Portekiz

Ülkenin Resmi Tam Adı: Portekiz Cumhuriyeti

Kısa Şekli : Portekiz

Yerel Tam Adı: Republica Portuguesa

Yerel Kısa Şekli: Portugal

Yönetim biçimi: Parlamenter Cumhuriyet

Başkenti: Lizbon

İdari Bölümleri: 18 bölge ve 2 özerk bölge; Aveiro, Acores (Azores), Beja, Braga, Braganca, Castelo Branco, Coimbra, Evora, Faro, Guarda, Leiria, Lisboa, Madeira, Portalegre, Porto, Santarem, Setubal, Viana do Castelo, Vila Real, Viseu
Bağımsızlık Günü: 1140 (5 Ekim 1910 tarihinde cumhuriyet bağımsızlığını ilan etmiştir)
Milli Bayramları: Portekiz Günü, 10 Haziran (1580)
Anayasası: 25 Nisan 1976


Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: AfDB (Afrika Kalkınma Bankası), AG (Avustralya Grubu), BIS (Uluslararası İmar Bankası), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CE (Avrupa Konseyi), CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Teşkilatı), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), ECLAC (Birleşmiş Milletler Latin Amerika ve Karayipler Komisyonu), EIB (Avrupa Yatırım Bankası), EMU (Avrupa Ekonomi ve Para Birliği), ESA (Avrupa Uzay Ajansı), Avrupa Birliği, FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), IADB (Amerika Bölgesi Kalkınma Bankası), IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICC (Milletlerarası Ticaret Odası), ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IEA (Uluslararası Enerji Ajansı), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), IHO (Uluslararası Hidrografi Örgütü), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), LAIA (Latin Amerika Entegrasyon Birliği), MINURSO (BM Bati Sahra Referandum Misyonu), NAM, NATO (Kuzey Atlantik Asemblesi), NEA (Nükleer Enerji Kurulu), NSG, OAS (Amerika Devletleri Teşkilatı), OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü),OPCW, OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PCA (Daimi Hakemlik Mahkemesi), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNMIBH (BM Bosna Hersek Misyonu), UNMIK (BM Kosova Geçici Yönetimi), UNMOP (BM Prevlaka Gözlem Misyonu), UNTAET (BM Doğu Timor Geçiş Yönetimi), UPU (Dünya Posta Birliği), WCL (Dünya Emek Konfederasyonu), WEU (Batı Avrupa Konseyi), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü), ZC

Avrupa’nın güneybatı ucundaki İber Yarımadasında yer alan ve etrafı İspanya ve Atlas Okyanusu ile çevrili bir ülke 36°58’ ve 42°09’ kuzey enlemleriyle 6°11’ ve 9°30’ batı boylamları arasında kalan Portekiz’in kuzeyden güneye uzunluğu 560 km, genişliği de 215 km’dir Kuzey Atlantik’teki Azorlar ve Madeira Adalar grubu Portekiz’e dâhildir

Târihi

İlk çağlarda İber kabîleleri (Lusitanienler) ile işgâl edilen ülke, MÖ 1 yüzyılda Romalıların bir eyâleti oldu Sonra Vandallar, Süevler (bir Alman kabîlesi), 5 yüzyıldan 8 yüzyıla kadar Vizigotlar tarafından istilâ edildi 711 yılında ülke Müslümanların eline geçti Endülüs Emevileri (756-1031), Tevâ’if-i Mülûk (11 yüzyıl) İslâm devletleri kurulup, bölgeye hâkim oldular Onuncu yüzyıla doğruDouro ve Minho nehirleri arasındaki bölgeye Terra Portucallis ismi verildi Portucallis, Lâtince Portas (liman) ve Calle (kale) birleşiminden meydana gelmiştir

Portekiz, 1143’te bağımsız bir krallık oldu Sınırları Merîniler’e karşı yaptığı savaşlarla genişledi On üçüncü yüzyıl ortasına doğru bugünkü Portekiz sınırları tamamlandı Portekizli denizciler 15 yüzyılda dünyâ çapında yayılma gösterdiler Sonraki yüzyılda Asya,Afrika ve GüneyAmerika’da büyük bir sömürge imparatorluğu kurarak, Avrupa ve Doğu arasındaki ticâretin çoğunu ellerinde tuttular 1598 yılında Fas şehirlerine karşı açtığı savaşta, Portekiz ağır bir mağlûbiyete uğrayınca, imparatorluk âniden çöktü Ülkenin zayıflamasından faydalanan İspanya, Portekiz’i 1580’de topraklarına katarak, 1640’a kadar idâre etti

