Ünsüz Değişmesi (Yumuşama)

İki ünlü arasında kalan sert ünsüzler yumuşar Buna “ünsüz değişimi” denir Bu özellik, ancak sert ve yumuşak şekli bulunan seslerde geçerlidir Bunlar

p, ç, t, k

sert sessizleridir
Örneğin; “ağaç” sözcüğüne -i hal ekini getirsek, sözcüğün sonundaki “ç” sert sessizi yumuşayarak “c” olur; yani “ağacı” şeklinde yazılır

• dolap - a > dolaba,
• çekiç - e > çekice,
• kanat - ı > kanadı,
• yemek - e > yemeğe

Yukarıdaki örneklerde sert sessizlerin yumuşadığı görülüyor Ancak bu kural her sözcükte geçerli değil

“Davranışları, doğruluğunun kanıtıdır”

cümlesinde altı çizili sözdeki “t” sert ünsüzü iki ünlü arasında kaldığı halde yumuşamamıştır

Hangi sözcükte bu yumuşamanın olacağı hangisinde olmayacağı, belli bir kurala bağlanamaz Hatta tek heceli sözcüklerin çoğunda olmazken, bazılarında olabilir Bunu sözcüğün günlük kullanımlarını dikkate alarak anlayabilirsiniz

• tek - i > teki,
• çok - u > çoğu

görüldüğü gibi birincide değişim olmadığı halde ikincide olmuştur

Dilimize Arapçadan geçen ve son hecesindeki ünlünün uzun okunduğu kelimelerde ünsüz değişimi yapılmaz

“Sınavda hukuku seçecekmiş”

cümlesindeki altı çizili söz buna örnektir

Bazı sözcüklerde ise ses iki ünlü arasında kalmamasına rağmen yumuşar
Örnek:

• kalp - i > kalbi,
• art - ı > ardı,
• renk - i > rengi,
• harç - ı > harcı

Görüldüğü gibi iki ünlü arasında kalmadığı halde “p, ç, t, k” sert ünsüzleri yumuşamıştır Bazı sözcüklerde ise bu seslerin yumuşamadığı görülür

“Sonunda işler sarpa sardı”

cümlesinde altı çizili sözcükte yumuşama olmamıştır

“Zonguldak’a yerleştiklerini duydum”

cümlesinde altı çizili sözdeki “k” sert sessizi yumuşamamış ancak biz onu okurken “Zonguldağa” diye okumalıyız