İskelt Ve Kas Sistemi

**Şengül Şirin** · 04-26-2009

İSKELET VE KAS SİSTEMİ

İskelet ve kas sistemleri canlılara desteklik eden ve hareketi kolaylaştıran sistemlerdir

16

1

İSKELET SİSTEMİ

Hayvanların vücutlarına desteklik eden, onları dış etkilerden koruyan ve hareketi kolaylaştıran sistemdir

Hayvanlarda iç ve dış iskelet olmak üzere iki tip iskelet vardır

16

1

Dış İskelet

Organizmayı dış etkilerden korur

Dış iskeletin üzerinde hiçbir vücut örtüsü bulunmaz

Dış iskelet özel hücrelerden salgılanan organik ve inorganik maddelerden meydana gelir

Eklembacaklıların vücudunu örten kutikula ve kitin; protein, yağ, karbonhidrat ve tuzlardan oluşmuştur

Salyangoz ve midye gibi yumuşakçaların kabukları ise kalsiyum tuzları ile organik bileşiklerden meydana gelmiştir

16

1

2

İç İskelet

Vücut içinde yer alır

Bütün omurgalılar iç isekelete sahiptir

İç iskelet embriyonun mezoderm tabakasından gelişir

Omurgalılardan köpek balıklarında iç iskelet kıkırdaktan yapılmıştır

16

2

İNSANDA İSKELETİN YAPISI

İnsanda iskelet, kemiklerden oluşur

İskelet kaslarla bağlantı kurarak hareketi kolaylaştırır

Ayrıca kemik dokusu Ca ve bazı inorganik tuzları depo ederler

Diğer taraftan kemikler ilikleri sayesinde kan hücresi de üretir

Organizmanın hayatı boyunca kemik yapımı ve yıkımı devamlıdır

Genç dönemde kemik yapımı, yıkımından fazladır

Orta yaşta kemik yapımı yıkımına eşittir

Yaşlı dönemde ise kemik yıkımı kemik yapımından fazladır

16

2

1

Kemik Çeşitleri

Uzun, yassı ve kısa olmak üzere üç çeşit kemik vardır

A Uzun Kemikler

Kol ve bacaklarda bulunan kemiklerdir

Her iki uçta şişkin baş, orta kısımda gövde bulunur

Kemiği saran zara periost denir

Periost kemiğin enine büyümesini ve onarımı sağlamaktadır

Baş kısmında bulunan kıkırdak doku da boyuna büyümeyi sağlar

Şekil 16

1 Uzun Kemik

Uzun kemiklerin baş kısmında süngerimsi yapı bulunur

Gövde ise sıkı kemik dokudan yapılmıştır

Sıkı kemik dokusunun içi boş olup bu bölgeyi sarı kemik iliği doldurur

B

Yassı ve Kısa Kemikler

Kafatası, kürek ve kaburga kemikleri yassı kemiklere örnektir

Baş ve gövde farklılaşması yoktur

Etrafı sert kemik dokusu ile çevrilmiş ortada süngersi yapı vardır

Sarı kemik iliği içermezler

Kısa kemikler, omurga, el ve ayak bileklerinde bulunur

16

2

2 Kemik Dokusu

Süngerimsi ve sert kemik olmak üzere iki tiptir

A

Süngerimsi Kemikler

Gözenekli yapıda kırmızı kemik iliği içeren yumuşak kemiklerdir

B

Sıkı Kemikler

Hücreler arası boşluklar çok azdır

Kılcaldamar içeren küçük kanalcıklara sahiptirler

Bu kanallara havers kanalları denir

Havers kanallarını birbirine bağlayan kanallara da wolkman kanalları denir

16

2

3

İnsan iskeletinin Bölümleri

İnsan iskeleti yaklaşık 207 kemikten oluşur ve üç bölümden meydana gelir

A

Baş iskeleti

Kafatası ve yüz kemiklerini içerir

Toplam 22 tane kemikten oluşmuştur

Kafatası; beyin ve beyinciği dış etkilere karşı korur

B

Gövde iskeleti

Omurga, kaburga, göğüs kemiği, omuz ve kalça kemeri kemiklerinin içerir

Toplam 65 kemikten meydana gelmiştir

Omurga : Boyundan kuyruksokumuna kadar uzanan 33 omurun üst üste gelerek oluşturduğu yapıdır

