Ürdün

Ürdün Ürdün Krallığı Ülkenin Resmi Tam Adı: Ürdün Krallığı

Kısa Şekli : Ürdün

Yerel Tam Adı: Al Mamlakah al Urduniyah al Hashimiyah

Yerel Kısa Şekli: Al Urdun

Yönetim biçimi: Parlamenter Monarşi

Başkenti: Amman

İdari Bölümleri: 12 eyalet; Ajlun, Al 'Aqabah, Al Balqa', Al Karak, Al Mafraq, 'Amman, At Tafilah, Az Zarqa', Irbid, Jarash, Ma'an, Madaba

Bağımsızlık Günü: 25 Mayıs 1946

Milli Bayramları: Bağımsızlık günü, 25 Mayıs (1946)

Anayasası: 8 Ocak 1952

Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: ABEDA, ACC, AFESD (Arap Ülkeleri Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Fonu), AL, AMF (Arap Ülkeleri Para Fonu), CAEU (Arap Ülkeleri Ekonomik Anlaşmalar Konseyi), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), ESCWA (Birleşmiş Milletler Batı Asya Ekonomik ve Sosyal Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), G-77, IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICC (Milletlerarası Ticaret Odası), ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IDB (İslam Kalkınma Bankası), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), MINURSO (BM Bati Sahra Referandum Misyonu), MONUC (BM Kongo Operasyonu), NAM, OIC (İslam Konferansı Örgütü), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PCA (Daimi Hakemlik Mahkemesi), UN (Birleşmiş Milletler), UNAMSIL (BM Sierra Leone Misyonu), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNMEE (BM Etyopya-Eritre Misyonu), UNMIBH (BM Bosna Hersek Misyonu), UNMIK (BM Kosova Geçici Yönetimi), UNMOP (BM Prevlaka Gözlem Misyonu), UNMOT, UNOMIG (BM Gürcistan Gözlem Misyonu), UNRWA (BM Filistin Mültecileri Yardım Komisyonu), UNTAET (BM Doğu Timor Geçiş Yönetimi), UPU (Dünya Posta Birliği), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloj i Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)
Ortadoğu’da bağımsız bir devlet Ürdün batıda İsrâil, kuzeyde Suriye, kuzeydoğuda Irak ve güneydoğuda Suudi Arabistan ile çevrilidir





Târihi

Ürdün’ün târihi çok eski devirlere dayanır Bölgede kurulan ilk devletler arasında Gilead, Amman, Moab ve Edom yer alır MÖ 13 asırda bölgeye İsrâiloğulları hâkim oldu Bu hâkimiyete MÖ 721’de Asurlular tarafından son verildi Asur egemenliği Medlerin MÖ 612’de devleti yıkmasıyla sona erdi MÖ 587’de bölge Bâbil hâkimiyeti altına girdi MÖ 332’de Büyük İskender bölgeyi ele geçirdi Daha sonra bölge sırasıyla Ptolemaios ve Selevkosların hâkimiyeti altına girdi MÖ 64-63 yılları arasında ise Romalılar bölgeyi ele geçirdi Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra bölge Bizansın elinde kaldı Bugünkü Ürdün toprakları hazret-i Ömer zamânında Müslümanlar tarafından fethedildi ve halkın çoğu İslâm dînine girdi Sırasıyla Emevî, Abbâsî, Selçuklu, Eyyûbî ve Memlûk hâkimiyetine girdi Ürdün, Yavuz Sultan Selim Han (1512-1520) zamânında Osmanlı Devletinin bir parçası oldu (1516) Birinci Cihan Harbi sonunda, 400 seneden beri Osmanlı adâleti altında yaşayan Ürdün,

1920’de İngiltere’nin manda yönetimi altına girdi 1921’deEmir Şerif Abdullah, Ürdün Nehrinin doğu tarafındaki topraklarda yarı bağımsız bir emirlik kurdu Bu topraklar Filistin’in üçte ikisini ihtivâ ediyordu İngiltere 1946’daLondra Antlaşması kararları gereğince Ürdün’ün bağımsızlığını tanıdı Siyonistler ve Araplar o zamanlar İngiliz mandası altında olan Filistin üzerinde hak iddia ediyorlardı İngiltere, Filistin’i paylaştırma plânını BM’ye götürdü Plân Arap Devletleri ve Filistinliler tarafından reddedildi Mayıs 1948’de manda rejimi sona erdiğinde, Ürdün ordusu İsrâil Devletiyle Arap devletleri arasındaki savaşta Filistinlilerin yardımına geldi Ürdün, Kudüs şehrini ve Ürdün Nehrinin batı tarafındaki toprakları işgâl etti Melik Abdullah, işgâl edilmiş toprakları 1950’de Emirliğine resmen ilhak etti Fakat 20 Temmuz 1951’de EmirAbdullah Kudüs’te İngilizlerin kirâlık kâtilleri tarafından şehit edildi