Portekiz 1688 yılında Lizbon Antlaşmasıyla tekrar bağımsızlığına kavuştu Fakat Portekiz eski ihtişamını kaybettiğinden İngiltere ile 1703’te, 20 yüzyıla kadar devam eden bir ittifak antlaşması imzâlandı İngilizlerle müttefik olduğundan 19 yüzyılda Napolyon’a karşı savaşmak zorunda kaldı Ülke Fransa ile savaş hâlindeyken, 1811’de kral ve âilesi Brezilya’ya sığındı Bu dönemde imparatorluk çökmeye başladı 1822’de Brezilya bağımsızlığını îlân edince, Portekiz tek büyük zenginlik kaynağını kaybetti

On dokuzuncu yüzyılın tamâmı ve 20 yüzyıl başları Portekiz için ekonomik ve siyâsî istikrarsızlık dönemi oldu Şiddetli partizan mücâdeleler, iç savaşlar ülkeyi kargaşanın içine itti 1908’de kral katledilerek, iki yıl sonra 1910’da cumhûriyet îlân edildi On altı yıl devam eden cumhuriyet dönemi oldukça istikrarsız olup, bu dönemde kırk sekiz hükümet kuruldu ve en az yirmi beş darbe teşebbüsü oldu 1926’da ordu idâreyi ele aldı ve kırk sekiz yıl ülke General Franko tarafından diktatörlükle idâre edildi 25 Nisan 1974’te hükümet genç subaylar tarafından yapılan bir darbe sonucu işbaşından uzaklaştırılınca, General Antonio de Spinola liderliğinde bir askerî cunta kontrolü eline geçirdi Başkan Spinola solcu subaylardan gelen baskı sonucu, aynı yılın Eylül ayı sonunda istifâ etmek zorunda kaldı Nisan 1975’te demokratik partiler oyların % 64’ünü kazanmasına rağmen, Sovyetlerce desteklenen komünist parti tesirini arttırdı Bankalar, sigortalar ve sanâyi devletleştirildi 1976’da yürürlüğe giren yeni Anayasada sosyalizme geçiş hedefi açık bir şekilde de ortaya kondu Yeni Anayasanın ardından yapılan genel seçimlerde hiçbir parti çoğunluğu elde edemedi Sosyalis Partisi Genel Başkanı Mário Soares bir azınlık hükümeti kurdu


Cumhurbaşkanlığına Genelkurmay Başkanı Antánio Ramalho Eones seçildi Mário Soares başkanlığındaki hükümet 1977 Aralığında istifâ etti Ocakta kurulan koalisyon hükümeti ve bunun ardından kurulan bir dizi koalisyonlar da kısa ömürlü oldu 1980’de yapılan seçimlerden sonra merkez sağ eğilimli Demokratik İttifak, büyük çoğunlukla iktidara geldi Bu hükümet anayasada büyük değişiklikler yaptı ve sivil yönetime geçiş yolunu açtı 1982’de başgösteren hükümet krızi üzerine Cumhurbaşkanı erken seçim kararı aldı 1983 Nisanında yapılan seçimlerde birinci parti durumuna gelen Portekiz Sosyalist Partisi, Sosyal Demokrat Partiyle koalisyon kurdu Portekiz 1 Ocak 1986’da AET’ye alındı Soares, 60 yıllık bir aradan sonra 1986 Şubatında ilk sivil cumhurbaşkanı seçildi Temmuz 1987’de yapılan seçimlerde Sosyal Demokrat Parti sandalye sayısını büyük oranda arttırması, kurulan koalisyon hükümetinin istikrarlı olmasını sağladı 1991’de yapılan seçimlerde Sosyal Demokrat Parti yine ilk sıradaki yerini korudu





Fizikî Yapı

Portekiz çoğunlukla alçak ve orta yükseklikte arâzilerle kaplıdır Toprakların % 70’ten fazlasının deniz seviyesinden yüksekliği 400 metrenin altındadır Tagus Nehri ülkeyi birbirinden farklı iki bölgeye ayırır Tagus Nehrinin kuzeyi büyük ölçüde dağlıktır Bilhassa Douro Nehrinin kuzeyinde arâzinin % 90’ı 400 metrenin üstündedir

