Alp Er Tunga Destanı

İran padişahı "Minûçehr"in ölümünü haber alan Turan padişahı Peşeng, İran aleyhine savaş açmak için Türk ulularını topladı:"İranlılar'ın bize yaptıklarını biliyorsunuz Türkün öç alma zamanı gelmiştir" dediOğlu "Alp Er Tonga"nın içinde öç duygularıyla kaynadı Babasına:"Ben arslanlarla çarpışabilecek kişiyim İran'dan öç almalıyım" dediBoyu servi gibi,göğsü ve kolları arslan gibi idiFil kadar güçlü idiDili yırtıcı kılıç gibi idi
Savaş hazırlıkları yapılırken Türk padişahının öteki oğlu "Alp Arız" saraya gelip babasına:"Baba! Sen Türkler'in en büyüğüsünMinûçer öldü ama İran ordusunun büyük kahramanları varİsyan etmeyelimEdersek ülkemiz yıkılıp gider" dediPeşeng, oğluna şöyle cevap verdi:"Alp Er Tonga avda arslan, savaşta savaş filidirBahadır bir timsahtırAtalarının öcünü almalıdır Sen onunla birlik ol Ovalarda otlar yeşerince ordunuzu "Amul"a yürütünİran'ı atlarınıza çiğnetinSuları kana boyayın"

Baharda Türk ordusu alp Er Tonga'nın buyruğunda İran üzerine yürüdüDehistan'a geldiİki ordu karşılaştı Türk kahramanlarından Barman İranlılar'a doğru ilerleyip er dilediİran kumandanı ordusuna baktıGençlerden kimse kıyışamadıYalnız kumandanın kardeşi Kubâd atıldıFakat yaşlıydıKardeşi ona dedi ki:"Barman genç,arslan yürekli bir atlıdır

Boyu güneşe kadar uzanmıştırSen yaşlısın Kan, ak saçlarını kızartırsa yiğitlerimiz ürker"Fakat Kubâd dinlemedi: "İnsan av, ölüm onun avcısıdır" diyerek savaşa çıktıBarman ona:"Başını bana veriyorsun Biraz daha bekleseydin daha iyiydiÇünkü zaten senin hayatına kasdetmiştir" dediKubâd: "Ben zâten dünyadan payımı almış bulunuyorum" diye karşılık vererek atını saldırdıSabahtan akşama kadar uğraştılarSonunda Barman kargı ile Kubâd'ı devirerek zaferle Alp Er Tonga'nın yanına döndü Bunu görünce İran ordusu ilerlediİki ordu birbirine girdiCihanın görmediği bir savaş olduAlp Er Tonga üstün geldiİranlılar dikiş tutturamayıp dağıldılarİran padişahı iki oğlunu memlekete göndererek kadınları Zâve dağına yollattı

Türk ve İran orduları iki gün dinlendikten sonra üçüncü gün Alp Er Tonga yeniden saldırdıİran büyükleri ölü ve yaralı olarak savaş alanını doldurdular Geceleyin İranlılar bozulduBunu görünce İran padişahı ve başkumandanı Dehistan kalesine sığındılarAlp Er Tonga kaleyi kuşattıİran padişahı kaleyi bırakıp giderken ardına düşen Alp Er Tonga onu tutsak etti

İran'a tâbi Kâbil ülkesinin pâdişahı olan kahraman Zâl İranlıların yardımına geldi Büyük savaşlar yaparak Türk ordularını bozduBundan öfkelenen Alp Er Tonga,tutsak bulunan İran pâdişahını kılıçla öldürdüÖteki tutsakları da öldürecektiFakat kardeşi Alp Arız onu vazgeçirdiTutsakları 'Sarı'ya göndererek hapsettirdiKendisi de Dehistan'da 'Rey'e gelerek İran tacını giydiİran ülkesinde padişah oldu Fakat Sarı'daki tutsakların kaçmasına sebep olduğu için kardeşi Alp Arız'ı öldürdü

İran tahtına Zev geçtiği zaman iki ordu yine karşı karşıya gelip beş ay vuruştular Ortalıkta kıtlık oldu Sonunda insanlık bitmesin diye barış yaptılar İran'ın şimal ülkeleri Turan'ın oldu

Fakat Zev ölünce Alp Er Tonga yine İran'a saldırdıKardeşi Alp Arız'ı öldürdüğü için babası kendisine dargındıFakat yeni İran padişahı da ölüp İran tahtı yine boş kalınca Turan padişahı Peşeng,oğlu Alp Er Tonga'ya yine haber yolladı

Ceyhun'u geçerek İran tahtına oturmasını bildirdiİranlılar Türk ordusunun geleceğini duyunca korkup Zâl'e başvurdular Zâl artık kocadığını söyleyerek oğlu Rüstem'i yolladıİki ordunun öncüleri arasındaki çarpışmada Rüstem Türkler'i yenerek Keykubâd'ı İran tahtına çıkardı

