Cevap : Hücre Ve Hücre Bölünmeleri

Organizmanın yapı ve görev birimidir Bakteri ve protista
grubu tek hücreli diğer bütün canlılar ise çok hücreli yapıya sahiptir
Çekirdek yapılarına göre hücreler iki gruba ayrılır Prokaryot hücrelerde
çekirdek zarı ve zarlı başka bir organel bulunmaz Bakteriler ve mavi - yeşil algler bu grubun belirgin örneklerindendir Ökaryot hücrelerde çift katlı zarla çevrili gerçekçekirdek ve diğer zarlı organeller vardır

31 HÜCRE ZARI

Şekil 31 Sıvı Mozaik Zar Modeli

Hücreye şeklini veren, dış etkilerden koruyan, madde giriş çıkışını düzenleyen, canlı, esnek ve yarı saydam bir zardır

Hücre zarı, protein, yağ ve karbonhidrattan yapılmıştır Bu moleküllerin birbirlerine göre konumlarını açıklayan görüş akıcı-mozaik zar modelidir Akıcı mozaik zar modelinin temelini çift katlı yağ (lipid) tabakası oluşturmaktadır Bu tabaka üzerinde değişik büyüklükte proteinler bulunmaktadır Bu proteinlerden bazıları lipidlerin üzerinde, bazıları iç tarafındadır Bazıları ise bütün lipid tabakasını boydan boya geçer Bu protein molekülleri lipid içinde devamlı hareket ederek yer değiştirirler Karbonhidratlar ise protein ya da lipidlere tutunarak zar yapısına katılır Zarlar üzerinde madde giriş çıkışını denetleyen açıklıklar vardır Bu açıklıklara por adı verilir Por, lipid tabakasını boydan boya geçen karşılıklı iki protein molekülü arasında bulunur Por sayısı hücrenin özelliğine göre değişik olabilir

311 Maddelerin Hücre Zarından Geçişi

Hücre zarı seçici geçirgen bir zardır
a) Hücre zarından glikoz, aminoasit gibi küçük moleküller, karbonhidrat ve protein gibi büyük moleküllerden daha kolayca geçebilir

b) A, D, E, K vitaminleri gibi yağda çözünen maddeler ve alkol gibi yağ çözücüler hücre zarından kolay geçer
c) Yüksüz (Nötr) moleküller, iyonlara göre hücre zarından daha kolay geçer
d) (-) iyonlar, (+) iyonlara göre geçiş önceliğine sahiptir

312 Madde Alışverişi

Hücre zarından madde alışverişi dört yolla gerçekleşir Hücre içine madde alınmasına endositoz, hücre dışına madde çıkışına eksositoz denir

A Enerji Harcanmadan Gerçekleşenler (Pasif Taşıma)

1 Difüzyon : Maddenin çok yoğun olduğu ortamdan az yoğun olduğu ortama yayılmasına denir

2 Osmoz : Suyun yoğun olduğu ortamdan az yoğun olduğu ortama geçmesidir Buna suyun difüzyonu da denir Difüzyondan farklı olarak iki ortam arasında mutlaka yarı geçirgen bir zar bulunur

Hücrenin osmozla ilgili üç değişik durumu vardır;

a) Plazmoliz

Hücrenin kendinden daha yoğun (hipertonik) bir ortama konulduğunda su kaybederek büzülmesine plazmoliz denir Tatlı sularda yaşayan amip, paramesyum gibi canlılar tuzlu suya koyulursa plazmolize uğrar

Şekil 32 Hayvansal Hücrelerde Plazmoliz

Şekil 33 Bitki Hücresinde Plazmoliz

b) Deplazmoliz

Plazmolize uğramış hücrenin kendinden daha az yoğun bir (hipotonik) ortamda su alarak şişmesine deplazmoliz denir

Şekil 34 Bitkisel Hücrelerde Deplazmoliz

c) Turgor :

Hücrelerin saf suya koyulduklarında gereğinden fazla su alarak şişmelerine denir Hayvan hücreleri turgor sonucu patlayabilirler Buna hemoliz denir Bitki hücrelerinde bulunan selüloz çeper hemolize engel olur Aksine turgor basıncı yeni sürgünlerde ve otsu bitkilerde dikliği sağlar

