Çek Cumhuriyeti

Ülkenin Resmi adı: Çek Cumhuriyeti

yerel adı: Ceska Republika

Yönetim biçimi: Parlamenter Demokrasi

Başkenti: Prag





İdari Bölümleri: 13 bölge ve 1 başkent; Brnensky, Budejovicky, Jihlavsky, Karlovarsky, Kralovehradecky, Liberecky, Olomoucky, Ostravsky, Pardubicky, Plzensky, Praha, Stredocesky, Ustecky, Zlinsky

Bağımsızlık Günü: 1 Ocak 1993 (Çekoslovakya Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ikiye ayrıldı)

Milli Bayramları: Kuruluş günü, 28 Ekim (1918)

Üye Olduğu Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar: ACCT, AG (Avustralya Grubu), BIS (Uluslararası İmar Bankası), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CE (Avrupa Konseyi), CEI (Orta Avrupa Girişimi), CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Teşkilatı), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), Avrupa Birliği, FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICC (Milletlerarası Ticaret Odası), ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IEA (Uluslararası Enerji Ajansı), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), ILO (Uluslarası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), MONUC (BM Kongo Operasyonu), NATO (Kuzey Atlantik Asemblesi), NEA (Nükleer Enerji Kurulu), NSG, OAS (Amerika Devletleri Teşkilatı), OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü),OPCW, OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PCA (Daimi Hakemlik Mahkemesi), PFP (Barış için Ortaklık), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNMEE (BM Etyopya-Eritre Misyonu), UNMIBH (BM Bosna Hersek Misyonu), UNMIK (BM Kosova Geçici Yönetimi), UNMOP (BM Prevlaka Gözlem Misyonu), UNMOT, UNOMIG (BM Gürcistan Gözlem Misyonu), UPU (Dünya Posta Birliği), WCL (Dünya Emek Konfederasyonu), WEU (Batı Avrupa Konseyi), WFTU (Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü), ZC
Kuzeyinde Polonya, batısında Birleşik Almanya, güneyinde Avusturya, doğusunda Slovakya tarafından çevrili olan bir Orta Avrupa ülkesi Çekoslovakya Birinci Dünyâ Savaşı sonunda Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun parçalanması netîcesinde kurulmuştur

Târihi

Bohemya bölgesinde oturan Keltler ülkenin bilinen ilk halkıdır Beşinci asırda doğudan Slav kabîleleri gelerek Elbe Vâdisinde yerleşmişlerdir Altı asır boyunca devamlı Slav, Cermen ve Macarların istilâlarına mâruz kalmıştır On dördüncü asırda kurulan Cermen İmparatorluğu uzun seneler ülkeye hâkim olduktan sonra 17 asır başlarında Avusturya-Macaristan İmparatorluğuna yenilmesiyle, bu imparatorluğunun topraklarına katıldı Avusturya, Bohemya ve Moravya’ya, Macaristan ise Slovakya’ya hükmetmekteydiler Birinci Dünyâ Savaşı netîcesinde Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun yıkılmasıyla Ekim 1918’de Çekoslovakya Cumhuriyeti adıyla bağımsızlıklarını ilân ettiler Ülkedeki etnik gruplardan Almanların ayaklanmaları ve Almanya’nın baskısı ile Bohemya bölgesi, Almanlara verildi (1938) Bir sene sonra Hitler komutasındaki Alman orduları Çekoslovakya’yı işgâl etti

İkinci Dünyâ Savaşı netîcesinde 1945’te ülke bu sefer de Rusya tarafından işgâl edildi Çekoslovakya’nın doğudaki Rütenya eyâletini kendi topraklarına katan Rusya, baskı netîcesinde Çek Komünist Partisini iktidâra geçirerek sosyalist bir rejim kurdurdu Yeni yönetim kendi anlayışı gereği hürriyetleri kısıtladı Hürriyet taraftarı olan kişileri hapishâne ve akıl hastânelerine doldurarak ülkeyi Rusya’nın peyki durumuna getirdi 1955 yılında Varşova Paktına dâhil oldu 1960’dan sonra zirâat kollektifleştirildi Nakliye ticâret ve ağır sanayi devletleştirildi