Büyük yaylalar derin vâdilerle yarılmıştır Bâzı yerlerde dağlar denizden 50 km içerde 910 m yüksekliği aşarlar Douro ve Tagus nehirleri arasında üçgen biçiminde bir kıyı ovası yer alır ve iç kesimde birkaç geniş vâdi mevcuttur İspanya’ya doğru uzanan Serra de Estrela Sıradağı Torre’de (Portekiz’in en yüksek tepesi) 1991 metre yüksekliğe ulaşır Bu bölgeden Atlas Okyanusuna dökülen Tagus ve Douro dışındaki diğer büyük nehirler, kuzeyde İspanya sınırının bir kısmını teşkil eden Minho, Mondego ve Zezere’dir Tagus Nehrinin güneyindeki toprakların yaklaşık % 60’ı 200 m’nin altındadır Burası dalgalı ovalar ve alçak yaylalarla kaplı bir bölgedir Yüksek tepelere nâdir rastlanır ve sâdece Serra de Sâo Mamede isimli bir dağ silsilesi 900 m’yi aşar Bu bölgedeki tek büyük nehir kuzey-güney istikâmetinde akarak geniş bir vâdi meydana getirip ülkenin güneydoğu ucundan Atlas Okyanusuna dökülen Guadiana Nehridir

İklim

Portekiz’in kuzeyinde ılıman (mûtedil), güneyinde ise sıcak bir iklim hüküm sürer Kış boyunca batıdan yağmur getiren soğuk rüzgârlar eser Fakat yaz yaklaşınca güneyden sıcak kuru hava dalgası gelir ve pek az yağmur yağar Kuzey kısmı güneye nazaran daha soğuk bir iklime sâhip olduğu gibi, senenin çoğu günlerinde batıdan esen okyanus rüzgârlarına mâruz kaldığından daha çok yağış alır Tagus Nehrinden güneye doğru gidildikçe yağış azalır ve sıcak-kurak yaz uzun süre devam eder

Portekiz kıyısında sıcaklıklar hemen hemen her yerde aynıdır Batı kıyısının ortasında bulunan Lizbon şehrinde sıcaklıklar, Ocak ayında ortalama 7°C ilâ 15°C arasında, temmuzda 18°C ilâ 28°C arasında değişir

Tabiî Kaynakları

Portekiz’in yakaşık % 35’i ormanlıktır Ormanların % 90’ı meşe ağaçları ile kaplıdır Diğer önemli ağaçlar kestâne, incir, keçiboynuzu ve bâdemdir Portekiz meşeden şişe mantarı yapmada dünyâda birinci sırada yer alır Vahşî hayvanların çoğu, yabânî tavşan ve tilki gibi küçük türdendir Geyik dağlık bölgelerde bulunur Yeraltı zenginlikleri tungsten, bakır, demir, mermer, granit ve arduvazdır

Nüfus ve Sosyal Hayat

10372000’lik bir nüfûsa sahip olan Portekiz’de halk etnik yapı bakımından farklılıklar arz etmez Portekizlilerin çoğu Avrupa boy ortalamasından biraz kısa, kara gözlü ve siyah saçlıdır Bugünkü ülke nüfûsunu meydana getiren insanlar, değişik zamanlarda İber Yarımadasına gelen insanların karışmasından meydana gelmiştir Bunlar Keltler, Fenikeliler, Kartacalılar, Romalılar, Yahûdîler, Germen kabîleleri, Araplar ve Berberilerdir

Portekizliler 15 yüzyıldan beri dünyânın çok yerlerine göç etmektedir Hükümet iş gücünü muhâfaza edebilmek için 1960 yıllarında göçü ciddî olarak yasak etmiştir Bununla berâber çoğu genç olan binlerce Portekizli kânunsuz olarak ülkeyi terk etmeye devam etmekte, daha fazla ücret için Fransa ve diğer Batı Avrupa ülkelerine kaçmaktadır Aynı zamanda köylerden yeni sanâyisi olan şehir merkezlerine göç vardır En önemli şehir batı kıyısının ortasında yer alan başşehir Lizbon olup, nüfûsu 2063000’dir Diğer önemli şehirleri Oporto, Amadora, Coimba, Borreiro, Braga, Almada veCoimbra’dır
Ülkenin resmî lisânı Portekizce olup, şive farklılıkları halkın birbirleriyle anlaşmasında herhangi bir güçlük çıkarmaz Nüfûsun % 98’i Roma katoliği olup, ancak birkaç bin Protestan ve az sayıda Yahûdî vardır
Portekiz’de ilköğretim mecbûrî olup, 6 yaşından îtibâren başlar Okuma-yazma oranının % 70 olduğu ülkede, yüksek tahsil Lizbon, Oporto ve Coimbra üniversitelerinde, Lizbon Teknik ve Katolik Üniversitesinde ve değişik enstitülerde yapılır