Yerine oğlu Talal geçti Fakat Talal hasta olduğundan tahtını ve tâcını oğlu Hüseyin’e terk etti Emir Hüseyin Mayıs 1953’te göreve başladı Ürdün, 1967 Arap-İsrâil Harbinde, 1948’de kazandığı toprakların hepsini kaybetti 6000 kişi kayıp verdi Savaşın sonunda Ürdün ekonomisi çöküntüye girdi Bu arada 1964’te kurulan Filistin Kurtuluş Teşkilâtı (FKT), İsrail’e karşı yaptığı operasyonlarda Ürdün’ü ana üs seçmişti ve devlet içinde devlet olma tehlikesi gösteriyordu FKT’nin İsrail’e yaptığı saldırılar, İsrail’in Ürdün’ü büyük zararlara sokan misillemeler yapmasına sebep oldu

1971’de Emir Hüseyin Arap ülkelerinin kınamalarına rağmen FKT’nı ülkeden çıkardı Ürdün 1973-1974 Arap-İsrail Harbine katılmadı Fakat 1978’de Mısır-İsrâil Kamp David Antlaşmasını red etmede Arap ülkelerinin çoğuyla birleşti Ürdün Mart 1979’da Mısır ile diplomatik ilişkileri kesen ilk Arap ülkesi oldu Bu politikasını 1984’ten sonra değiştirdi 1980’de başlayan İran-Irak Harbi sırasında Ürdün, Irak’ın başlıca silah kaynağı oldu 1989’da Irak’ın Kuveyt’i işgaline karşı çıkan Ürdün, Amerika’nın Irak’a karşı harekette bulunması üzerine Irak’ı destekledi

Fizikî Yapı

Ürdün toprakları esas îtibâriyle yüksek bir çöl ve dik bir yayladan meydana gelir Arâzinin büyük bölümünün deniz seviyesinden yüksekliği 600 ilâ 900 m arasında değişmekte olup, bâzı yerlerde 1500 m’yi aşar Ülke, Büyük Arabistan Yaylasının bir uzantısı durumundadır Ürdün az da olsa Kızıldeniz’deki Akabe Körfezinde 25 km’lik bir kıyıya sâhiptir

Ülkenin batı kısmını kuzeyden güneye doğru Ürdün Nehri Vâdisi, Lut Gölü ve Vadi-al-Araba kesmekte olup, bu uzantı boyunca Ürdün toprakları deniz seviyesinden aşağıdadır Vadinin genişliği 16 ilâ 23 km arasında değişir ve kenarlarında dik uçurumlara yaslanır Ürdün Nehrine ve Lut Gölüne birçok küçük nehir dökülmekte olup, bunların çoğu yazın kurumaktadır Şimdi İsrail’in işgâli altında bulunan Ürdün Nehrinin batısındaki topraklar verimli olup, doğu tarafa nazaran daha alçaktır Nehrin doğusundaki toprakların beşte dördü çöl hâlindedir Suriye sınırına yakın yerlerin büyük bölümü püskürmüş lâvlarla kaplıdır

İklim

Ürdün’de Akdeniz iklimine benzer bir iklim hüküm sürer Kışlar yağışlı ve serindir Bilhassa yüksek yerler alçaklara göre daha soğuktur Diğer mevsimlerde ise alçaklara göre daha aşırı bir sıcaklık ve kuraklık görülür Ürdün Vâdisinde sıcaklıklar yazın 49°C’ye kadar yükselir Vâdinin doğu tarafındaki ovalarda yıllık yağış ortalaması 200 mm civarındadır Ülkenin batı kısmında yağış miktarı yılda 380 ilâ 640 mm arasındadır Lut Gölü yakınlarında yağış oldukça az olup, yılda 127 mm civarındadır

Tabiî Kaynaklar

Ürdün’de kayda değer bir bitki örtüsü olmayıp, büyük bölümü çöllerle kaplıdır Ülkenin en önemli yeraltı zenginlikleri fosfat ve potasdır En büyük fosfat yatakları Vâdiel-Hasa ve Amman’ın hemen kuzeydoğusundadır Lut Gölündeki potas kaynakları dünyâda ilk sıralarda yer almaktadır Bunlardan başka Akabe yakınlarında ticârî kıymete sâhip bakır yatakları bulunmuştur

