Çerkez Delikanlısı

Çerkez delikanlısı



Delikanlı tabiri Çerkesler'de rüşt çağına gelmiş genç anlamında kullanılmazÇünkü Çerkes çocukları 10 yaşını geçince artık delikanlı sayılırKendilerinden mertlik vasıfları beklenir ve istenirBunu temin hususunda Çerkes terbiye usulleri rekabet kabul etmez
Mersiyeleri,şarkıları hala dillerde dolaşan Prens (Pşıkoy)Rus ordusuna saldırarak Baş kumandan meşhur general ''Zass'ı atından aşağıya attığı,generalin bindiği atı alıp getirdiği,o kanlı savaşta ''Atmı Sevgilime götürünüzBaşkaları tuzlu su akıtırken kendisi kanlı su akıtsın'' diyerek şehit olduğu zaman henüz reşit olmamıştıMuhtelif savaşlarda sekiz yara almış olan ''Şeruluk'' şehit olduğunda on dört yaşındaydıçocukların yükseklik derecesini gösteren bu gibi cesaret eserleri pek çokturOnlardaki bu yeteneği tabiatın onlara verdiği özel bir imtiyaz olarak kabul etmek yerindedirÇünkü yüksek bir ruh taşıyan Çerkes delikanlısının kuvvetli karakterleri hiç bir konuda başkalarından geri kalmasına izin vermezKendisine şeref ve mevki oluşturacak tek aracın soyu ve serveti değil,çok güzel vasıflar olduğunun farkındadırBundan dolayı Çerkes delikanlılarının hepsinde üstünlük iddiası ve şöhret eğilimi fazladırHarp meydanında,meclislerde,umumi toplantılarda,eğlencelerde yüksek terbiyesiyle,yüksek karakteriyle akranlarına yüksek olduğunu göstermeye çalışır
Delikanlı haya sahibidirFakat acizlik bilmez,uyuşuk ve sessiz hayatı sevmezEzeli hürriyet diyarı olan bir yerde doğup büyüdüğünü takdir ederHareketli ve faal bir muhit içinde canlı ve hareketli olmak gerektiğini bilirBundan dolayı muhite uymaya gayret ederSöz kendisine düştüğü zaman serbestçe meramını ifade ederÖzellikle umumi yerlerde güzel söz söylemek,Çerkeslerce pek şerefli bir özellik sayıldğı içim, o gibi yerlerde sıkılmak,kekelemek,beceriksiz davranmak delikanlı için büyük kusur ve ayıp sayılırBundan bahsederken Mr Bell şu açıklamaları yapmaktadır:
''Meclislerde halk işlerini görme esnasında büyük bir topluluğa karşı insanların hiç sıkılmayarak kolaylıkla anlatıcı ve güzel hitabelere bulunması beni hayran bırakmıştıBu güzel, örnek hürriyete,
toplulukların çokca olmasına,umumi çıkar için herkesin büyük ilgi göstermesine yorumlanabilirSerbest nutuk çekenler içinde hepsinin üstünde iki kişi mertçe,hatip tavırlar ile benim şimdiye kadar ayan ve millet meclislerinde avukatlar toplantılarında,tiyatro sahnelerinde temayüz etmiş olarak gördüklerinim hepsine rekabet ederler''
Meclisler delikanlılar için bir edep okuludurGençler orada gördükleri usulleri gerekli gördükçe göstermeye hazırlanmak zorundadır
Mr Ünal diyorki:''Çerkesler fikirlerini canlı,çoğunlukla açık ve süratli bir şekilde ifade etmek konusunda büyük bir üstünlük gösteriyorlarHalk,doğaları gereği münakaşa ve müzakereye alışkın olduklarından çok defa küçük şeyler için tartışma olur'
İşte bu terbiyenin sonucu olarak delikanlıların tavırlarında doğal bir serbestlik,uydurma değil fakat gerçek bir kibarlık görünürBaşka milletlerde hükümdar dairelerine mahsus sayılan yüksek nezaket ve inceliği Çerkes delikanlıları öyleki yüzlülük muhitinde değil özgürlük anıtı saydıkları kutsal ormanlarının saf ve sakin bağrında öğrenirlerBundan dolayı şekil ve hareketlerinde riyakarlık görünmez,temiz bir doğallık gösterir
1837 tarihinde Güney Rusya'da steplerde seyahat eden Homer de Hil Ekaterionarda bir baloya ilk defa katılmış olan bir kaç dağlı Çerkes'in ömürlerini bu gibi sosyetelerde geçirmiş centilmen gibi gayet serbest ve nazik hareket ederek dikkatini çektiklerini takdirle yazıyorBunun gibi terbiyeleri tetkik eden her fert fikirlerinde birleşiyorlar
Nefse hakimiyet Adige olmanın birinci şartından olduğu için Adige delikanlısı hiç bir hareketinde kötü alışkanlıklara düşmezHer konuda WERKIĞ yani kibarlık onun rehberi olurÇünkü kibarlığı ihmal etmeyi insanlığı bıraklakla bir tutar