Asıl orduların çarpışmasında ise Rüstem,Alp Er Tonga ile karşı karşıya geldiAlp Er Tunga'yı yenecekken Türk bahadırları onu kurtardılarRüstem bir hamlede 1160 Türk kahramanı öldürdüğü için Türkler yenildiler Ceyhun'u geçtilerAlp Er Tonga babasının yanına döndü Babasını barışa kandırdılarBarış yaptılar

İran tahtına Keykâvus geçtikten sonra Araplar isyân ettilerFakat galip gelen Keykâvus bir ziyafette sarhoş edilerek bağlandı Bu haber İran'ı karmakarışık ettiAlp Er Tonga büyük bir orduyla Araplar'ın üzerine atılarak onları yendiTürk ordusu İran'a yayılarak herkesi tutsak etmeye başladı İranlılar yine Zâl'den yardım istedilerZâl,Araplarda tutsak olan Keykâvus'u kurtarıp onların ordularını da kendi ordusuna kattıktan sonra Türkler'e yöneldi Kanlı bir savaşta Turanlıların yarısı öldü Alp Er Tonga yenilerek kaçtı

Bir gün İran'ın yedi ünlü pehlivanı Rüstem'e Turan'a giderek Alp Er Tonga'nın avlağında avlanmayı teklif ettilerSirahs civarındaki bu avlağa gidip yedi gün kaldılarAlp Er Tonga bunu duyunca ordusuyla geldiTeke tek dövüşlerde Türk pehlivanları İranlılar'dan üstün geldilerse de işe Rüstem karışınca yedi pehlivan ile birlikte Türk ordusunu dağıttıHatta az kalsın Alp Er Tonga da tutsak oluyordu

Keykâvus İran'da eğlenceler,aşk oyunları ile uğraşırken Alp Er Tonga Türk atlılarıyla ilerlediBu haber Keykâvus'a geldi Oğlu Siyâvuş ile Rüstem'i Türkler'e karşı yolladıTürk öncülerini yenerek Belh kalesini aldılarBu sırada kötü bir rüya görüp bunu tabir ettiren Alp Er Tonga,beğlerin fikrini de alarak İranlılar'la barış yaptı Onlara rehineler verdi

Buhara,Semerkand ve Çaç şehirlerini bırakıp "Gang" şehrine çekildiFakat bu barışı istemeyen Keykavus, Rüstem'e ve Siyâvuş'a kızıp kötü muamele ettiğinden Rüstem kendi ülkesine çekildi Siyâvuş da Alp Er Tonga'ya sığındıTürkler'in payıtahtı olan Gang şehrine kadar büyük saygı görerek geldi Kendini çok sevdirdi Hatta Türk kahramanlarından 'Piran'ın kızı ile ve biraz sonra da Alp Er Tonga'nın büyük kızı olan güzel 'Ferengis' ile evlendiPîran'ın kızından bir oğlu olduAdını Keyhusrev koydular

Bir müddet sonra,Siyâvuş'u çekemeyenler Alp Er Tonga'ya aleyhinde sözler söylenerek aralarını açtılarSiyâvuş öldürüldüBunun üzerine Rüstem yine ortaya çıktı İlk çarpışmada Alp Er Tonga'nın oğlu 'Sarka'yı öldürdülerAlp Er Tonga bunun öcünü almak için bizzat yürüdüFakat savaşı İranlılar kazanarak onu Çin denizine kadar kaçırdılarRüstem Turanlıları nerde bulduysa öldürüp altı yıl Turan'da kaldıktan sonra çekilip yurduna geldi

Alp Er Tonga Turan'ın yakıldığını,Türkler'in öldürüldüğünü görünce kan ağladıÖç almaya and içtiOrdu toplayarak İran'a girdi Ekinleri yaktıİran'a hakim olduKıtlık çıkararak İranlılar yedi yıl açlıktan kırıldılarBunun önüne geçip İran'ı kurtarmak için Keyhusrev'e tahtı bıraktı Keyhusrev, Alp Er Tonga'dan öç almak için ordusunu hazırladı

Fakat bu ordu daha Alp Er Tonga ile karşılaşmadan bozulduKeyhusrev yine ordu yolladıTürkler'den Bazur adında birisi büyü yaparak dağlara kar yağdırdıİranlılar'ın elleri tutmaz oldu Böylelikle İran ordusunu doğradılarİranlılar yine Rüstem'i yolladılar Harikulade savaşlardan sonra Rüstem Türk ordusunu bozup Türk ordusunda bulunan Çin hakanını da tutsak etti