Göğüs Kemiği : Vücudun göğüs bölgesinde yer alan yassı kemiktir

Kaburgalar: Göğüs kafesini oluşturan 12 çift yassı kemikten oluşmuştur

Akciğer ve kalbi dış etkilerden korur

Omuz Kemerleri : Köprücük ve kürek kemilkerinden meydana gelmişlerdir

Toplam 4 kemik vardır

Kalça Kemeri : Kalça, oturga ve çatı kemiği olmak üzere üç kemikten meydana gelmiştir

C

Üyeler

Kol ve bacak kemiklerinden oluşur

Kollarda ve bacaklarda toplam 60 kemik bulunur

16

2

4

Eklemler

İki kemiğin birleştiği yerlerde bulunurlar ve üç grupta incelenirler

A

Hareketsiz Eklemler

Kafatası gibi hareket etmeyen kısımlarda bulunur

Eklem uçları girinti ve çıkıntılarla birbirine bağlanmıştır

B

Az Hareketli Eklemler

Omurgada bulunan eklemlerdir

Hareket yetenekleri çok azdır

Şekil 16

3 Oynar Eklem Yapısı

C

Hareketli Eklemler

Hareketin çok olduğu kol ve bacaklarda bulunan eklemlerdir, eklemler bağ dokusundan meydana gelmiş bir kapsülle çevrilmiştir

Eklem kapsülünde iç yüzü sinovial zarla örtülmüştür

Sinovial zar eklem sıvısını oluşturur

Eklem sıvısı eklem uçlarının kayganlığını sağlar

16

2

5 Kemik Oluşumun Hormonal Kontrolü

Kemik dokusunun oluşmasında, mineraller, dengeli beslenme ve genetik faktörler etkilidir

Kemikteki kalsiyum, fosfor ve potasyum miktarı hormonlarla kontrol edilir

Kandaki kalsiyum miktarının azalması ile paratiroid bezinden parat hormonu salgılanır

Bu hormon diş ve kemiklerden kalsiyumun serbest kalarak kana geçmesine sebep olur

Kandaki kalsiyum miktarının artması ile tiroid bezi uyarılarak kalsitonin salgısı başlatılır

Bu hormon da kandaki kalsiyum ve fosfatın kemiklere geçmesini sağlar

Kemiklerin gelişmesinde ve büyümesinde hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonu da etkilidir

D vitamini de kemiklerde kalsiyum ve fosfor birikmesini sağlar

D vitamini eksikliğinde kemik yumuşak kalır

Bu durum, çocuklarda kemik eğriliğine, yetişkinlerde kemik yumuşamasına neden olur

16

3

KAS SİSTEMİ

Hayvanların büyük bir çoğunluğunda vücuda desteklik eden, hareketi sağlayan ve bazı organlara kasılıp gevşeme yeteneği kazandıran dokuların oluşturduğu sistemdir

Düz kas, çizgili kas ve kalp kası olmak üzere üç çeşit kas vardır

16

3

1

Düz Kas

Büyüklükleri bulundukları organlara göre değişen mekik şekilli hücrelerdir

Düz kas hücrelerinin sitoplazmalarına sarkoplazma, hücre zarlarına ise sarkolemma denir

Sarkoplazmada miyofibriller görülür

Miyofibriller aktin ve miyozin denilen kas proteinlerinden oluşur

Şekil 16

4

Düz Kas

Kasılma aktin ve miyozin proteinlerinin hareketi ile gerçekleşir

Düz kaslar isteğimiz dışında kasılıp gevşerler

Ani kasılma ve ani gevşeme görülmez

Eklembacaklılar dışında bütün omurgasızlar düz kasa sahiptir

Omurgalılarda da sindirim, solunum, dolaşım, üreme ve boşaltım sistemlerinde bulunur

