaklaşımı
görmezlikten gelmiş ve konferansta izlenecek ortak ilkeleri tespit etmek amacıyla bir telgraf
çekmiştir TBMM’yi geçici bir kurul olarak gören ve yurdun kurtarılmasından sonra artık
görevinin sona erdiğine inanan İstanbul’daki bazı çevrelerin, TBMM’nin açılmasıyla
Anadolu’da yeni bir Türk devletinin kurulduğunu hala anlamamış olmaları ya da bilerek
görmezlikten gelmeleri, padişah ve yakın çevresinin gerçeklerden ne denli uzak politikalar
izlediğini göstermesi açısından önemlidir
İstanbul Hükümetinin konferansa katılmak istemesi ve elde edilen askeri ve siyasi zafere
ortak olmak girişimlerinde bulunması, İstanbul Hükümetinin yanı sıra Saltanat kurumunun da
varlığını tartışılır hale sokmuştur Kurtuluş savaşı yıllarında iç ve dış koşulların uygun
olmaması nedeniyle saltanata karşı doğrudan doğruya olumsuz bir tavır sergilemeyen,
bununla birlikte saltanat kurumunu kaldırmak için uygun bir fırsat kollayan Mustafa Kemal
Paşa, Meclis’te Osmanlı Hükümetine karşı doğan tepkiyi iyi kullanmış ve sorunun tümden
çözümü için saltanatın kaldırılmasını gündeme getirmiştir İstanbul Hükümeti’nin
girişimlerine saltanata ve hilafete yakın mebusların bile tepki gösterdikleri bir dönemde
Mustafa Kemal Paşa’nın telkinleriyle Dr Rıza Nur Bey ve arkadaşları Saltanatın
kaldırılmasına dair hazırladıkları teklifi Meclis’e sunmuşlardır 1 Kasım 1922’de Meclis’te
yapılan oylamayla Saltanat kaldırılmış ve böylelikle 600 yılı aşkın bir süre yönetimde bulunan
Osmanlı hanedanının egemenliğine son verilmişir Saltanatın kaldırılmasından kısa bir süre
sonra Tevfik Paşa sadrazamlık görevinden istifa ettiğini açıklamış ve İstanbul Hükümetinin
konferansa katılma ihtimali tümüyle ortadan kalkmıştır Bu gelişmeler karşısında İtilaf
Devletlerinin “bizim için sorun yok, fark etmez” şeklinde tavır sergilemeleri, artık dış
dünyanın da Osmanlı Devletinin tükendiğini ve TBMM’nin sürekliliğini kabul etmesi
açısından önemlidir
Barış konferansı öncesinde TBMM, bir yandan İstanbul Hükümeti’nin barış konferansına
katılmaması için yoğun bir uğraş verirken, aynı günlerde bir diğer sorun TBMM’ni temsil
edecek heyetin kimlerden oluşacağı ve bu heyetin başkanının kim olacağı sorunuyla karşı
karşıya kalmıştır Heyet başkanlığı için Vekiller Heyeti Reisi (Bakanlar Kurulu Başkanı) Rauf
Bey başta olmak üzere Yusuf Kemal Bey, Fethi Bey ve hatta Kazım Karabekir Paşa gibi Milli
Mücadele yıllarının önde gelenlerinin isimleri gündeme gelmiştir Özellikle daha önce
Mondros Mütarekesini imzalamış konu Rauf Bey açısından Lozan’a heyet başkanı olarak
gitmek son derece önemli bir olay haline gelmiştir Rauf Bey barış konferansına katılarak hem
geriye dönük eleştirilerden kurtulabilecek hem de daha önce mağlup taraf olarak muamele
gördüğü Batılılarla hesaplaşma imkanını bulabilecekti
Bütün bunlara karşın Meclis Başkanı Mustafa Kemal Paşa’nın kafasında çok farklı bir isim