Kültür ve dînî inançlar baskı altına alındı 1968’de Stalin taraftarlarının yerine geçen Alexander Dubcek ve Ludvik Suoboda ülkede liberal bir politika tâkip ederek ekonomide dışa açılma yönünde çeşitli reformlar yaptılar Basın ve yayın kuruluşlarına hürriyet verildi Komünizmin diktatörlük rejiminden kurtulup insanca yaşamak için çaba sarf eden liderler Rusya idârecileri tarafından şiddetle tenkit edildi Çekoslovakya’daki bu liberal reformlar netîcesinde bir peykini kaybetme korkusu duyan Rusya ülkeyi işgâl etti Ülkelere bağımsızlık sloganları öğreten Rusya kendisinin yaptığı işgâle karşı gelen halkı insafsızca tankların paletleri altında ezdi ve ülke idârecilerini şiddetle cezâlandırdı Yüzbinlerce Çekoslovakyalı, Rus zulmüne dayanamayarak Avusturya ve Almanya’ya kaçtı

1989’da bütün doğu bloku ülkelerinde olduğu gibi, Çekoslovakya’da da yumuşama politikası başladı Çok partili sisteme geçildi ve 1990’da ilk serbest seçim yapıldı Komünistler kazanamadılar Milliyetçi Partiler iktidar oldular 1992 Haziranında Çekoslovakya’yı meydana getiren Çek ve Slovakya cumhuriyetlerinde ayrı ayrı yapılan seçimlerden sonra iki cumhuriyetin birbirinden ayrılması gündeme geldi Yapılan görüşmeler neticesinde 25 Kasım 1992 günü yapılan antlaşma ile 31 Aralık 1992 târihinde iki cumhuriyet birbirinden ayrıldı




Fizikî Yapı

Çek Cumhuriyeti batıdan doğuya doğru iki coğrafî bölgeye ayrılır Bunlar batıda “Bohemya”, doğuda “Moravya” bölgeleridir
Bohemya ülkenin batısında, dört tarafı ortalama 1000-1500 m yüksekliğe sâhip dağlarla çevrili olan dörtgen biçiminde bir yayladır Bölgenin kuzeyinde Krkonose Dağları (en yüksek tepesi 1603 m), kuzey batıda Krusme Dağları, doğusunda ise Moravya bölgesine sınır teşkil eden Moravya Tepeleri vardır Güney batıdaki Bohemya Dağlarından çıkan Vltava Irmağı güney kuzey doğrultusunda bölgeyi aştıktan sonra, Krkonose Dağlarından çıkarak Bohemya bölgesinin kuzeyini sulayan ve ülkeden çıkan Elbe Nehrine karışır Bölgenin önemli akarsularından bir diğeri olan Ohre de kuzeybatı kesimlerini suladıktan sonra Elbe Nehrine katılır

Moravya Çek Cumhuriyeti’nin orta kısmını teşkil eden, kuzeyden güneye doğru gidildikçe alçalan bir ova şerididir Kuzeyinde Jesenik Dağları ile çevrili olan bölge, batısında Moravya Dağları ile Bohemya bölgesinden, doğudaki Beskydy ve Bile Karpat Dağları ile Slovakya’dan ayrılır Oder Nehrinin de suladığı bölgeyi kuzey güney istikâmetinde kateden Morava Nehri pekçok küçük akarsuları da bünyesinde toplayarak güneyde Tuna Nehriyle birleşir

İklim

Denizden uzak bir Orta Avrupa ülkesi olan Çek Cumhuriyeti’nde de, diğer Orta Avrupa ülkelerinde olduğu gibi kışları sert soğukların hâkim olduğu kara iklimi vardır Yazların serin geçtiği ülkede, yıllık sıcaklık ortalamaları seneden seneye büyük dalgalanmalar gösterir Kışın ülkede hava her zaman sıfırın alında olur Senelik yağış ortalaması bölgelere göre 1000-1500 mm arasında değişir Yükseliği fazla olmayan ovalık bölgelerde yağış miktarı 1000 mm civârında bulunurken, yüksek dağların bulunduğu yerlerde dağların yağmur bulutlarını tutması ve yoğunlaştırıcılık vazîfesi görmesi, senelik yağış miktarının ortalama 1500 mm civârında olmasını sağlar Yağışlar kışın genellikle kar şeklinde olur