16

3

2

Çizgili Kas

İskelet sistemiyle bağlantılı olan kaslardır

Hücre zarları belirsizdir

Bu nedenle çok çekirdekli olarak görünürler

Çizgili kaslar istemli çalışırlar

Hızlı kasılıp hızlı gevşeyebilirler

Çizgili kasta kasılma birimi sarkomerdir

Sarkomer iki Z çizgisi arasında kalan bölümdür

Şekil 16

6 Sarkomer Genel Şeması

Bir sarkomerde iki çeşit miyofibril bulunur

Uzun ve ince olanına aktin, kısa ve kalın olanına miyozin iplik denir

Sarkomerde I bandı, A bandı ve H bandı olmak üzere üç değişik bant görülür

(Bkz

Şekil 16

6)

A

Kasların Kasılması

Kasların kasılıp gevşemesini Huxley kayan iplikler hipotezi ile açıklamıştır

Kasılma iki Z çizgisinin birbirine yaklaşması ile başlar

Kasılma esnasında A bandının boyu değişmezken, I bandı kısalır, H bandı görülmez olur

Şekil 16

7 Kayan İplikler Hipotezine Göre Kasların Kasılması

Buradan anlaşılacağı gibi kas kasılmasında görev alan aktin filamentleri miyozin iplikleri üzerinde kayarak kasılmaya neden olur

İskelet kaslarının kemiklere bağlandığı yerde sıkı bir bağ dokusu vardır

Bunlara kas kirişleri veya tendonlar denir

İskelet kasları genelde çift olarak çalışırlar

Hareket birbirine zıt olarak çalışan çift kaslar sayesinde meydana gelir

Böyle çalışan kaslara antogonist kas denir

Şekil 16

8 Antogonist Kas ve Kas Kirişi

16

3

Kalp Kası

İnsanlarda bulunan üçüncü bir kas tipi de kalp kasıdır

İsteğimiz dışında çalışır

Kalp kası enine bantlaşma gösterdiği için çizgili kasa benzer

Kas tellerinin birbirine bağlandığı bölgede ara diskler bulunur

Kalp kasında bir dallanma mevcuttur

Şekil 16

9 Kalp Kası

16

3

4

Kasılmanın Kimyasal Açıklanması

Düz kas ve kalp kası otonom sinir sistemine ait sinirlerle uyarılır

Çizgili kaslar ise kalın miyelinli sinir lifleri ile uyarılır

Sinir uçları kas hücreleri üzerinde kollara ayrılarak sonlanırlar

Bu noktalara motor plak adı verilir

Sinir ve kas hücrelerinin bir araya geldiği bölgede sinir hücreleri tarafından asetilkolin salgılanır

Asetilkolinle Ca iyonları aktin miyozin proteinleri arasına yayılır ve kasılma başlar

Kasılma için gerekli enerji ATP'den sağlanır

Kas hücrelerinde ATP'den başka yüksek enerjili kreatinfosfat bulunur

Kreatinfosfattan bir fosfat koparak ADP ile birleşir

Böylece hemen ATP sentezi yapılır

Kasılma anında,
Kreatinfosfat + ADP � Kreatinin + ATP
Dinlenme anında,
ATP + Kreatin � Kreatinfosfat + ADP

Kısaca kreatinfosfat hücrenin acil enerji ihtiyacını karşılar

Kaslar esas enerjisini glikozun parçalanması ile elde ederler

16

3

5

Kasın Sarsılma Grafiği

Kasa, kasılma için uyartı verildikten sonra üç farklı evre görülür

Şekil 16

10 Sarsılma Grafiği

a-b arası bekleme (latent) evresi
b-c arası kasılma evresi
c-d arası gevşeme evresi

- Bekleme (latent) Evre : Uyarının uygulanması ile kasılmaya başlama arasındaki geçen süredir

0,01 sn

sürer

- Kasılma Evre : Kasılmanın başladığı an ile gevşeminin başladığı an arasındaki süredir

0,04 sn

sürer

- Gevşeme Evre : Kasın gevşemeye başlaması ile eski halini alıncaya kadar geçen süredir