vardı Bu kişi Mudanya Mütarekesi görüşmelerinden başarıyla çıkan ve hemen her konuda
Mustafa Kemal Paşa’nın güvenini kazanmış olan İsmet Paşa idi Mustafa Kemal Paşa’nın
Heyet Başkanlığı için Rauf Bey yerine İsmet Paşa’yı tercih etmesinde çeşitli etkenler rol
oynamıştır Her şeyden evvel Rauf Bey’in Vekiller Heyeti Reisi olması, onun Lozan’a gitmesi
için bir engel teşkil etmekteydi Çünkü Lozan Konferansı , Hariciye Vekilleri (Dışişleri
Bakanları) düzeyinde toplanacaktı ve bu nedenle de TBMM Hükümeti’nin Hariciye Vekili
düzeyinde temsil edilmesi diplomatik açıdan daha uygundu Öte yandan Mustafa Kemal Paşa
yurt dışında gerçekleşen ve kendisinin sınırlı etki yapabileceği bir konferans için en fazla
güvendiği bir kişinin orada bulunmasını uygun görmekteydi Meclis’teki muhalif İkinci
Grupla dirsek teması içinde bulunan Rauf Bey’in Mustafa Kemal Paşa’ya bu yönde güven
verdiğini söylemek mümkün değildi Buna karşılık İsmet Paşa, Mustafa Kemal Paşa’nın
direktiflerine uyma konusunda güven telkin etmekteydi ve bunu da Mudanya’da yapılan
mütareke görüşmeleri sırasında kanıtlamıştı Ayrıca İsmet Paşa, Osmanlı diplomasi
geleneğinden gelmeyen yeni tip bir devlet adamıydı ve Batılılar karşısında hiçbir kompleks
taşımıyordu Bu niteliği İngilizlere yakınlığı ile bilinen Rauf Bey’e karşı bir avantaj
oluşturmaktaydı Mustafa Kemal Paşa Ali Fuat ve Fevzi Paşalarla, Yusuf Kemal Bey, Rauf
Bey ve İsmet Paşa’nın da görüşlerini aldıktan sonra İsmet Paşa’nın heyet başkanı olmasıyla
ilgili kararını açıklamıştır
24 Ekim’de Yusuf Kemal Bey Hariciye Vekilliğinden istifa etmiş ve yerine İsmet Paşa
getirilmiştir Vekiller Heyeti tarafından saptanan Türk delegasyonu şu kişilerden oluşmuştur:
Baş delege İsmet Paşa (İnönü), ikinci delege Dr Rıza Nur Bey ve diğer delege eski iktisat
vekili Hasan (Saka) Bey idi Türk heyeti sadece bu isimlerden ibaret değildi Bu isimlere ek
olarak geniş bir danışmanlar grubu oluşturulmuştur Bu isimlerin bazıları şunlardır: Celal
(Bayar), Zekai (Apaydın), Muhtar (Çilli), Veli (Saltık), Zülfü (Tigrel, Münir (Ertegün),
Tevfik (Bıyıklıoğlu), Şükrü (Kaya), Hikmet (Bayur), Fuat (Ağralı), Tahir (Taner) Ruşen
Eşref (Ünaydın), Yahya Kemal (Beyatlı), Beyler
Lozan için hükümet tarafından kesin şekli verilen heyetin TBMM tarafından
onaylanmasından sonra söz alan İsmet Paşa barış konferansında savunacakları temel ilkeleri
şu konuşmasıyla açıklamıştır: “Arkadaşlar yüksek heyetinizin güvenini kazanarak barış
konferansına heyetimiz gidiyor Heyetimizin Avrupa’da takip edeceği davaların esas yolları,
şimdiye kadar dünya tarafından bilinmektedir Bu, milletimizin öteden beri milli istekleri
yolunda takip ve tespit ettiği yoldur ki, Misak-ı Milli ile açıklanmıştır Binaenaleyh Misak-ı
Milli ve yüksek heyetinizin siyasetimize esas olarak kabul ettiği anlaşmalar bizim hareket