Tabiî Kaynakları




Çek Cumhuriyeti topraklarının % 30’u ormanlarla kaplı olan bir ülkedir Özellikle Bohemya Dağları ve Karpatlar’ın yüksek bölgelerinde iğne yapraklı ağaçlardan meydana gelen ormanlık bölgeler, yüksekliği fazla olmayan yerlerde kayın, meşe ve gürgen ormanları hâlini alırlar Ormanlık bölgelerde yaşayan yabânî hayvanların başlıcaları; yaban domuzu, yaban kedisi ve dağ keçisidir Mâdenleri kendisine yeterli seviyede değildir Avrupa’nın en fazla uranyum üreten ülkesi olan Çekoslovakya’da kömür, antimon, manyezit, civa, grafit ve kaolin ile az miktarda petrol üretilir Üretilen uranyum miktarı, bu maddenin stratejik ehemmiyeti bakımından açıklanmamaktadır Bohemya dağlarından çıkarılan önemli miktardaki linyit, elektrik enerjisi üretiminde kullanılır

Nüfus ve Sosyal Hayat



Nüfûsu 10400000 civârındadır Resmî dili çekçedir Hıristiyan olan halkın % 70’i Katolik, % 15’i Protestan ve diğerleri de muhtelif mezheplere bağlıdır 6-15 yaş arasında öğretimin mecbûri ve parasız olduğu ülkede okuma-yazma bilenlerin oranı % 99’dur Nüfûsun % 68’i şehirlerde, kalanı ise köylerde oturur Çalışan nüfûsun ekseriyeti işçidir Kalanı ise tarım ve diğer işlerle uğraşır, Bohemya halkı müziğe olan düşkünlükleriyle meşhurdur Beden eğitimi halk arasında yaygındır Çek Cumhuriyeti’nin millî sporu buz hokeyidir

Siyâsî Hayat

1968’de hür bir rejim için istekleri, Rusya tarafından kanlı bir şekilde reddedilen Çek Cumhuriyeti, 1990’a kadar Komünist rejimle yönetildi Çek ve Slovak Cumhûriyeti olarak iki federasyon hâlinde idâre edilirdi İktidardaki Komünist Parti seçimlere tek liste ve tek parti olarak girerdi Ülke, 350 üyeli Federal Meclis tarafından yönetilirdi Federal Meclis, bütün ülkeden seçilen 200 kişilik Halk Meclisi ile 75 üyesi Çek, 75 üyesi Slovak cumhûriyetlerinden seçilen 150 kişilik Milletler Meclisinden kurulurdu Devlet başkanı, başbakan ve bakanlar Federal Meclis tarafından kendi üyeleri arasından seçilirdi 1989’da Doğu bloku ülkelerinde görülen yumuşama ve çok partili hayâta geçiş, Çek Cumhuriyeti’nde de görüldü 1990’da ilk çok partili seçim yapıldı 1992 Haziranında Çekoslavakya’yı meydana getiren Çek ve Slovak Cumhuriyetlerinde ayrı ayrı seçim yapıldı Çek Cumhuriyeti’nde seçimleri kazanan Vaclav Klaus başbakan oldu Bu seçimlerden sonra yapılan görüşmelerden sonra 31 Aralık 1992 târihinde iki cumhuriyet birbirinden ayrıldı

Ekonomi




Genel olarak sanâyiye dayalı bir ekonomisi vardır Ekilebilen arâzinin tamâmı komünist idârenin gelmesiyle devletleştirilerek kollektif tarıma geçildi Tarım ürünleri üretiminde kollektif tarıma geçme ile verim düştü ve ülke eskisinden daha çok besin maddesi ithal etmek zorunda kaldı En önemli tarım ürünleri buğday, arpa, yulaf, çavdar, mısır, pancar, patates ve kabaktır Hayvancılık yaygın olarak yapılır En çok kümes hayvanlarının beslendiği ülkede beslenen büyük baş hayvanların sayısı küçük baş hayvanların sayısından çok fazladır Ülkenin % 30’unu kaplayan ormanlardan elde edilen ürünler ihtiyacı karşıladığı gibi, fazlası ihraç edilir Ürettiği mâdenler ülke ihtiyâcını karşılamadığı için mâden ithal eder Demir cevherinin önemli kısmını ithal etmesine rağmen dünyâda çelik üretiminde ilk on ülke içine girebilmektedir Doğu bloku ülkelerin makina, kimyevî madde, silah, tekstil ürünü ihtiyaçlarının büyük bir kımını Çek Cumhuriyeti karşılamaktadır

Ulaşım:

Çek Cumhuriyeti gelişmiş kara ve demiryolu ağına sâhiptir Demiryollarının dörtte birinde elektrikli trenler çalışmaktadır Çek Cumhuriyeti’nde Prag ve öbür bölge merkezleri hava yoluyla birbirine bağlıdır