0,05 sn

sürer

Şekil 21

11 Kasın Uyarılması

I

grafikte kasa aralıklı uyartı verilir

II

grafikte kas gevşeme fazındayken yeni uyartılar verilir

III

grafikte kasa arka arkaya uyartı verilir

Fizyolojik Tetanos : Kasa gevşemesine izin vermeden ard arda uyartı verilmesi ile olur

Fizyolojik tetanosta kas kasılı kalır

04-26-2009	#1
Şengül Şirin	İskelt Ve Kas Sistemi İSKELET VE KAS SİSTEMİ İskelet ve kas sistemleri canlılara desteklik eden ve hareketi kolaylaştıran sistemlerdir 161 İSKELET SİSTEMİ Hayvanların vücutlarına desteklik eden, onları dış etkilerden koruyan ve hareketi kolaylaştıran sistemdir Hayvanlarda iç ve dış iskelet olmak üzere iki tip iskelet vardır 1611 Dış İskelet Organizmayı dış etkilerden korur Dış iskeletin üzerinde hiçbir vücut örtüsü bulunmaz Dış iskelet özel hücrelerden salgılanan organik ve inorganik maddelerden meydana gelir Eklembacaklıların vücudunu örten kutikula ve kitin; protein, yağ, karbonhidrat ve tuzlardan oluşmuştur Salyangoz ve midye gibi yumuşakçaların kabukları ise kalsiyum tuzları ile organik bileşiklerden meydana gelmiştir 1612 İç İskelet Vücut içinde yer alır Bütün omurgalılar iç isekelete sahiptir İç iskelet embriyonun mezoderm tabakasından gelişir Omurgalılardan köpek balıklarında iç iskelet kıkırdaktan yapılmıştır 162 İNSANDA İSKELETİN YAPISI İnsanda iskelet, kemiklerden oluşur İskelet kaslarla bağlantı kurarak hareketi kolaylaştırır Ayrıca kemik dokusu Ca ve bazı inorganik tuzları depo ederler Diğer taraftan kemikler ilikleri sayesinde kan hücresi de üretir Organizmanın hayatı boyunca kemik yapımı ve yıkımı devamlıdır Genç dönemde kemik yapımı, yıkımından fazladır Orta yaşta kemik yapımı yıkımına eşittir Yaşlı dönemde ise kemik yıkımı kemik yapımından fazladır 1621 Kemik Çeşitleri Uzun, yassı ve kısa olmak üzere üç çeşit kemik vardır A Uzun Kemikler Kol ve bacaklarda bulunan kemiklerdir Her iki uçta şişkin baş, orta kısımda gövde bulunur Kemiği saran zara periost denir Periost kemiğin enine büyümesini ve onarımı sağlamaktadır Baş kısmında bulunan kıkırdak doku da boyuna büyümeyi sağlar Şekil 161 Uzun Kemik Uzun kemiklerin baş kısmında süngerimsi yapı bulunur Gövde ise sıkı kemik dokudan yapılmıştır Sıkı kemik dokusunun içi boş olup bu bölgeyi sarı kemik iliği doldurur B Yassı ve Kısa Kemikler Kafatası, kürek ve kaburga kemikleri yassı kemiklere örnektir Baş ve gövde farklılaşması yoktur Etrafı sert kemik dokusu ile çevrilmiş ortada süngersi yapı vardır Sarı kemik iliği içermezler Kısa kemikler, omurga, el ve ayak bileklerinde bulunur 1622 Kemik Dokusu Süngerimsi ve sert kemik olmak üzere iki tiptir A Süngerimsi Kemikler Gözenekli yapıda kırmızı kemik iliği içeren yumuşak kemiklerdir B Sıkı Kemikler Hücreler arası boşluklar çok azdır Kılcaldamar içeren küçük kanalcıklara sahiptirler Bu kanallara havers kanalları denir Havers kanallarını birbirine bağlayan kanallara da wolkman kanalları denir 1623 İnsan iskeletinin Bölümleri İnsan iskeleti yaklaşık 207 kemikten oluşur ve üç bölümden meydana gelir A Baş iskeleti Kafatası ve yüz kemiklerini içerir Toplam 22 tane kemikten oluşmuştur Kafatası; beyin ve beyinciği