hattımızın esasını teşkil eder Misak-ı Milli ile yapılmış anlaşmalar çerçevesinde haklarımızı
savunacağız Ümit ediyoruz ki, hak ve hakikat dünyada o kadar ileri gitmiştir ki isteklerimizi
kolaylıkla açıklamaya muvaffak olacağız, İnşallah barış konferansı insaniyetin, hakkı kabul
hususunda çok insaflı ve çok ileri olduğuna şahit olur Heyetimiz için yüksek Meclisin daimi
yardımları ilahi kararın belirmesine vesile olacaktır” İsmet Paşa’nın bu sözlerinden
konferans için umut taşıdığı ve Batılı devletlere bakışının iyimser olduğu anlaşılmaktadır
Ancak kısa zamanda bu iyimser hava yerini gerginliğe bırakacaktır
Heyetin kesinleşmesinden sonra Lozan’da ele alınması gereken konular üzerinde
çalışmalara hız verilmiş ve Türk tezinin özeti şeklindeki 14 maddelik talimatname hükümet
tarafından heyete verilmiştir Bu talimatname şöyledir:
1-Doğu Sınırı: Ermeni yurdu bahis konusu olamaz Olur ise görüşmelerin kesilecektir
2-Irak Sınırı: Süleymaniye, Kerkük ve Musul sancakları istenecektir Konfreransta bundan
farklı olarak ortaya çıkacak güçlükler için Vekiller Heyeti’nden talimat alınacaktır Petrol
vesaire imtiyazları sorununda İngilizlere bazı ekonomik çıkarlar sağlanması görüşülebilir
3-Suriye Sınırı: Bu sınırın düzeltilmesine olanaklar elverdiğince çalışılacak ve bu sınır
şöyle olacaktır: Resi İbn-i Hayn’dan başlayarak Harm, Müslimiye, Meskene ve sonra Fırat
yolu Dirizor, çöl ve nihayet Musul Vilayeti güney sınırına ulaşır
4-Adalar: Duruma göre hareket edilecek ve kıyılarımıza pek yakın meskun olan ve
olmayan adalar derhal ilhak edilecek, başarı elde edilemediği takdirde Ankara’dan
sorulacaktır
5-Trakya Batı Sınırı: 1914 sınırının elde edilmesine çalışılacaktır
6-Batı Trakya: Misak-ı Milli maddesi uygulanacaktır
7-Boğazlarda ve Gelibolu yarımadasında yabancı askeri kuvvet kabul edilemez Eğer bu
konudaki görüşmeler kesilmeyi gerektirirse kesilmeden önce Ankara’ya bilgi verilecektir
8-Kapitülasyonlar kabul edilemez Görüşmelerin kesilmesi gerekir ise yapılır
9-Azınlıklar: Esas, mübadeledir
10-Düyun-u Umumiye: Türkiye’den ayrılan memleketlere dağıtımı, Yunanlılara devri, yani
tamirata karşılık tutulması, olmadığı takdirde 20 yıl ertelenmesi gerekir Düyun-u Umumiye
İdaresi ortadan kalkacaktır Güçlükler çıktığı takdirde Ankara’ya sorulacaktır
11-Ordu ve donanmayı sınırlandıran konu olmayacaktır
12-Yabancı kurumlar Türk kanunlarına tabi olacaklardır
13-Türkiye’den ayrılan memleketler için Misak-ı Milli’nin özel maddesi yürürlüktedir
14-Cemaatler ve İslam Vakıflar Hukuku eski antlaşmalara göre düzenlenecektir
Sunulan bu talimatname 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Barışının Türkiye için
başarı mı, yoksa hezimet mi olduğu yönündeki tartışmalara bir açıklık getireceği bir gerçektir
Ayrıca Lozan Konferansı sırasında Türk heyetinin başkanı olan İsmet Paşa’nın