Alp Er Tonga bu haberi alınca pek üzüldü Uluları toplayıp danıştıBunlar: "Ne yapalım! Çin, Saklap orduları bozulduysa, Turan ordusuna bir şey olmadı Anamız bizi ölmek için doğurdu" dedilerAlp Er Tonga hazırlığa başladıOğlu 'Şide' onun maneviyatını yükseltti Bu savaşa Turan ordusu tarafından, Çin dağlarında oturan "Püladvend" adında bir Çinli de ordusuyla iştirak ettiİran pehlivanlarını yendiyse de sonunda Rüstem'e yenildi Bunun üzerine Turan ve İran orduları çarpıştı

İranlılar kazandıAlp Er Tonga kaçtıBundan sonra Keyhusrev dünyanın üçte ikisine hakim oldu Bir gün sarayında şarap içerken Turan, sınırından İranlılar gelip Turanlılar'ın kendilerine zarar verdiğini söyledilerKeyhusrev bu işi halletmek için İran kahramanlarından 'Bijen' i gönderdiBijen sınırda ve Turan tarafındaki bir ormanda, yanındaki güzel kızlarla eğlenen 'Menîje'yi gördüMenîje,Alp Er Tonga'nın kızıydı Birbirlerini sevdilerMenîje onu Turan'a, sarayına götürdü Alp Er Tunga bunu duyunca çok öfkelendi Bijen'i kuyuya hapsettiKızını da kovdu İran padişahı genç kumandanının gelmediğini görünce yine Rüstem'i yolladı

Rüstem tüccar kılığında Türk pâyitahtına kadar gittiBijen'i kurtardığı gibi Alp Er Tonga'nın da sarayını basarak onu kaçırdı,Menîje'yi İran'a gönderdiAlp Er Tonga ise yeniden ordu yığarak yürüdüİran ordusunun arkasında 'Bîsütun' dağı vardıYine Rüstem'in sayesinde İranlılar bu savaşı kazandılarAlp Er Tonga, Karluk'a kadar kaçtı Beğlerine dedi ki:"Ben dünyaya buyruğumu geçiriyordumMinûçehr zamanında bile İran Turan'a denk olamamıştıMinûçehr zamanında bile İran Turan'a denk olamamıştı

Fakat bugün İranlılar hayatımı sarayımda bile tehdit ediyorlarİyi bir öç almayı düşünüyorumBin kere bin bir Türk ve Çin ordusuyla yürüyelim" Toplanmaya başladılarFakat bizzat Alp Er Tonga'nın iştirak etmediği ilk savaşı İranlılar kazandılarİran padişahı Asıl Alp Er Tonga'yı yok etmek istiyordu Yeniden her yandan ordular toplayarak ilerledi

Alp Er Tonga bin kere bin ordusunun üçte ikisini toplamıştı 'Beykend' şehrinde oturuyorduKarargâhında pars derisinden çadırlar vardı Kendisi altınlı ve mücevherli bir taht üzerinde idiKarargâhın önünde birçok kahramanların bayrakları dikili idi

İleriye gönderdiği ordunun bozulduğunu duyunca başı döndü Öç almadan dönmemeye and içtiOğlu 'Kara Han' a ordusunun yarısını vererek Buhâra'ya gönderdiOğullarından Şide (ki asıl adı Peşeng idi), Cehen, Afrâsiyab, Girdegîr ve oğlu İlâ'nın oğlu Güheylâ bu orduda idilerÇigil, Taraz,Oğuz,Karluk ve Türkmenler çerisini teşkil ediyorduİki ordu karşılaşınca ilk önce İran padişahı Keyhusrev'le Alp Er Tonga'nın oğlu Şide teke tek dövüştülerŞide öldü Alp Er Tonga duyunca saçlarını yolduErtesi gün iki ordu akşama kadar savaşıp ayrıldılar

Daha ertesi gün yine çarpışıldıAlp Er Tonga kükremiş gibi saldırıyorduİran'ın büyük pehlivanlarından birkaçını öldürdü Keyhusrev'le Alp Er Tonga karşı karşıya geldilerFakat Turan pehlivanları onun İran padişahıyla dövüşmesini istemeyerek atının dizgininden tutup geri götürdüler O gece Alp Er Tonga ordusunu alıp Ceyhun'un ötesine geçti

Kara Han'ın ordusuyla birleşip Buhara'ya geldiBiraz dinlendilerSonra pâyıtahtı olan Gang'a geldiBu şehir cennet gibiydiToprağı mis,tuğlaları altındıHer yerden ordular çağırdıBu sırada casusları Keyhusrev Ceyhun'u geçti diye bildirdilerKeyhusrev ilk önce Suğd'a geldiBir ay kalıp itaate aldıYine ilerledi Türkler İranlılar'a su vermiyorlar,ordunun arkasında yalnız kalmış İranlı bulurlarsa öldürüyorlardıKeyhusrev de önüne çıkan saray,kale,erkek,kadın en bulursa yok ediyordu