Şekil 35 Turgor Durumdaki Bitki Hücresi

Grafik 31 Hayvansal Hücrelerde Deplazmoliz Hemoliz Grafiği

Osmotik Basınç hücrenin dışarıdan su alma isteğidir Turgor basıncı yüksek ise osmotik basıncı düşüktür Turgor basıncı ile osmotik basınç ilişkisi grafikte şöyle gösterilir,

Emme Basıncı : Osmotik basınçla turgor basıncı arasındaki farktır EB = OB -TB

B) Enerji Harcanarak Gerçekleşenler

3 Aktif Taşıma : Hücrenin az yoğun ortamdan, çok yoğun ortama enerji (ATP) harcayarak madde taşımasına aktif taşıma denir Yoğunlukları eşit olan ortamlar arasında da aktif taşıma söz konusudur Aktif taşıma bu özelliklerden anlaşılacağı gibi canlı sistemlere özgüdür Aktif taşıma vücutta en çok sinir iletiminde ve böbreklerin çalışmasında görülür

4 Fagositoz - Pinositoz : Difüzyon ve aktif taşıma ile hücre zarından geçemeyen maddeler hücre zarında oluşan keseciklerle hücre içine alınırlar Bu şekilde sıvı alımına pinositoz, katı alımına ise fagositoz denir Fagositoz ve pinositozla madde alımı tek hücreliler ve akyuvarlarda görülür Bitki hücrelerindeki selüloz çeper bu şekildeki madde alımını engeller

Şekil 3 6 Fagositoz ile Hücreye Madde Girişi

Şekil 37 Pinositoz ile Hücreye Madde Girişi

32 SİTOPLAZMA

Çekirdek ve hücre zarı arasında kalan yumurta akı kıvamında olan, organel ve plazmadan meydana gelmiş kısımdır
Organel, hücre içinde, solunum, sindirim, dolaşım gibi olayları gerçekleştiren merkezlerdir Sentrozom ve ribozom dışındaki organeller tek katlı ya da çift katlı zarlarla çevrilidir Endoplazmik Retikulum, Ribozom, Mitokondri, Golgi, Lizozom, Koful, Sentrozom, Plastidler ve Hücre Çeperi (duvarı) belli başlı hücre organelleridir

Şekil 38 Bitki ve Hayvan Hücresinin Karşılaştırılması

321 Endoplazmik Retikulum

Şekil 39 Endoplazmik Retikulumun Hücredeki Konumu

Hücre zarı ile çekirdek arasında bütün sitoplazmayı kaplayan kanallar sistemidir Üzerinde ribozom taşıyana granüllü, taşımayana ise granülsüz endoplazmik retikulum denir Endoplazmik retikulum hücre içi maddelerin taşındığı, bazı sentez reaksiyonlarının yapıldığı ve sentezlenen maddelerin depolandığı yerdir

322 Ribozomlar

Protein sentezinin yapıldığı merkezlerdir Zarsızdırlar Çekirdek zarı ve endoplazmik retikulum üzerinde bulunurlar Ayrıca sitoplazma içine serbest olarak dağılmışlardır Yapılarında protein ve RNA vardır Büyük alt birim ve küçük alt birim olmak üzere iki ana parçadan oluşur Bu parçalar protein sentezi yapılacağı zaman bir araya gelerek polizomu oluşturur Diğer zamanlarda serbest halde bulunurlar

323 Golgi Aygıtı

Şekil 311 Çekirdek Endoplazmik Retikulum ve Golginin Hücredeki Konumu

Endoplazmik Retikulumun bir parçasıdır Üst üste sıralanmış yassı keseciklerden meydana gelir Salgı maddelerinin meydana gelmesi, paketlenmesi ve salınmasından sorumludur Sitoplazmada hücre zarına yakın bir bölgede bulunur