dış etkilere karşı korur B Gövde iskeleti Omurga, kaburga, göğüs kemiği, omuz ve kalça kemeri kemiklerinin içerir Toplam 65 kemikten meydana gelmiştir Omurga : Boyundan kuyruksokumuna kadar uzanan 33 omurun üst üste gelerek oluşturduğu yapıdır Göğüs Kemiği : Vücudun göğüs bölgesinde yer alan yassı kemiktir Kaburgalar: Göğüs kafesini oluşturan 12 çift yassı kemikten oluşmuştur Akciğer ve kalbi dış etkilerden korur Omuz Kemerleri : Köprücük ve kürek kemilkerinden meydana gelmişlerdir Toplam 4 kemik vardır Kalça Kemeri : Kalça, oturga ve çatı kemiği olmak üzere üç kemikten meydana gelmiştir C Üyeler Kol ve bacak kemiklerinden oluşur Kollarda ve bacaklarda toplam 60 kemik bulunur 1624 Eklemler İki kemiğin birleştiği yerlerde bulunurlar ve üç grupta incelenirler A Hareketsiz Eklemler Kafatası gibi hareket etmeyen kısımlarda bulunur Eklem uçları girinti ve çıkıntılarla birbirine bağlanmıştır B Az Hareketli Eklemler Omurgada bulunan eklemlerdir Hareket yetenekleri çok azdır Şekil 163 Oynar Eklem Yapısı C Hareketli Eklemler Hareketin çok olduğu kol ve bacaklarda bulunan eklemlerdir, eklemler bağ dokusundan meydana gelmiş bir kapsülle çevrilmiştir Eklem kapsülünde iç yüzü sinovial zarla örtülmüştür Sinovial zar eklem sıvısını oluşturur Eklem sıvısı eklem uçlarının kayganlığını sağlar 1625 Kemik Oluşumun Hormonal Kontrolü Kemik dokusunun oluşmasında, mineraller, dengeli beslenme ve genetik faktörler etkilidir Kemikteki kalsiyum, fosfor ve potasyum miktarı hormonlarla kontrol edilir Kandaki kalsiyum miktarının azalması ile paratiroid bezinden parat hormonu salgılanır Bu hormon diş ve kemiklerden kalsiyumun serbest kalarak kana geçmesine sebep olur Kandaki kalsiyum miktarının artması ile tiroid bezi uyarılarak kalsitonin salgısı başlatılır Bu hormon da kandaki kalsiyum ve fosfatın kemiklere geçmesini sağlar Kemiklerin gelişmesinde ve büyümesinde hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonu da etkilidir D vitamini de kemiklerde kalsiyum ve fosfor birikmesini sağlar D vitamini eksikliğinde kemik yumuşak kalır Bu durum, çocuklarda kemik eğriliğine, yetişkinlerde kemik yumuşamasına neden olur 163 KAS SİSTEMİ Hayvanların büyük bir çoğunluğunda vücuda desteklik eden, hareketi sağlayan ve bazı organlara kasılıp gevşeme yeteneği kazandıran dokuların oluşturduğu sistemdir Düz kas, çizgili kas ve kalp kası olmak üzere üç çeşit kas vardır 1631 Düz Kas Büyüklükleri bulundukları organlara göre değişen mekik şekilli hücrelerdir Düz kas hücrelerinin sitoplazmalarına sarkoplazma, hücre zarlarına ise sarkolemma denir Sarkoplazmada miyofibriller görülür Miyofibriller aktin ve miyozin denilen kas proteinlerinden oluşur Şekil 164 Düz Kas Kasılma aktin ve miyozin proteinlerinin hareketi ile gerçekleşir Düz kaslar isteğimiz dışında kasılıp gevşerler Ani kasılma ve ani gevşeme görülmez Eklembacaklılar dışında bütün omurgasızlar düz kasa sahiptir Omurgalılarda da sindirim, solunum, dolaşım, üreme ve boşaltım sistemlerinde bulunur 1632 Çizgili Kas İskelet sistemiyle bağlantılı olan kaslardır Hücre zarları belirsizdir Bu nedenle çok çekirdekli olarak görünürler Çizgili kaslar