görüşmelerdeki tutumunun, bu talimatnameye uygun olup olmadığı da tartışmasız bir şekilde
değerlendirilebilir
b) Görüşmelerin Başlaması ve Konferansın Birinci Dönemi:
Lozan Barış Konferansı 13 Kasım 1922’de başlaması gerekirken, İngiltere’deki sorunlar ve
müttefikler arasındaki görüş ayrılıklarının giderilememesi nedeniyle 20 Kasım 1922’de
başlamıştır Görüşmelerde İngiltere, Lord Curzon, Fransa Bareré, İtalya ise Garroni
başkanlığındaki heyetler tarafından temsil edilmişlerdir Bunun yanı sıra Yunanistan
Venizelos, Boğazlarla ilgili görüşmelere katılmak için Lozan’a gelen Sovyet heyeti ise
Çiçerin başkanlığında temsil edilmişlerdir Ayrıca ABD de gözlemci sıfatıyla konferansa
katılmıştır
İtilaf devletlerinin temsilcileri, görüşmelerin oldukça kolay geçeceği düşüncesiyle Lozan’a
gelmişlerse de, daha ilk günkü konuşmalar sonunda bu düşüncelerinde yazıldıklarını
anlamışlardı
Konferansın ilk gününden itibaren tarafların taban tabana zıt amaçlara ulaşmak için gelmiş
olduklarının gelmiş olduklarının anlaşılması ve bunu her fırsatta dile getirmelerini
görüşmelerin çok çetin geçeceğinin habercisi olmuştur
Türk heyeti, elde edilen askeri zafere bir de diplomatik kazancı eklemeyi amaçlamakta ve
bu nedenle Mudanya Mütarekesi’ni esas almaktaydı Ayrıca Misak-ı Milli gibi zaferlerle
güçlendirilmiş bir belgeyi de kullanarak masaya galip taraf olarak oturduğunu yinelemekteydi
Buna karşılık İtilaf Devletleri, Konferansı Milli Mücadelenin bir sonucu olarak
değil, I Dünya Savaşı’nın devamı olarak görmekteydiler ve bu nedenle de galip taraf
olduklarını iddia etmekteydiler Ayrıca Mudanya’nın değil, Mondros’un esas alınması
gerektiğine inanmaktaydılar
Törenlerin tamamlanması, yöntem ve şekil sorunlarının belirlenmesinden sonra Lozan
Konferansı Uşi Şatosu’nda 22 Kasım 1922’de çalışmaya başlamıştır Üç komisyon
kurulmuştur Birinci komisyon arazi ile ilgili sorunlara, askerlikle ilgili işlere ve Boğazların
statüsüne bakacaktı ve başkanlığına Lord Curzon getirilmişti Mali ekonomik sorunlarla ilgili
ikinci komisyonun başkanlığını ise Fransız Bareré’in yapması kararlaştırılmıştır Azınlıklar
ve diğer hukuki sorunlarla ilgili komisyonun üçüncü komisyondu ve başkanı İtalyan temsilci
Garroni idi
Görüşmelerin başlamasıyla birlikte Türk heyeti, İngiltere ile Musul ve Boğazlar, Fransa ile
kapitülasyonlar ve imtiyazlar; İtalya ile ise kapitülasyonlar ve kabotaj gibi konularda karşı
karşıya kalmış ve büyük bir çatışma içine girmiştir Ayrıca Yunanistan’la da tazminat bedeli
Trakya sınırı (Karaağaç sorunu) ve Ahali Mücadelesi (Etabli) sorunlarında önemli görüş
ayrılıkları çıkmıştır Bu arada Bulgaristan ve Sovyet Rusya temsilcileri de, sadece Boğazlarla
ilgili oturumlara katılmak için Lozan’a gelmişlerdir
Lord Curzon’un tutumu ve diğer gelişmeler karşısında konferansın anahtar ülkesi olarak