Siyâsî Hayat

1976 Nisanında yürürlüğe konulan yeni anayasa ile sosyalist bir yönetim içine girenPortekiz, 18 idârî bölgeye ayrılmıştır Başlıca yönetim organları cumhurbaşkanı, ihtilal konseyi ve hükümettir İhtilâl konseyi 4 komutan ve silâhlı kuvvetlerden seçilen 14 subaydan meydana gelmiştir Portekiz NATO’ya üyedir
1980’de yapılan seçimleri büyük çoğunlukla Merkez-sağ eğilimli Demokratik İttifak kazandı Yeni hükümet, anayasada bir sürü değişiklik yaparak sivil yönetime geçiş yolunu açtı 1985 Ekiminde yapılan seçimleri serbest piyasa ekonomisini savunan Sosyal DemokratParti kazandı 1986 Şubatında Mário Soares Cumhurbaşkanlığı seçimini kazanarak 60 yıllık bir aradan sonra ilk sivil Cumhurbaşkanı oldu Aynı yıl Portekiz AET’ye alındı1989’da yapılan değişiklikle sosyalizmle ilgili ifadeler anayasadan çıkarıldı

Ekonomi

Portekiz Avrupa’nın en az gelişmiş ülkelerinden biri olup, ülkede hayat seviyesi düşüktür Çalışan nüfusun % 31’i tarım, % 35’i sanâyi ve ticâret, % 34’ü çeşitli hizmetlerde çalışır İmâlât ve inşâ sanâyii brüt millî hâsılanın beşte ikisinden fazlasını sağlar Tarım ise, brüt millî hâsılanın ancak üçte birini temin eder

Portekiz’de önceden beri gıdâ sanâyii, tekstil, mobilyacılık ve inşaat sektörü önemli bir yer tutar Gıdâ sanâyiiyle ilgili olarak değirmencilik, şeker, balık konserve ve zeytinyağı fabrikaları bulunur Tekstil sanâyiinin ana ürünleri pamuk, bükülmüş yün iplik ve elbisedir Giyim sanâyiiyle bağıntılı olarak ayakkabı imâlâtı da gelişmiştir Orman zenginlikleri; kâğıt hamuru, kâğıt, şişe mantarı, zift, reçine, neft yağı üretiminde ve bilhassa mobilyacılıkta kullanılır
Yeni sanâyi dallarının en önemlilerinden biri elektronik makinalar ve yardımcı parçalarıdır Petrol rafinerilerinin kurulması, petro-kimyâ sanâyiinin gelişmesini sağlamıştır Ufak çapta demir ve çelik sanâyii mevcuttur Gemi yapımı ve gemi tamir tesisleri Portekiz’i bu sektörde Avrupa’da birinci yapmıştır

Portekiz arâzisinin yaklaşık % 55’i tarıma elverişlidir Ekilebilir toprakların çoğunda tahıl (buğday ve çavdar) yetiştirilir Fakat randıman, çoğu yerlerde toprak verimsiz ve erozyona mâruz kaldığından düşüktür İşgücü, bilhassa güneyde yetersizdir Ülke buğday ve diğer tahılları ithâl etmek zorunda kalmaktadır

Portekiz’de asma bahçeleri ekilen toprakların % 10’unu kaplar Ülkede zeytinyağı üretimi de ileri durumdadır Meyve ağaçları olarak ülkenin kuzey yarısında elma ve armut, güneyde portakal yetişir
Portekiz’de mâden yatakları çok çeşitliyse de, çoğu yetersiz seviyede ve ulaşılması güç yerlerdeveya fon yetersizliğinden istenilen derecede işletilememektedir Çıkarılan önemli mâdenler tungsten, demir, kükürtlü bakır, mermer, granit ve arduvazdır Portekiz, ihtiyâcı olan petrolün hepsini ithâl etmektedir

Portekiz bükülmüş yün iplik, kumaş, elbise, konserve balık, şişe mantarı, kâğıt hamuru ve kâğıt, elektrik âletleri ihraç eder Portekiz ticâretinin çoğunu üyesi olduğu Avrupa Ortak Pazarı ülkeleriyle yapar
Portekiz’de karayolları51953 km’dir Bunun 44680 km’lik kısmı asfalt kaplanmıştır Demiryolları 3600 km olup, diğer Batı Avrupa ülkelerine nazaran geridedir Havayolu ulaşımı 13 havaalanından sağlanmaktadır Portekiz ticâret filosu nüfûsuna nispetle büyük olup, 750000 tonilâto kapasitesindedir

Genel İstatistiki Bilgiler

Konum: Güneybatı Avrupa'da, Kuzey Atlas Okyanusu kıyısında, İspanya'nın batıısnda yer alır

