Hücre Ve Hücre Bölünmeleri

Hücre Ve Hücre Bölünmeleri


Hücre:Canlıların en küçük yapı birimidir Hücre zarı, çekirdek ve sitoplazma olarak üç kısımdan oluşur

1HÜCRE ZARI:Akıcı-mozaik zar modeline göre iki sıra yağ tabakası arasında protein-glikolipitlerden oluşur En önemli özelliği seçici geçirgen(selektif permeabl) olmasıdır

Hücre zarından;
·Küçük moleküller büyük moleküllere göre
·Yağ çözücüler (alkol,aseton…) ve yağda çözünen maddeler (A,D,E,K vitaminleri) suda çözünenelere göre,
·Nötr atomlar iyonlara göre daha kolay geçer

MADDE İLETİMİ

A-Pasif taşıma:Hücrelerin enerji kullanmadan yaptıkları taşıma işlemidir

Difüzyon:Moleküllerin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru geçişleridir

Ozmoz:Su moleküllerinin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru seçici geçirgen bir zardan geçişleridir

1Plazmoliz:Hücrenin, su konsantrasyonu az olan bir ortamda dışarıya su vererek büzüşmesidir

2Deplazmoliz Plazmolize uğramış hücrenin saf suya konulduğunda su alarak tekrar eski durumuna geçmesidir

3Turgor Hücrenin su alarak şişmesidir Tek yıllık bitkilerin dik ve sert kalmasını sağlar
İzotonik ortamHücre ve dış ortam yoğunluğunun aynı olduğu ortamdır
Hipertonik ortam Dış ortamdaki madde yoğunluğunun hücreden fazla olduğu ortam
Hipotonik ortam Dış ortamdaki su yoğunluğunun hücreden fazla olduğu ortam

4Osmotik basınç Hücre sitoplazmasındaki çözülmüş maddeler fazla ise, su oranı düşük olur Dış ortamdan su almak ister İşte hücrenin su ihtiyacına osmotik basınç denir
Turgor basıncı Bitki hücrelerinde hücre içindeki suyun çepere uyguladığı basınçtır Turgor basıncı ile osmotik basınç ters orantılıdır

Hemoliz Hücreni çok fazla su alıp parçalanmasıdır

Diyaliz Çözünmüş maddelerin yarı geçirgen bir zardan az yoğun ortama doğru hareketidir

B-Aktif taşıma Moleküllerin az yoğun ortamdan çok yoğun ortama doğru enerji harcayarak geçmesidir Yalnızca canlı hücrelerde görülür

Eksositoz Hücre içindeki maddelerin dışarı çıkarılmasıdır

Endositoz Hücre içine katı ve sıvı parçacıkların alınmasıdır İkiye ayrılır:

a)Fagositoz:Zardan geçemeyecek kadar büyük katı moleküllerin hücre içine alınmasıdır
b)Pinositoz:Sıvı maddelerin hücre içine alınmasıdır
Hücre Çeperi (Hücre duvarı):Sadece bitkisel hücrelerde hücre zarı üzerinde yer alan ölü yapıdır Koruma ve desteklik sağlar Esas yapısı selülozdur

2SİTOPLAZMA Hücre zarı ile çekirdek arasındaki sıvıdır Yapısında organik ve inorganik maddeler bulunur Organelleri barındırır

Sitoplazmada Bulunan Organeller

· Endoplazmik Retikulum:Hücre zarı ile çekirdek arasında madde iletimini sağlar İki çeşittir; ribozom taşıyanlara granüllü, taşımayanlara granülsüz endoplazmik retikulum denir Granüllü ER protein sentezinde, Granülsüz ER lipid sentezinde görev alır

· Golgi Aygıtı:Yağ sentezlenmesi ve paketlenmesinde görevlidir Mukus, lizozom, ara lamel, selüloz ve koful oluşumda görevlidir ER ve golgi aygıtı, hücre ve çekirdek zarlarının oluşumunda birlikte görev yaparlar