istemli çalışırlar Hızlı kasılıp hızlı gevşeyebilirler Çizgili kasta kasılma birimi sarkomerdir Sarkomer iki Z çizgisi arasında kalan bölümdür Şekil 166 Sarkomer Genel Şeması Bir sarkomerde iki çeşit miyofibril bulunur Uzun ve ince olanına aktin, kısa ve kalın olanına miyozin iplik denir Sarkomerde I bandı, A bandı ve H bandı olmak üzere üç değişik bant görülür (Bkz Şekil 166) A Kasların Kasılması Kasların kasılıp gevşemesini Huxley kayan iplikler hipotezi ile açıklamıştır Kasılma iki Z çizgisinin birbirine yaklaşması ile başlar Kasılma esnasında A bandının boyu değişmezken, I bandı kısalır, H bandı görülmez olur Şekil 167 Kayan İplikler Hipotezine Göre Kasların Kasılması Buradan anlaşılacağı gibi kas kasılmasında görev alan aktin filamentleri miyozin iplikleri üzerinde kayarak kasılmaya neden olur İskelet kaslarının kemiklere bağlandığı yerde sıkı bir bağ dokusu vardır Bunlara kas kirişleri veya tendonlar denir İskelet kasları genelde çift olarak çalışırlar Hareket birbirine zıt olarak çalışan çift kaslar sayesinde meydana gelir Böyle çalışan kaslara antogonist kas denir Şekil 168 Antogonist Kas ve Kas Kirişi 1633 Kalp Kası İnsanlarda bulunan üçüncü bir kas tipi de kalp kasıdır İsteğimiz dışında çalışır Kalp kası enine bantlaşma gösterdiği için çizgili kasa benzer Kas tellerinin birbirine bağlandığı bölgede ara diskler bulunur Kalp kasında bir dallanma mevcuttur Şekil 169 Kalp Kası 1634 Kasılmanın Kimyasal Açıklanması Düz kas ve kalp kası otonom sinir sistemine ait sinirlerle uyarılır Çizgili kaslar ise kalın miyelinli sinir lifleri ile uyarılır Sinir uçları kas hücreleri üzerinde kollara ayrılarak sonlanırlar Bu noktalara motor plak adı verilir Sinir ve kas hücrelerinin bir araya geldiği bölgede sinir hücreleri tarafından asetilkolin salgılanır Asetilkolinle Ca iyonları aktin miyozin proteinleri arasına yayılır ve kasılma başlar Kasılma için gerekli enerji ATP'den sağlanır Kas hücrelerinde ATP'den başka yüksek enerjili kreatinfosfat bulunur Kreatinfosfattan bir fosfat koparak ADP ile birleşir Böylece hemen ATP sentezi yapılır Kasılma anında, Kreatinfosfat + ADP � Kreatinin + ATP Dinlenme anında, ATP + Kreatin � Kreatinfosfat + ADP Kısaca kreatinfosfat hücrenin acil enerji ihtiyacını karşılar Kaslar esas enerjisini glikozun parçalanması ile elde ederler 1635 Kasın Sarsılma Grafiği Kasa, kasılma için uyartı verildikten sonra üç farklı evre görülür Şekil 1610 Sarsılma Grafiği a-b arası bekleme (latent) evresi b-c arası kasılma evresi c-d arası gevşeme evresi - Bekleme (latent) Evre : Uyarının uygulanması ile kasılmaya başlama arasındaki geçen süredir 0,01 sn sürer - Kasılma Evre : Kasılmanın başladığı an ile gevşeminin başladığı an arasındaki süredir 0,04 sn sürer - Gevşeme Evre : Kasın gevşemeye başlaması ile eski halini alıncaya kadar geçen süredir 0,05 sn sürer Şekil 2111 Kasın Uyarılması I grafikte kasa aralıklı uyartı verilir II grafikte kas gevşeme fazındayken yeni uyartılar verilir IIIgrafikte kasa arka arkaya uyartı verilir Fizyolojik Tetanos : Kasa gevşemesine izin vermeden ard arda uyartı verilmesi ile olur Fizyolojik tetanosta kas kasılı kalır