Nüfus ve Sosyal Hayat

3700000 nüfuslu Ürdün halkının % 62’si şehirlerde, % 35’i köylerde, % 3’ü göçebe olarak yaşar Ülkenin en büyük şehirleri 1500000 nüfuslu başşehir Amman ve 634200 nüfuslu İrbid’dir Sürekli olarak şehirlere göç vardır Hükümet bunu önleme çâreleri aramakta olup, köylülere ve bedevîlere daha büyük hizmetler götürmekte ve daha büyük ekonomik imkânlar tanımaktadır

Ürdünlülerin büyük çoğunluğu Arap’tır Ürdün Nehrinin batı tarafına yerleşen İsraillilerden sonra, en büyük azınlık grubu 250000 civârındaki Çerkez ve Çeçenlerdir Bunlar 19 yüzyılda Rusya’nınKafkasya’yı işgâli üzerine Osmanlılar tarafından Ürdün’e yerleştirilen Kafkasyahlar olup, Ürdün’ün ekonomik ve sosyal hayâtında önemli bir rol oynamaktadırlar Diğer azınlık gruplarıÜrdün Nehrinin batısında yaşayan Asurîler ve Ermenilerdir Ülkede ayrıca az sayıda Kürt, Türk, İranlı ve Yahûdî vardır Etnik azınlıklar Ürdün halkına intibak etmiş olup, büyük çoğunluğu Arapça konuşmakta veya kendi dilinden başka Arapçayı da bilmektedir

İslâmiyet devletin resmî dînidir Müslümanlar nüfûsun % 93’ünü, Hıristiyanlar % 5’ini teşkil ederler Nüfûsun geri kalanı Bahaî, Yahûdî ve Dürzîdir Ürdün halkının % 58’i okuma-yazma bilmektedir Yüksek tahsil kuruluşları 1962’deAmman’da kurulan Ürdün Üniversitesi ve 1976’da İrbid’de kurulan Yermuk Üniversitesidir Ayrıca Mute Üniversitesi ve 1993 kurulan Âlibeyt Üniversitesi çeşitli özel üniversiteler de vardır

Siyâsî Hayat

Ürdün emirlikle yönetilen bir ülkedir Emirler Ürdün’ün ilk emiri Abdullah bin Hüseyin tarafından kurulan Haşimî hânedanındandır Kânunları koyan Millet Meclisi, 30 üyeli bir senato ve 60 üyeli Temsilciler Meclisinden meydana gelmektedir Senato üyeleri Emir tarafından dört yıl süreyle tâyin edilir Temsilciler Meclisi Üyeleri de dört yıl süreyle görev yapmakta olup, seçimle işbaşına gelirler Ürdün, üçü Ürdün Nehrinin batı tarafında, beşi doğu tarafında olmak üzere sekiz vilâyete ayrılmıştır Ürdün 1955’ten îtibâren Birleşmiş Milletlere üyedir

Ekonomi

Ürdün ekonomisi büyük ölçüde dış yardıma bağlı durumdadır Günümüzde bu yardım, petrol üreten Arap ülkelerinden gelmektedir Ekonominin önceden beri belkemiği olan tarım, İsrail’in verimli topraklarının üçte birini işgâl etmesiyle, büyük ölçüde etkilenmiştir Tarım gayri millî hâsılanın % 7 ilâ 8’ini sağlamaktadır Ürdün, gıdâ maddelerinde kendi kendine yeterli durumda değildir Fakat sulanan topraklarda değeri yüksek ihraç bitkileri yetiştirerek ithal ürünlerinin mâliyetini dengelemeye çalışmaktadır

Sulanan topraklarda ve meyve bahçelerinde domates, turunçgiller, muz, incir, üzüm, ceviz gibi birçok bitik ve meyve yetiştirilmektedir Kuru tarım yapılan yerlerde özellikle buğday ve arpa olmak üzere tahıllar ve zeytin yetiştirilir Ülkenin belli başlı hayvanları koyun, keçi ve devedir

Enerji ve su sıkıntısı ekonomik gelişmeyi sınırlamaktadır Tekstil, çimento ve gıdâ sanâyileri gelişmiş durumdadır Turizm ülkeye en fazla döviz sağlayan gelir kaynağı olup, gayri millî hâsılanın % 16’sını teşkil eder Turistlerin aşağı yukarı % 80’i Ortadoğu’dan gelmektedir

Ürdün büyük ölçüde dış ticâret açığı vermektedir Ülke en çok Suudi Arabistan’la ticâret yapmaktadır Tarım ürünleri ve fosfat; Ortadoğu, Hindistan ve Japonya’ya ihraç edilir Ana malzemeler ve tüketim maddeleri Birleşik Almanya, İtalya ve Japonya’dan ithal edilir