İngiltere’yi gören Türkiye, bu ülkenin kısmen de olsa tatmin edilmesinin gerektiğine
inanmaya başlamıştır Bu nedenle Sovyet Rusya’nın tüm tepki ve kışkırtmalarına karşın
Boğazlar konusunda İngiliz tezine yaklaşılmış ve bu konuda İngiltere’ye belli oranda taviz
verilmiştir Sovyetler kendi çıkarlarına uygun olarak Boğazların tümüyle Türkiye’nin
egemenliğine bırakılması gerektiğini savunurken, İngilizler bu bölgenin yönetiminin uluslar
arası bir komisyona bırakılması ve Türkiye ile ilgili bazı sınırlamalar getirilmesinin şart
olduğunu öne iddia etmişlerdir Türk tarafı ise Misak-ı Milli’yi de göz önünde tutarak
konferansın genel başarısı ve diğer konularda İngiltere’nin desteğini alabilmek için Sovyet
tezinden uzaklaşmış ve İngiliz görüşüne yaklaşmıştır
Boğazlar konusunda Sovyet Rusya’nın muhalefetine rağmen ilerleme kaydedilmişse de, bu
olumlu adım diğer konulara yansımamıştır Öyle ki Şubat ayı başlarına gelindiğinde Musul
(Irak Sınırı), Karaağaç (Doğu Trakya Sınırı) mali ve ekonomik konularla, kapitülasyonlar ve
Yunanistan’dan istenen tamirat bedeli konularındaki görüş ayrılıkları giderilememiştir
Görüşmelerde hiçbir ilerleme kaydedilememesi üzerine konferans çıkmaza girmiş ve 4 Şubat
1923’de kesilmiştir Görüşmelerin başarısız olması sonucu Türk heyeti ve diğer heyetler
Lozan’ı terk etmişler ve yeni bir dönem başlamıştır
Lozan Konferansının Kesilme Dönemi ve Türkiye’deki Önemli Olaylar:
4 Şubat 1923 - 23 Nisan 1923 tarihleri arası Lozan Barış Konferansının kesilme dönemidir
Bu dönemde bir yandan görüşmelerin yeniden başlaması için taraflar birbirlerine yeni projeler
sunarken, diğer bir yandan da Türkiye’nin iç politikası Lozan Konferansıyla doğrudan ve
dolaylı ilgili çeşitli gelişmelere sahne olmuştur
Konferansla dolaylı da olsa ilgisi bulunan gelişmelerin ilki 17 Şubat 1923’te İzmir’de
toplanan Türkiye İktisat Kongresidir TBMM hükümeti, daha cumhuriyet ilan edilmeden ve
rejim sorunu çözümlenmeden önce, yeni Türk devletinin ekonomik politikasını belirlemek ve
izlenecek ekonomik modeli tartışmak amacıyla bu konferansı toplamıştır Kongrede yabancı
sermayeye karşı olunmadığı ve yabancı sermayenin Türkiye’nin konularına uymak şartıyla
yatırımlar yapabileceği uygulanmıştı Böylece kapitülasyonlardan ve diğer imtiyazlardan
vazgeçmeyen Batılı devletlere sosyalist olunmayacağı yönünde mesajlar verilmiştir Yine
kongre de kabul edilen Misak-ı İktisadi ile ekonomik bağımsızlığın önemi vurgulanmış ve
Türkiye’nin tam bağımsızlık konumundaki kararlı tutumu Batılı devletlere bir kez daha ifade
edilmiştir Tam bağımsızlık konusunda kararlılık, Lozan’da çözüme kavuşturulamayan
kapitülasyonlar için de Batı’ya verilmiş olan mesaj olarak görülebilir Türkiye bu yolla,
kapitülasyonların kaldırılması konusundaki ısrarından vazgeçmeyeceğini bir kez daha
göstermiştir
Türkiye İktisadi Kongresi’nin devam ettiği günlerde Ankara’da TBMM’nde de sıcak