İki ordu 'Gülzâriyun' ırmağı kıyısında karşılaştılar Birbirine girdilerAlp Er Tonga'nın ordusundan Keyhüsrev'e korku gelmiştiOrdunun arkasına çekilip Tanrıya yalvardıDerhal fırtına kopup tozları Turan ordusuna doğru atmaya başladı Türkler bozuldularFakat Alp Er Tonga kaçmak isteyenleri öldürerek ordusunu durdurduDönüp iyen savaştılarGece çökünce iki ordu ayrıldı

Alp Er Tonga ertesi günü yine çarpışacaktı Fakat kendisine gelen haberci oğlu Kara Han'ın ordusundan yalnız Kara Han'ın sağ kaldığını bildirdiBunun üzerine ağırlıklarını bile toplamadan hızla ordusu ile çöle atıldı

Rüstem'i vurmak istiyorduKeyhusrev bunu Rüstem'e bildirdiği gibi kendisi de onun ardına düştüAlp Er Tonga, Gang'a gelip Rüstem'e baskın yapmak istediyse de onun tetikte olduğunu görerek vazgeçtiŞehre girdi

Bu kalabalık şehrin kalesi o kadar yüksekti ki üstünden kartal bile uçamazdı İçinde yiyecek bolduHer köşesinde kaynaklar, havuzlar vardıHavuzlar bir ok atımı boyunda ve eninde idiGüzel bahçeleri, saraylarıyla bir cennettiAlp Er Tonga ordusuyla Gang'a kapandıÇin padişahına da mektup yazıp yardım dilediKeyhusrev de ordusuyla gelerek Rüstem'le birleşti

Kalenin çevresine hendekler kazdırdıOdunlar yığıp katranla ateş verdilerDuvarlar yıkıldıŞehire hücumla girdilerHerkesi öldürdülerAlp Er Tonga sarayının altındaki gizli yoldan 200 beği ile kaçarak kurtulduÇin padişahının yanına gittiÇin hakanı büyük bir ordu hazırlamıştı Bunu duyan Türkler her taraftan Alp Er Tonga'nın yanına gidiyorlardı

Keyhusrev Gang'a,bir kumandan bırakıp Alp Er Tonga'nın üzerine yürüdüKarşılaştılarAlp Er Tonga ona bir mektup yazarak insanlardan uzak ve kendisinin beğeneceği bir yerde teketek dövüşmeği teklif etti

Keyhusrev kabul etmediO gün iki ordu akşama kadar çarpıştıGece olunca Keyhusrev ordusunun önüne hendekler kazdırdıBir kısım kuvvetlerini Türk ordusunun gerisine gönderdi

Türkler gece baskını yapıp hendeğe düştülerArkalarındaki kuvvetler de pusudan çıktıTürk ordusunu yendilerAlp Er Tonga kalan çerisiyle çöle çekildiKeyhusrev Gang'a döndüÇin padişahı da Keyhusrev'den korkarak ona elçi gönderdi

Keyhusrev,Alp Er Tonga'yı bir daha yanına almamak şartı ile onunla barıştıAlp Er Tonga bunu işitince perişan bir halde çöle çekildiZere denizine geldiBu, ucu bucağı olmayan bir denizdi Orada bir gemici vardı:"Ey padişah! Bu derin denizi geçemezsin 78 yaşındayımBunu, bir geminin geçtiğini görmedim" dedi

Alp Er Tonga,"Tutsak olmaktansa ölmek yeğdir" diye cevap verdiBir gemi yüzdürttüBinip yelken açtılar"Gangıdız" şehrine vardılarAlp Er Tonga orada "geçmişi düşünmeyelimTalih yine buna döner" diyerek yatıp uyudu

Keyhusrev,Alp Er Tonga'nın suyu geçtiğini haber aldıHazırlıklar yaparak birtakım ülkeleri aldıktan sonra Zere denizinin kıyısına geldiYedi ayda denizi geçtilerGangidiz'i aldıBulduklarını kestilerse de Alp Er Tonga gizlice kaçtı

Keyhusrev buradan Turan'ın payıtahtı olduGang'a geldiAlp Er Tonga'yı soruşturduKimse bilmiyorduHalbuki bu sıralarda o yiyeceksiz, içeceksiz dolaşıyorduKayalık bir dağın tepesindeki bir mağarayı kendine ev yapmıştı

Bu mağarada insanlardan uzak yaşayan 'Hûm' adında biri vardı Bir gün mağarada bir ses işittiAlp Er Tonga kendi kendine tâliine yanıyorduBu sözlerin Türkçe olmasından yabancının kim olduğunu anlayan Hûm ona hücum ederek tutsak etti Fakat o yine kaçarak suya atıldı Keyhusrev bu işi duydu Hile ile Alp Er Tonga'yı sudan çıkararak öldürdüler