Coğrafi Konumu: 39 30 Kuzey derecesi, 8 00 Batı boylamı

Bulunduğu Kıta: Avrupa

Yüzölçümü: 92,391 km²

Sınırları: toplam: 1,214 km

Sınır Komşuları: İspanya 1,214 km

Denize Kıyısı (Sahil şeridi): 1,793 km

İklimi: Ilıman deniz iklimi; kuzeyde hava soğuk ve yağışlı, güneyde daha kuru ve ılımandır

Arazi Yapısı: Tagus Nehrinin kuzeyi dağlıktır, güneyde inişli çıkışlı ovalar yer alır

Deniz Seviyesinden Yüksekliği: en alçak noktası: Atlas Okyanusu 0 m

en yüksek noktası: Ponta do Pico 2,351 m

Doğal Kaynakları: Balık, orman, tungsten, demir, uranyum, mermer, işlenebilir arazi, hidro enerji

Arazi Kullanımı: tarıma uygun topraklar: %26

Devamlı Ekilen Alanlar: %9

Otlakları: %9

Ormanlık Arazisi: %36

Diğer Arazileri: %20 (1993 verileri)

Sulanan Arazisi: 6,300 km² (1993 verileri)

Ülkede Görülme Olasılığı Olan Doğal Afetler: Azores depreme meyillidir

Nüfus: 10,066,253 (Temmuz 2001 verileri)

Nüfus Artış Oranı: %018 (2001 verileri)

Mülteci oranı: 05 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)

Bebek Ölüm Oranı: 594 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)

Ortalama Hayat Süresi: Toplam Nüfusun: 7594 yıl

Erkeklerde: 7244 yıl

Kadınlarda: 7968 yıl (2001 verileri)

Ortalama Çocuk Sayısı: 148 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)

HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %074 (1999 verileri)

HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 36,000 (1999 verileri)

HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 280 (1999 verileri)

Ulus: Portekiz

Nüfusun Etnik Dağılımı: Homojen Akdenizliler soyu; sömürgeleştirme döneminde Afrika'dan göç edip yerleşmiş olan zencilerin sayısı 100,000 civarındadır

Din: Roma Katolikleri %94, Protestanlar (1995)

Diller: Portekizce

Okur Yazar Oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler

Toplam Nüfusta: %874

GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 159 milyar $ (2000 verileri)

GSYİH - reel büyüme oranı: %27 (2000 verileri)

GSYİH - sektörel bileşim: tarım: %4

endüstri: %36

hizmet: %60 (1999 verileri)

Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %28 (2000 verileri)

İş Gücü: 5 milyon (1999)

Sektörlere Göre İşgücü Dağılımı: hizmet %60, endüstri %30, tarım %10 (1999 verileri)

İşsizlik oranı: %43 (2000 verileri)

Endüstri: Tekstil ve ayakkabı, ağaç ve kağıt mamulleri, metal işçiliği, petrol arıtımı, kimyasallar, deniz mahsulleri konserveciliği, şarap, turizm

Endüstrinin büyüme oranı: %29 (1999 verileri)

Elektrik Üretimi: 41696 milyar kWh (1999)

Elektrik Tüketimi: 37915 milyar kWh (1999)

Elektrik İhracatı: 449 milyar kWh (1999)

Elektrik İthalatı: 3628 milyar kWh (1999)

Tarım Ürünleri: Hububat, patates, zeytin, üzüm, koyun, dana, keçi, kümes hayvanı, et ve süt ürünleri

İhracat: 261 milyar $ (2000 verileri)

İhracat Ürünleri: Giyim ve ayakkabı, makine, kimyasallar, kağıt ürünleri, deri

İhracat Ortakları: AB %83 (Almanya %20, İspanya %18, Fransa %14, İngiltere %12, Hollanda %5, Benelux (Belçika, Hollanda, Lüksemburg Ekonomik Birliği) %5, İtalya), ABD %5 (1999)

İthalat: 41 milyar $ (2000 verileri)

İthalat Ürünleri: Makine ve parça, kimyasallar, petrol, tekstil, tarım ürünleri

İthalat Ortakları: AB %78 (İspanya %25, Almanya %15, Fransa %11, İtalya %8, İngiltere %7, Hollanda %5), ABD %3, Japonya %3 (1998)

Dış Borç Tutarı: 131 milyar $ (1997 verileri)

Para Birimi: Portekiz Eskudosu (PTE); Euro (EUR)

Para Birimi Kodu: PTE; EUR

Mali Yılı: Takvim yılı