Piri Reis

Piri Reis hakkında bilgi

Osmanlı denizcilik tarihinde derin izler bırakmış olmasının yanısıra Piri Reis eşsiz bir Kartoğraf ve deniz bilginidir Tam olarak doğum tarihi bilinememekle beraber 1456-1470 arası diye kabul edilir Osmanlının ünlü bir deniz üssü ve tersanesi olan Gelibolu’da doğdu

Piri Reis

Asıl adı Muhiddin Pirî'dir Karamanlı Hacı Ali Mehmed'in oğlu ve ünlü Osmanlı denizcisi Kemal Reis'in yeğenidir Akdeniz'de nam salmış ünlü bir korsan olan amcası Kemal Reis’in ( 1450- 1510) “Gelibolu çocukları su içinde tıpkı bir timsah gibi yetişirler Tekneler onların beşiği, gece gündüz denizlerin çırpıntısı ninnileridir” dediği gibi burada yetişti ve 11 yaşına geldiğinde onun tayfalarına katıldı(1481) 1487'de O'nunla birlikte İspanya'daki Müslümanlar'ın yardımına gitti 1491- 1493 arasında Sicilya, Sardunya, Korsika adalarına ve Güney Fransa kıyılarına yapılan akınlara katıldı Piri 14 yıl boyunca amcası Kemal Reis’in Akdeniz’deki seferlerine katıldı Hayatının bu dönemini, tüm gittikleri yerlere ait gözlem ve deneyimlerini yazdığı, dünyaca ünlü denizcilik klavuzu Kitab-ı Bahriye’den izleyebiliyoruz 1494 yılında Granada’da (İspanya) zor durumdaki Endülüs müslümanlarının Osmanlıdan yardım istemesi üzerine, Kemal Reis buradaki müslüman toplumu gemileriyle Kuzey Afrika’ya taşıdı

1495’te Fatih Sultan Mehmet’in oğlu Beyazıt hükümdar olunca, geniş topraklara yayılmış olan imparatorluğun ancak çok güçlü bir deniz gücüyle burada egemenliğini sürdürebileceğini düşünür Bunun üzerine Akdeniz’de korsanlık yapan yetişmiş, iyi savaşçı Türk denizcilerine Osmanlı donanmasına katılmaları için davette bulunur Kemal Reis’in de Osmanlı donanmasına katılmasıyla, amiral olan amcasının yanında Piri, gemi komutanı olarak Akdeniz’de İspanyol, Ceneviz, Venedik donanmalarıyla ve pek çok deniz üssünün alınmasında savaştı Yine bu sırada bulunduğu denizlerin rüzgar, akıntı gibi özelliklerini not alıyor, ada ve sahillerin coğrafi ayrıntılarıyla birlikte haritalarını çıkarıyordu Savaşlarda ele geçirilen düşman gemi ve esirlerinden onların denizcilik ve haritacılık bilgilerini araştırıp, bulduklarını kendi elindekilerle birleştirererek özenli bir arşiv oluşturuyordu

1510 yılında girişilen ve bilemediğimiz nedenle Piri Reis’in katılmadığı bir deniz savaşında Kemal Reis’in hayatını kaybetmesiyle, büyük üzüntüye düşen Piri Reis bir süre açık denizlere açılmadı ve Gelibolu’ya yerleşti Burada kendini o zamana kadar biriktirmiş olduğu denizcilik ve haritacılık bilgileri üzerine çalışmalara verdi İşte Amerika kıtasını da gösteren, en eski dünya haritasının çizimi ile o zamana kadar almış olduğu not ve taslakları derleyerek denizciler için kılavuz amaçlı Kitab-ı Bahriye’nin yazımı bu dönemde gerçekleşti ve 1513'te bir dünya haritası çizdi

1516 Mısır seferinde Osmanlı donanmasında kaptan olarak savaştı 1517'de ilk çizdiği haritayı I Selim'e (Yavuz) sundu 1521'de Kitab-ı Bahriye'yi tamamladıktan sonra 1522'de Rodos seferine katıldı 1524'te sadrazam Makbul İbrahim Paşa'yı Mısır'a götüren gemiye kılavuzluk etti Sadrazamın ilgilenmesi üzerine 1525'te Kitab-ı Bahriye'yi yeniden düzenleyerek onun aracılığıyla I Süleyman'a (Kanuni) sundu 1528'de çizdiği ikinci haritasını da padişaha armağan etti 1528'den sonra güney denizlerinde görev yaptı