Golgi Aygıtı

· Ribozom:Protein sentezleyen organellerdir Virüsler hariç tüm hücrelerde bulunur
· Mitokondri: Hücrelerde O2 li solunumun yapıldığı ve enerjinin üretildiği merkezlerdir Bakteriler, mavi yeşil algler, memeli alyuvarlarında mitokondri ve golgi aygıtı yoktur Yapısında DNA, RNA ve ribozom bulunur

Mitokondri

· Lizozom: Hücre içi sindirimde görev yaparlar Lizozomların parçalanıp hücre yapısına dağılması sonucunda hücrenin parçalanmasına OTOLİZ denir

Lizozomlar

· Koful(Vakuol): Hücrenin madde alışverişinde, bazı maddelerin depolanmasında, hücre içi sindirimde ve hücresel boşaltım olaylarında görev alırTatlı su tek hücrelilerinde bulunan kontraktil kofullar sitoplazmanın su dengesini sağlar

· Sentrozom: Sadece hayvan hücrelerinde bulunur ve bölünme sırasında kromozomları kutuplara çekerHer sentrozom bir çift sentrioldan oluşur

· Plastitler: Bitkilerde bulunan renk maddeleridir Üçe ayrılır Kloroplastlar yeşil renk verir Kromoplastlar çiçek ve meyve rengini verir; bunlar ksantofil(sarı), likopin(kırmızı), karoten(turuncu)dir Lokoplastlarda renksizdir, yedek besin depo ederler Kloroplastlar fotosentezin yapıldığı yerlerdir, yapısında DNA, RNA ve ribozom bulunur

Bitki ve Hayvan Hücresi Arasındaki Farklar:

· Hayvan Hücresi: Sentrozom vardır Hücre çeperi ve plastitler yoktur Kofullar küçük ve az gelişmiştir Fagositoz ve Pinositoz olayları görülür
· Bitki Hücresi: Sentrozom yoktur Hücre çeperi ve plastitleri vardır Kofulları büyük ve gelişmiştir Yüksek yapılı bitkilerde lizozom yoktur Fagositoz ve Pinositoz görülmez

Hayvan Hücresi Bitki Hücresi

3ÇEKİRDEK(Nukleus): Hücrenin hayatsal faliyetlerini kontrol eden; genetik maddeyi koruyan, hücre bölünmesini ve protein sentezini sağlayan yapıdır Çekirdek zarı, çekirdek plazması, çekirdekçik ve kromatin iplik olarak 4 kısımdan oluşur

Kromozomları Yapısı

Kromatin iplik:Bölünme öncesinde hücrenin çekirdeğinde uzun, ağ ve yumak şeklinde görülen yapıdır

Kromozom:Genleri üzerinde barındırırlar Hücre bölünmesi sırasında kromatin ipliklerin spiral kıvrılıp, kısalıp, kalınlaşmaları sonucu oluşurlar

Homolog Kromozom:Biri anadan diğeri babadan gelen, şekil ve büyüklük bakımından birbirine benzeyen, karşılıklı bölgelerinde (lokus) aynı veya zıt yönde etki eden genleri taşıyan kromozomlardır

Canlı türlerinde kromozom sayısı tür belirleyici özellik göstermez Canlıların farklılığı kromozomlar üzerindeki genlerin dizilişine bağlıdır
Her türün kromozom sayısı sabittir
Kromatit(Eş kromozom):Kromozom eşlenmesi sonucunda oluşan ipliklerdir Kromatitler sentromer ile birbirine bağlıdır İki kromatit bir kromozomu oluşturur

Kromozom tipleri

a-Vücut kromozomları(Otozomlar): İnsanda 46 kromozomdan 44 tanesi otozomdur
b-Eşey kromozomları(Gonozomlar): İnsanda 46 kromozomdan 2 tanesi gonozomdurX ve Y ile gösterilir; dişide XX, erkekte XY dir

Kromozom sayılarına göre hücre tipleri:

1Vücut Hücresi(Somatik Hücre): Diploid(2n) hücrelerdirDişide=44+XX, erkekte=44+XY
2Eşey Ana Hücreleri: Üreme hücreleri oluşturan diploid hücrelerdir(Yumurtalık ve testis ana hücresi)
3Eşey Hücreleri(Gamet): Haploid(n) hücrelerdir Yumurta hücresi (22+X) sperm hücresi (22+X veya 22+Y)

HÜCRE BÖLÜNMESİ

Hücreler bölünerek çoğalırHacim-Yüzey, stoplazma-çekirdek oranının bozulması bölünmenin nedenlerindendirKontrolsüz hücre bölünmesine kanserli dokularda rastlanır Hücre bölünmesi sırasında interfaz ve bölünme olmak üzere iki evre görülür
İnterfaz(Hazırlık Evresi): Bölünme öncesinde görülür ATP sentezi, replikasyon protein sentezi ve metaolik faliyetlerde artış gözlenir

Bölünme: İki şekilde gözlenira-çekirdek bölünmesi(karyokinez) b-sitaplozma bölünmesi(sitokinez) Genel olarak mitoz ve mayoz olarak gerçekleşir

Mitoz Bölünme: Vücut eşey ana hücrelerinde görülür Kromozom sayısı değişmez Bölünme sonucunda aynı özellikle iki yavru meydana gelir Kalıtsal devamlılığı sağlar Homolog kromozomlar ayrılmaz(kromatitler ayrılır) Sinapsis, tetrat, kiazma ve krossing-over görülmez Çok hücrelilerde büyüme ve rejenerasyonu sağlarken tek hücrelilerde üremeyi sağlar


Mayoz Bölünme: Eşey bezlerinde(gonat) eşey hücrelerinin oluşumu sırasında görülür Kromozom sayısı yarıya iner, bölünme sonucunda n kromozomlu 4 hücre oluşur Oluşan hücrelerde kalıtsal farklılık vardır Sinapsis, tetrat, kiazma ve krossing-over görülür Aynı türlerde dölden döle kromozom sayısını sabit tutar

Mitoz Bölünme Evreleri:

1Profaz: Kromatitten kromozomler oluşur Kromatitler sentromer ile birbirine bağlanır Kromozomlar eşlenir Çekirdekçik ve çekirdek zarı erir, iğ iplikleri oluşur
2Metefaz: Kromozomlar ekvator düzlemine dizilrler
3Anafaz: Kromatitler iğ iplikleri ile birbirinden ayrılarak kutuplara doğru çekilirler
4Telofaz: Kromozomlar tekrar kromotin ağını oluştururlar İğ iplikleri kaybolur Oluşan çerdikler etrafında çekirdek zarı oluşur Böylece karyokinez tamamlanır
Sitokinez ise hayvan hücresinde boğumlanarak, bitki hücresinde orta lamel oluşarak tamamlanır

Mitozun`un Biyolojik Önemi

1Hücre sayısını çoğaltmak
2Kromozom sayısını sabit tutma
3Genetik bilginin her bir yavru çekirdeğe aktarılmasını garantiler

Mayoz Bölünme Evreleri

I ve II Mayoz olarak incelenir Bölünme safhaları aynı mitozdaki gibidir, bu safhalar farklı olarak iki kez gerçekleşir
*Mayoz I de homolog kromozomlar, mayoz II de kromatidler ayrılır
*Profaz 1 de krossing-over olur
Mayoz`un Profaz I Safasındaki Olaylar
1Sinapsis: Homolog kromozomların yan yana gelmesidir
2Tetrat: Sinapsis durumunda 4 kromatitin meydana getirdiği yapıdır 1 tetrat = 2 kromozom = 4 kromatit
3Krossing-over: Sinapsis sıransında homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında temas yerlerinde (kiazma) gerçekleşen parça değişimidir Bu yeni gen kombinasyonlarına sebep olduğundan canlı çeşitliliğine yol açar