Ebüssuud Efendi

Ebüssuud Efendi 16 yüzyılın meşhur Osmanlı alimlerinden On üçüncü Osmanlı şeyhülislamıdır Tefsir, fıkıh ve diğer ilimlerde büyük alimdi İsmi, Ahmed bin Muhammed’dir Ebüssü’ud el-İmadi ismiyle meşhur olup, Hoca Çelebi adıyla da tanınmıştır 1490 (H896) senesinde İskilip’te doğdu 1574 (H982)te İstanbul’da vefat etti Bazı kaynaklarda İstanbul yakınlarındaki Müderris köyünde doğduğu da bildirilmektedir Âlimler yetiştiren bir aileye mensuptur Dedesi, Ali Kuşçu’nun kardeşi Mustafa İmadi’dir Semerkand’dan Anadolu’ya gelip yerleşmiştir Babası alim ve kamil bir zat olup, Hünkar şeyhi olarak bilinirdi

Ebüssü’ud Efendi, önce babasından ilim öğrendi Gençlik çağında da babasının derslerine devam ile icazet(diploma) aldı Babasından sonra Müeyyedzade Abdurrahman Efendi, Mevlana Seyyid-i Karamani ve İbn-i Kemal Paşadan ilim öğrendiTahsilini tamamladıktan sonra, yirmi altı yaşında müderris oldu Çeşitli medreselerde müderrislik yaptı 1532’de Bursa kadılığına bir sene sonra da İstanbul kadılığına tayin edildiÜç sene İstanbul kadılığı yaptı 1537’de Rumeli kazaskerliğine tayin edildi Sekiz sene bu vazifede bulundu

Ebüssü’ud Efendi, Kanuni Sultan Süleyman Hanın sevip değer verdiği, pek kıymetli bir alimdi Kanuni, onu bütün seferlerinde yanında bulundurdu 1541’de Padişah’ın emri üzerine, Budin’in ve Orta Macaristan’ın tapu ve tahrir işlerini yaptı 1545 senesinde elli beş yaşındayken, Fenarizade Muhyiddin Efendiden sonra şeyhülislam oldu

Kanuni Sultan Süleyman ile Yavuz Sultan Selim Han'ın saltanatları zamanında 30 sene şeyhülislamlık yaparak din ve devlete üstün hizmetlerde bulundu Osmanlı şeyhülislamları arasında en çok bu makamda kalıp hizmeti geçen Ebüssü’ud Efendidir

Süleymaniye Camii'nin temel atma merasiminde, mihrabın temel taşını Ebüssü’ud Efendiye koydurtan Kanuni Sultan Süleyman Han, onu çok sever ve her önemli işinde onun fetvasına müracaat ederdi Devrinde alimler arasında bir mesele hakkında farklı hüküm ortaya çıksa, Ebüssü’ud Efendinin tarafını tercih ederdi Ebüssü’ud Efendi, o devirde, devlet kanunlarını dinin hükümlerine uygun şekilde telif etmiştir Tımar ve zeametlere dair mevzularda verilen kararlar, genellikle Ebüssü’ud Efendinin fetvalarına dayanmıştır Mülazemet usulü de onun zamanında tesis edilmişti Kanuni, Arazi Kanunnamesi’ni de Ebüssü’ud Efendiye hazırlatmıştır

Kanuni Sultan Süleyman Hanın cenaze namazını Ebüssü’ud Efendi kıldırdı Padişah’ın vefatı üzerine bir mersiye yazdı Bu mersiyesi de, edebiyattaki yüksek derecesini göstermiştir

Ebüssü’ud Efendi, sekiz sene de İkinci Selim Han zamanında şeyhülislamlık yaptı

Ebüssü’ud Efendi, 25 Ağustos 1574 tarihinde 84 yaşında vefat ettiİslam aleminde çok tanınmış olduğundan vefatı büyük bir üzüntüyle karşılandıCenaze namazını Kazasker Muhşi Sinan Efendi, Fatih Camiinde kıldırdı Cenaze namazı için o devrin alimleri, vezirler, divan erkanı ve halk, büyük bir kalabalık halinde toplandı İkinci Selim Han, Ebüssü’ud Efendinin vefatından dolayı pek ziyade üzülmüştür

Ebüssü’ud Efendi dini hükümleri çok iyi bilen, sağlam karakterli, kimseye haksızlık etmeyen, hatır için asla söz söylemeyen, gayet tedbirli bir alimdi Devrin durumunu, şartlarını, halkın örf ve adetlerini dikkate alır, işlerinde dinin emirlerinden asla dışarı çıkmazdı

İstanbul ve İskilip’te hayrat yaptırdı İskilip’te, babası Muhyiddin Mehmed İskilibi’nin ve annesinin medfun bulunduğu türbenin yanında bir cami ve bir medrese, o civarda bir de köprü yaptırmıştır İstanbul’da, Eyüp’te bir medrese yaptırdı Kabri, bu medresenin yanındadırYine İstanbul’da Şehremini ve Macuncu semtlerinde birer çeşme ve hamam yaptırmıştır Macuncu’da bir konağı ve Sütlüce’de bahçeli bir yalısı vardıTefsirini bu yalıda yazmıştır

Osmanlı sultanlarından İkinci Selim, Üçüncü Murad ve Üçüncü Mehmed’in zamanlarında hizmet veren; Ma’lulzade Seyyid Mehmed,Abdülkadir Şeyhi, Hoca Sa’deddin, Bostanzade Mehmed Sun’ullah Efendi, Bostanzade Mustafa, meşhur şair Baki Efendi, Hace-i Sultani Ataullah Efendi, Kınalızade Hasan ve Ali Cemali Efendinin oğlu Fudayl Efendi gibi pekçok alimin hocasıdır

Eserleri: Ebüssü’ud Efendi, tefsir, fıkıh ve diğer ilimlerde pekçok eser yazmıştır Bazıları şunlardır:

İrşadü’l-Aklisselim: Meşhur tefsiridir Ma’ruzat, Hasm-ül-Hilaf, Gamzetü’l-Melih, Kevakib-ül-Enzar, Fetvalar, Kanunnameler, Münşeat, mektupları, şiirleri ve diğer eserler