Ürdün karayolları 6500 km uzunluğunda olup, bunun 4745 km’si asfalttır Hicaz demiryolu yeniden inşâ edilmiştir Suriye demiryollarına bağlanan ana hatla irtibatlanmak için, fosfat mâdenlerine ve Akabe’ye kadar uzatılmıştır Akabe’de tamâmen modern ve gelişmekte olan bir liman vardır Amman, Akabe ve Zizya’da uluslararası havaalanları vardır

Genel İstatistiki Bilgiler

Konum: Orta Doğu, Suudi Arabistan'ın kuzeybatısı

Coğrafi Konumu: 31 00 Kuzey derecesi, 36 00 Doğu boylamı

Bulunduğu Kıta: Orta Doğu

Yüzölçümü: 92,300 km²

Sınırları: toplam: 1,619 km

Sınır Komşuları: Irak 181 km, İsrail 238 km, Suudi Arabistan 728 km, Suriye 375 km, Batı Şeria 97 km

Denize Kıyısı (Sahil şeridi): 26 km

İklimi: Kuru çöl iklimi Batı kısımlarda Kasım - Nisan ayları arasında yağmur mevsimi yaşanır

Deniz Seviyesinden Yüksekliği: en alçak noktası: Ölü Deniz 408 m

en yüksek noktası: Jabal Ram 1,734 m

Doğal Kaynakları: Fosfat, potas

Arazi Kullanımı: tarıma uygun topraklar: %4

Devamlı Ekilen Alanlar: %1

Otlakları: %9

Ormanlık Arazisi: %1

Diğer Arazileri: %85 (1993 verileri)

Sulanan Arazisi: 630 km² (1993 verileri)

Ülkede Görülme Olasılığı Olan Doğal Afetler: kuraklık

Nüfus: 5,153,378 (Temmuz 2001 verileri)

Nüfus Artış Oranı: %3 (2001 verileri)

Mülteci oranı: 718 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)

Bebek Ölüm Oranı: 2036 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)

Ortalama Hayat Süresi: Toplam Nüfusun: 7753 yıl

Erkeklerde: 751 yıl

Kadınlarda: 8012 yıl (2001 verileri)

Ortalama Çocuk Sayısı: 329 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)

HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %002 (1999 verileri)
Ulus: Ürdünlü

Nüfusun Etnik Dağılımı: Arap %98, Diğer %2

Din: Sünni Müslümanlar %92, Hıristiyan %6, diğer %2 (2000 verileri)

Diller: Arapça (resmi), İngilizce

Okur Yazar Oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler

Toplam Nüfusta: %866

erkekler: %934

kadınlar: %794 (1995 verileri)

GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 173 milyar $ (2000 verileri)

GSYİH - reel büyüme: %2 (2000 verileri)

GSYİH - sektörel bileşim: tarım: %3
endüstri: %25

hizmet: %72 (1998 verileri)

Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %07 (2000 verileri)

İş Gücü: 115 milyon (1997 verileri)

Sektörlere Göre İşgücü Dağılımı: endüstri %114, ticaret, ağırlama ve yiyecek-içecek işletmeleri %105, yapı %10, ulaşım ve iletişim %87, tarım %74, diğer servisler %52 (1992)

İşsizlik oranı: %15 (1999 verileri)

Endüstri: Fosfat madenciliği, petrol arıtımı, çimento, potas, hafif endüstri, turizm

Endüstrinin büyüme oranı: %38 (2000 verileri)

Elektrik Üretimi: 6657 milyar kWh (1999)

Elektrik Tüketimi: 6594 milyar kWh (1999)

Elektrik İhracatı: 4 milyon kWh (1999)

Elektrik İthalatı: 407 milyon kWh (1999)

Tarım Ürünleri: Buğday, arpa, narenciye, domates, kavun, zeytin, koyun, keçi, kümes hayvanları

İhracat: 2 milyar $ (2000 verileri)

İhracat Ürünleri: Fosfat, gübre, potas, tarım ürünleri, sanayi malları
İhracat Ortakları: Hindistan, Irak, Suudi Arabistan, AB, Endonezya, Birleşik Arap
Emirlikleri, Lübnan, Kuveyt, Suriye, Etiyopya

İthalat: 4 milyar $ (2000 verileri)

İthalat Ürünleri: Ham petrol, ulaşım araçları, gıda, canlı hayvanlar, sanayi malları

İthalat Ortakları: Irak, Almanya, ABD, Japonya, İngiltere, İtalya, Türkiye, Malezya, Suriye, Çin

Dış Borç Tutarı: 8 milyar $ (2000 verileri)

Para Birimi: Ürdün Dinarı (JOD)

Para Birimi Kodu: JOD

Mali Yılı: Takvim yılı