saatler yaşanmaya başlanmıştır Lozan’dan dönen Türk Heyeti’nin Ankara’ya ulaşmasından
sonra 27 Şubattan itibaren TBMM’de Lozan Konferansı ile ilgili görüşmelere başlanmıştır
Görüşmelerde muhalif II Gruba mensup milletvekilleri (özellikle de Sırrı Bey, Ali Şükrü
Bey, Yusuf Ziya Bey ve Durak Bey) heyet ve hükümete sert eleştiriler yöneltmişlerdir
Lozan’da verilen bazı tavizlerden memnun olmayan muhalif mebuslar, başta Musul, Karaağaç
ve mali konular olmak üzere İsmet Paşa ve Rauf Bey ’i sıkıştırmışlardır Meclisteki
tartışmalar sırasında Mustafa Kemal Paşa tam anlamıyla heyetten yana bir tavır takınmış ve
heyetin meclise değil hükümete karşı sorumlu olduğunu vurgulayarak, İsmet Paşa’ ya olan
güvenini bir kez daha dile getirip tartışmalara son noktayı koymuştur Meclis’te Lozan’la
ilgili tartışmaların tamamlanmasından hemen sonra barış görüşmelerinin yeniden başlaması
için yoğun bir çalışma dönemine girilmiştir İtilaf Devletlerine 8 Martta her iki verilen bir
nota ile barış koşullarını içeren projeyi açıklamıştır Bu projeye göre Musul, Türkiye ile
İngiltere arasında barıştan sonra 12 ay içerisinde görüşülecek, anlaşma olmadığı takdirde
Milletler Cemiyeti’ne başvurulacaktı Karaağaç Yunanistan’a terk edilecektir Yine aynı
projede Boğazların statüsü ve azınlıklar hakkındaki anlaşmazlığın olmadığı açıklanmış;
borçlar ve kapitülasyonlar başta olmak üzere ekonomik ve mali konularda Türkiye’nin
tutumunun değişmediği ifade edilmiştir Buna göre kapitülasyonlar tümüyle kaldırılacak,
borçlar ise taksim edilerek ödemeler altın para hesabına göre yapılacaktı İtilaf Devletleri bu
notaya 28 Martta cevap vermişler ve görüşmelerin 23 Nisanda yeniden başlayacağını
duyurmuşlardır
Konferansın Yeniden Başlaması ve Antlaşmanın İmzalanması:
Konferansın ikinci dönemi tüm heyetlerin Lozan’a ulaşmasından sonra 23 Nisan 1923’de
başlamıştır Bu dönemde Türk heyetinin başkanı yine İsmet Paşa olmakla birlikte,
müttefiklerin heyetlerinde değişiklikler olmuştur Sir Horace Rumbold İngiltere, General Pelle
Fransa ve Montagna İtalya heyetinin başkanı olarak Lozan’a gelmişlerdir
Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey, İsmet Paşa’ya gönderdikleri talimatta, İstanbul’un
boşaltılması ve borçların Frang olarak ödenmesi konusunda taviz verilmemesini istemişlerse
de, İsmet Paşa bu talimatı hemen uygulamamış ve Ankara’nın ısrarı sonucunda kararını
değiştirmiştir Borçların ödenmesi sorununda bozulan ilişkiler Yunanistan’dan istenen savaş
tazminatı konusundaki anlaşmazlık nedeniyle daha da gerginleşmiştir Venizelos’un tamirat
bedeli karşılığında Karaağaç’ın verilmesi teklifine Ankara’dan olumsuz yanıt gelmesine
karşın, İsmet Paşa’nın kendi iradesiyle Yunan teklifini kabul etmesi, İsmet Paşa - Rauf Bey
ilişkilerini kopma noktasına getirmiştir İsmet Paşa’ nın diğer konularda başarı sağlamak