Genel İstatistiki Bilgiler

Konum: Orta Avrupa, Almanya'nın güneydoğusunda yer almaktadır

Coğrafi Konumu: 49 45 Kuzey derecesi, 15 30 Doğu boylamı

Bulunduğu Kıta: Avrupa

Yüzölçümü: 78,866 km²

Sınırları: toplam: 1,881 km

Sınır Komşuları: Avusturya 362 km, Almanya 646 km, Polonya 658 km, Slovakya 215 km

Denize Kıyısı (Sahil şeridi): 0 km (kara ile çevrili)

Denizleri: Yok (kara ile çevrili)

İklimi: Ülkede karasal iklim hakimdir Kışlar soğuk,

yazlar sıcak olur Yağış özellikler nemli yaz ve ilkbahar

mevsimlerinde düşer Yaz ortalama sıcaklık: 21 C° Ortalama Sıcaklık: 4 C°

Deniz Seviyesinden Yüksekliği: en alçak noktası: Elbe Nehri 115 m; en yüksek noktası: Snezka 1,602 m

Doğal Kaynakları: kömür, kaolin, kil, kereste

Arazi Kullanımı: tarıma uygun topraklar: %41

sürekli ekinler: %2

Otlakları: %11

Ormanlık Arazisi: %34

Diğer Arazileri: %12 (1993 verileri)

Sulanan Arazisi: 240 km² (1993 verileri)

Ülkede Görülme Olasılığı Olan Doğal Afetler: sel

Nüfus: 10,264,212 (Temmuz 2001 verileri)

Nüfus Artış Oranı: %-007 (2001 verileri)

Mülteci oranı: 096 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)

Bebek Ölüm Oranı: 555 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)

Ortalama Hayat Süresi: Toplam Nüfusun: 7473 yıl

Erkeklerde: 7123 yıl

Kadınlarda: 7843 yıl (2001 verileri)

Ortalama Çocuk Sayısı: 118 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)

HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %004 (1999 verileri)

HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 2,200 (1999 verileri)

HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 100 den az (1999 verileri) Ulus: Çek

Nüfusun Etnik Dağılımı: %Çek 812, Morav %132, Slovak %31, Polonyalı %06, Alman
%05, Roma %03, Macar %02, diğer %09 (1991

Din: ateist %398, Roma Katolikleri %392, Protestan %46, Ortodoks %3, diğer %134

Dil: Çekçe

GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 1324 milyar $ (2000 verileri)

GSYİH - reel büyüme: %25 (2000 verileri)

GSYİH - sektörlere göre: tarım: %37

endüstri: %418

hizmet: %545 (1999)

Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %38 (2000 verileri)

İş Gücü: 5203 milyon (1999 verileri)

Sektörlere Göre İşgücü Dağılımı: tarım %5, endüstri %40, hizmet %55 (2000 verileri)

İşsizlik oranı: %87 (2000 verileri)

Endüstri: Madencilik, makine ve araç gereç, motorlu araçlar, cam, donatım

Endüstrinin büyüme oranı: %76 (2000)

Elektrik Üretimi: 67642 milyar kWh (2000)

Elektrik Tüketimi: 52898 milyar kWh (2000)

Elektrik İhracatı: 18744 milyar kWh (2000)

Elektrik İthalatı: 8735 milyar kWh (2000)

Tarım Ürünleri: Buğday, patates, şeker pancarı, meyve, domuz, kümes hayvanları
İhracat: 283 milyar $ (2000)

İhracat Ürünleri: ulaştırma araçları, demir-çelik, tekstil ürünleri, iplik, kumaş, elektrikli
makine ve ekipmanlar, mobilya, güç üreten makine ve ekipmanlar (1999)

İhracat Ortakları: Almanya, Slovakya, Avusturya, Polonya, Fransa, İtalya (1999)

İthalat: 314 milyar $ (2000)

İthalat Ürünleri: elektrikli makine ve ekipmanlar, demir-çelik, tekstil, iplik, kumaş, büro makineleri, otomatik bilgi işlem makineleri, haberleşme ve ses kayıt cihazları, tıbbi ürünler (1999)

İthalat Ortakları: Almanya, Slovakya, Avusturya, Fransa, İtalya, Rusya Federasyonu, ABD, İngiltere (1999)

Dış Borç Tutarı: 213 milyar $ (2000)

Para Birimi: Çek Korunası (CZK)

Para Birimi Kodu: CZK

Mali Yılı: Takvim yılı