Adige delikanlısı korku bilmezKalp,akıl,irade onun için esas olduğu gibi cesareti cahilane değil fakat akıllıca yapmak isterBundan dolayı Çerkesler ''Cesurdan korkma,o cesaretini haklı işlerde mücadele için gösterir'' derlerDelikanlıların medeni cesarette malik buldukları hususundaki Mr Bell'in evvelce anlatılan sözleri de dikkate değerOnlarda korku büyük bir kusur sayılır
Çerkes delikanlılarının kahraman yetişmesindeki nedenlerinden biride şiirleridirOnlarda şehvani hislere taalluk eden şiirler yokturOyun havalrı haricinde bütün şiirler yiğitliğe,iyiliklere ait temhiye ve taşlama ve ağıtlarıdır
Her olay üzerine Çerkes şairleri olayda kendini göstermelerin mehdini,beceriksizlik gösterenlerin taşlamasını gösteren şiirler söylerlerBöyle şiirler erkek,kız herkesin dilinde dolaşırHemen her misafir odasının eşyasından biri de Çerkes kemençesi (Pxapşine)dirHer cemiyette kahtamanların ismi ihtiramla söylenirbedbaht beceriksizliklerin de adları alay ile tekrar edilirBu harelet delikanlıların fazilet terbiyesine büyük tesirler yapar ve delikanlı bu methiyelerde ismi geçsin diye şöhret ve şeref sahibi olmasını temin için harikalar göstermen aşkını taşır
WERKXABZE
Ünal Özarıcı Diyorki:
'' Her türlü örgütten ve araçtan mahrum olan Çerkesler'in Rusya'ya karşı bu kadar uzun süre direnç göstermelerindeki sır ve hikmeti isteyenler için şu iki sebepten başka bir şey bulamadımBirincisi: Herkesi sosyal görevini yapmaya zorlayan sosyal his, ikincisi:fertler arasında kahramanlık konusunda rekabet bulunmasıdırKahramanlık rekabeti yalnız Rus askeri birliklerini seyrekleştirmiyorAynı zamanda Kafkasya'ya güzide kahramanların vatanı olmak şerefinide veriyor
Çerkes delikanlıları ile kızlarının toplantılarda serbest ve beraberce bulunmalarında erkeklerin mert ve nazik terbiyeleri de önemli bir etkendirÇünkü kızların hürmet ve rağbeti erkeğin şöhretindedirKızların mertlik konusunda tesirlerini göstermek için bir Çerkes şiiri şu anlamdadır:
''Kız delikanlının yiğitlik şöhretini yeter görmediği için ona varmak istemiyorDelikanlı da şiddetli savaşlara sahne olan ABUK Vadisindeki taş ve topraklar üzerine akıttığı kanını cesaretine delil olarak gösteriyorFakat kız diyorki: Tüfeğe karşı gitmek cesaretinin örneği ise de asıl kahramanlık,yerleri titretip ağaçların yapraklarını düşüren müthiş topa hücum etmektir''
Milli ruhu gösteren bu şiir eş şeçme konusunda Çerkes kızlarına hakim olan temiz duyguları,delikanlıda görmek istedikleri büyüklük derecesini belirtiyorOnlarda;yapma gösterşi,yalancılık henüz samimiyet ve hakikatin yerini almamıştır
Kızların delikanlıda böyle yüksek vasıfları aramakta ne derece haklı oldukları 1886 tarihinde BAJ ailesinden bir kız, düğününde geçen bir olay güzel bir örnektir:
Düğünün sonuda doğru HATYAKUE (Düğünü idare eden yöneten kişi) bir latifeye başvurur ve delikanlılardan bahşiş almak için kızların en güzelini dansı bitirdiği zaman geri çekilmeden önce ''bırakmayacağım'' diye bağırırBunun üzerine kız da bir müddet geri çekilmeyerek meydanda dururO sırada delikanlılar güya kızı kurtarmak için Hatyakue kıymetli silah vb değerli şeyler verirler
İşte bu tören sırasında Hatyakue'nin koltuğundan yere düşen bir tabanca patlayarak kurşunu ayakta duran Bajkue Canpolat'ın güzel kızına isabet eder kurşun kızın bacağını delip geçerBu büyük yaranın acısından ağlamak,bağırmak değil;telaş ve ufak bir teessür eseri göstermeyi bile asil ruhlu Çerkes kızının kibarlığına aykırı sayan kız,yaralandığını hissettirmemek için adet gereğince iki tarafında bulunan teşfiratçı iki kıza kollarını daha sıkıca tutmalarını söyler ve ancak biraz geri gittikten sonra ayakkabılarını dolduran kanların yerde görülmesiyle yaralı olduğunun farkına varılır
Bu ruhtaki kızların sosyal terbiyede önemli bir amil olmaları, ana oldukları zaman rakipsiz kahramanlar yetiştirmeleri kadınlığın olgun bir örneğinin ifadesidir
Kaynak:Jabagi Baj tarafından yazılan ve 1969 yılında Kafkasya Kültürel Dergi Yayınları tarafından çıkarılan Çerkesya'da Sosyal Yasayış - Adetler adlı kitaptan alınmış, aslına sadık kalınarak dili güncellestirilmiştir

__________________