1517 yılında Mısır seferine çıkan Osmanlı donanmasının başındaki Cafer Bey’in emrinde filo komutanı olarak katıldı Nil nehri üzerinden Kahire’ye giden Piri Reis, bu bölgenin detaylı bilgilerini içeren haritasını da çizdi Piri Reis Mısır seferi sırasında Yavuz Selim ile tanışma fırsatı buldu ve ona 1513 yılında çizmiş olduğu dünya haritasını takdim etti Mısır seferinden sonra Gelibolu’da Bahriye notlarını zenginleştirerek kitap formuna soktu (Kitab-ı Bahriye)

Portekizlilerin Aden'i alması üzerine Süveyş'teki Osmanlı donanmasına kaptan atanarak 26 Şubat 1548'de Aden'i geri aldı 1552'de önemli bir portekiz üssü olan Maskat'ı ve ardından Kişm Adası'nı alarak Hürmüz Kalesi'ni kuşattı Portekizliler'in Basra Körfezi'ni kapatmak istediklerini duyarak kuzeye yöneldi Katar Yarımadası'na, Bahreyn Adası'na egemen olarak Mısır'a geçti Donanmayı Basra Körfezi'nde bıraktığı için sefer sırasında kendisinden yardımını esirgeyen Basra Valisi Kubâd Paşa'nın da girişimleriyle suçlu görülerek idam edildi

Büyük bir denizci olduğu kadar büyük bir haritacı olan Pirî Reis, korsanlık günlerinden başlayarak gezip gördüğü yerleri yabancı kaynaklardan da yararlanarak tarihi ve coğrafi özellikleriyle birlikte kitabında anlatmış ve haritalarını çizmiştir Kitab-ı Bahriye'nin nazımla yazılan ve denizcilikle ilgili tüm bilgilerin toplandığı başlangıç bölümünde, genel açıklamalardan sonra Ege ve Akdeniz adaları tanıtılarak, denizle ilgili gözlem ve deneyim önemi vurgulanır Fırtına, rüzgâr çeşitleri, pusula ve haritanın tanımından sonra dünyayı kaplayan denizler ve karaların oranı belirtilir Portekizliler'in denizcilikteki ilerlemeleri ve keşifleri, Çin Denizi, Hint Okyanusu, Akdeniz ve Ege Denizi'ndeki rüzgârlar, Basra Körfezi, Atlas Okyanusu ayrıntılı biçimde anlatılır

Düz yazı ile anlatımın başladığı haritalı bölüm asıl metni oluşturur Bu bölümde Çanakkale Boğazı'ndan başlayarak Ege Denizi kıyı ve adaları, Adriyatik denizi kıyıları, Batı İtalya, Güney Fransa, Doğu İspanya kıyılarıyla çevresindeki adalara ilişkin tarihi, coğrafi bilgiler verilerek kuzey Afrika kıyıları, Filistin, Suriye, Kıbrıs ve Anadolu kıyıları izlenerek Marmaris'te tüm Akdeniz'in havzası noktalanır

1513'te çizdiği ilk haritasında Kristof Kolomb'un 1498'de çizdiği Amerika haritasından, Portekiz ve Arap haritalarından yararlandığını belirtir Elde kalan parçası Avrupa ve Afrika'nın batı kıyılarıyla Atlas Okyanusunu, Antil Adalarını, Orta ve Güney Amerika'yı gösterir

1528'de çizdiği ikinci haritasından günümüze kalan parça, büyük bir dünya haritasının kuzey batı köşesi olup Atlas Okyanusu'nun kuzeyini, kuzey ve orta Amerika'nın yeni keşfedilmiş kıyılarını ve Grönland'dan Florida'ya uzanan kıyı şeridini içerir Adalar ve kıyılar son keşiflere dayalı olarak daha doğru çizilidir Keşfedilmeyen yerler ise beyaz bırakılarak, bilinmediği için çizilmediği belirtilir İlk haritadan daha büyük ölçekli ve gelişkin olan ikincisi, teknik olarak döneminin en ileri örneğidir

Piri Reis'in Bilinen Eserleri:

- Kitab-ı Bahriye
- Piri Reis'in Haritası (İlk Dünya Haritası)
- Piri Reis'in Haritası (İkinci Dünya Haritası)
- Hadikat'ül Bahriye
- Netayic'ül-Efkar fi Cezayir'ül Bihar
- Bilad'ül- Aminat
- Eşkalname