324 Mitokondri

Şekil 312 Mitokondri Genel Şeması

Çubuk veya çomak şeklindedir Enerjinin üretildiği merkezlerdir Sayısı hücrenin enerji ihtiyacına göre değişir Karaciğer, kas ve sinir hücrelerinde yüzlerce bulunabilir Mitokondriler çift katlı zara sahiptirler Dış zar düzdür, iç zar içe doğru krista denilen derin girintiler yapmıştır Mitokondri içinde, mitokondriye özel DNA, RNA ve Ribozomlar bulunur Bu da mitokondriye yarı özerklik getirmektedir Mitokondriler hücreder oksijenli solunumun yapıldığı ve çok miktarda enerjinin üretildiği merkezlerdir
Solunum kısaca glukozun oksijenle yakılıp CO , H2O ve enerjinin açığa çıkarılmasıdır Denklemle ifade edilirse ;

C6H12O6 + O2®CO + H2O + Enerji Kullanılanlar Oluşanlar

325 Lizozom

İçerisinde sindirim enzimleri bulunur Tek katlı zara sahiptirler
Endoplazmik retikulum ve Golgiden oluşmuşlardır Hücreye fagositoz

ve pinositozla alınmış besinleri sindirir Ayrıca hücre yaşlandığında
lizozomlar patlayarak hücreyi sindirirler Buna otoliz denir Lizozom
yaşlı hücrelerde ve fagositoz yapan hücrelerde sayıca fazladır Spermdeki lizozoma akrozom bitkilerdeki lizozoma fitolizozom denir

326 Koful (vakuol)

Daha çok bitki hücrelerinde ve tek hücreli organizmalarda
görülür Endoplazmik retikulum, Golgi ya da çekirdek zarından
oluşabilir Artık maddelerin depolandığı merkezlerdir Tek hücrelilerde
ise fazla suyun dışarı atıldığı organeldir Şekil 313 Kofulların
Hücredeki Konumları

327 Sentrozom

Hayvansal hücrelerin tamamında ve bazı basit yapılı
bir hücreli bitkilerde bulunur Çekirdeğe yakın konumludur
Birbirine dik silindirik yapıdır Etrafı bir zarla çevrilmemiştir
Hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklerinin oluşumu, kromozomların Şekil 314 Sertrozomların
ayrılması ve kutuplara taşınmasından sentrozom sorumludur

Hücredeki Konumları

328 Plastidler

Sadece bitkisel hücrelerde bulunur Bitkilere değişik renkleri (yeşil, mor, sarı, kırmızı) plastidler verir Kloroplast, kromoplast ve lökoplast olmak üzere üç çeşittir

A) Kloroplast

Şekil 315 Kloroplastin Genel Şeması

Bitkilere yeşil rengi veren plastidlerdir Çift katlı zara sahiptir Granum ve stromadan oluşur Mantarlarda kloroplast olmadığı için beyaz görünürler Kloroplastta C2O ve su güneş ışığı altında birleştirilerek besin ve O2 üretilir Bu olay fotosentez olarak adlandırılır Denklemle şöyle ifade edilir

C2O + H6O ® C6H2O+O2 Kloroplastlarda mitokondri gibi, DNA, RNA ve ribozoma sahiptir

Çekirdek içinde, biyolojik boyalarla daha koyu boyanan küçük bir yapı, çekirdekçik bulunur Çekirdek plazmasını DNA, RNA, ATP, enzimler ve su oluşturur Çekirdekteki ana madde kromatin ipliktir Kromatin iplikler bölünme esnasında kısalıp kalınlaşarak kromozomları verir Kromozom sayısı türler için sabittir Zamanla ya da dış etkilerle değişmez Ayrıca kromozom sayısı ile canlının gelişmişlik derecesi tayin edilemez
Çekirdeğin hücredeki görevi ve önemi çeşitli deneylerle açıklanmıştır

Şekil 316 Çekirdek Hücre İçin Önemi

Çekirdeği çıkarılmış bir amip uygun bir ortama konursa başlangıçta hiçbir şey olmamış gibi hareket eder, beslenir; fakat büyüyüp çoğalamaz ve bir süre sonra ölür Amipten alınan çekirdek de bozulur Bununla beraber, çekirdek çok az bir sitoplazma ile amipte bırakılırsa, hayat faaliyetlerinin devam ettiği, kesilen sitoplazma kısmının öldüğü görülür