amacıyla talimatların dışında hareket ederek Karaağaç karşılığında tamirat bedelinden
vazgeçtiğini bildirmesine rağmen, Rauf Bey bu açıklamadan tatmin olmamıştır
İsmet Paşa ile Rauf Bey arasında kuponlar ve imtiyazlar konusunda çıkan görüş ayrılığı,
artık bu iki devlet adamının tümüyle farklı çizgilere çekilmesine yol açmıştır Ancak her ne
pahasına olursa olsun barıştan yana olan Mustafa Kemal Paşa’nın kritik günlerde İsmet
Paşa’yı destekleyen tutumu yüzünden muhtemel bir siyasi kriz şimdilik ortadan kalkmıştır
Hükümet ile heyet arasındaki anlaşmazlığın Mustafa Kemal Paşa’nın girişimleriyle
aşılmasından sonra 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır
Lozan Barış Antlaşması
Lozan Barış Antlaşması 143 maddeden oluşmuş ve 4 bölüm halinde düzenlenmiştir
1)Sınırlar:
*Trakya Sınırı: Karaağaç Türkiye’de kalacak ve Meriç Nehri sınır olacaktı İmroz,
Bozcaada ve Tavşan adaları dışındaki Ege Adaları Yunanistan’a bırakılacaktı Buna karşılık
Midilli, Sakız, Sisam ve Nikarya adaları asker ve silahtan arındırılacaktı Bu arada Türkiye
Kıbrıs ve Mısır’ın İngiliz yönetimine geçtiğini kabul edecekti
* Suriye Sınırı: 20 Ekim 1921’de Fransa ile TBMM Hükümeti arasında imzalanan Ankara
İtilafnamesi’nde kabul edilen sınır aynen benimsenecekti
* Irak Sınırı (Musul Sorunu): Konferansın bitiminden 9 Ay sonra yapılacak olan Türkİngiliz
ikili görüşmelerinde çözümlenecek; anlaşma sağlanamazsa çözüm Milletler
Cemiyeti’nin kararına bırakılacak
2) Boğazların Statüsü:
İtilaf Devletlerinin işgali tümüyle kalkacak ve Boğazlar Türkiye’nin başkanlığındaki
uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecekti Bu komisyonda Türk temsilcinin yanı sıra
Fransa, İngiltere, İtalya, Japonya, Rusya, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya ve Sırbistan’ın
temsilcileri bulunacaktı Ayrıca Çanakkale mıntıkasında sahilden 20 kilometrelik bir bölge ile
İstanbul Boğazının her iki tarafının 15 kilometrelik mıntıkası asker ve silahtan arındırılacaktı
3) Ekonomik ve Mali Hükümler:
* Kapitülasyonlar bütün sonuçlarıyla kaldırılacaktır Ancak bazı Batılı uzmanlar Türk
adliyesini düzenlemek için 5 yıl süreyle Türkiye’de danışmanlık görevi yapacaklardı
* Osmanlı Borçları, Osmanlı Devletinden ayrılan ülkeler arasında paylaşılacak ve
Türkiye’nin payına düşen borçların ödenmesi belirli taksitlere bağlanacaktır
* Yunanistan’dan istenen tamirat bedeli karşılığında Karaağaç Türkiye’ye verilecektir
4) Azınlıkların Statüsü:
Türkiye içinde yaşayan Müslüman olmayan azınlıklar hukuken ve fiilen Türk uyruklu
sayılacaklar ve kendileri için her türlü hayır kurumu ve okul açabileceklerdir
Türkiye’de yaşayan Rumlarla Yunanistan’da yaşayan Türkler karşılıklı olarak
değiştirileceklerdi İstanbul’da yaşayan Rumlarla, Batı Trakya’da yaşayan Türkler bu değiştokuşun
dışında tutulacaklardı
|