KOVANIN DEVAMLILIĞINI SAĞLAYAN KRALİÇE ARI
Arı kovanında kısa bir gözlem yapılacak olunursa işçi arıların kendilerine göre daha büyükçe olan bir arıya özel bir ihtimam gösterdikleri görülecektir Beslenmesi, temizliği, güvenliği gibi tüm ihtiyaçları diğer arılar tarafından karşılanan bu arı, koloninin devamlılığını sağlayan kraliçe arıdır Bir kovanda yaşayan işçi arıların sayısı on binlerle ifade edilirken, sadece bir tane kraliçe bulunur Kraliçenin varlığı arılar için hayati bir öneme sahiptir Çünkü yumurtlayarak koloninin devamını sağlayan, kraliçe arıdır Bundan başka kolonideki disiplin de kraliçenin salgıladığı bir madde ile sağlanır

Kraliçe arı kovan için son derece önemlidir Koloninin ayakta durmasını sağlayan kraliçe arıdır Bu nedenle işçi arılar kraliçenin her türlü ihtiyacını karşılar Resimde kraliçe arının her türlü bakımı ile yakından ilgilenen, kraliçeyi özenle besleyen ve güvenliğini sağlayan işçi arılar görülmektedir İşçi arılara bu bilgileri veren Allah'tır Arılar Allah'ın ilhamıyla hareket ederler
Kraliçe bütün hayatı boyunca yumurtlamaktan başka bir işle meşgul olmaz Sürekli kovanın içindedir, hiç dışarı çıkmadan, baharın başlangıcından yazın sonuna kadar her gün durmadan yumurtlar Kraliçenin tüm bakımını da işçi arılar yaparlar Kraliçe kovan içinde dolaşırken bir grup işçi arı da onun etrafında kümelenir ve kraliçeyi sürekli besler, antenleri ile sıvazlar ve yalayarak temizliğini yaparlar Kısacası kraliçe kendisiyle ilgili hiçbir konuyla ilgilenmez Çünkü kovan içindeki görevi sadece yumurtlamaktır

Farklı Bir Arı: Kraliçe
Kraliçenin ayrıcalığı daha larva aşamasındayken başlar Kraliçeler diğer peteklerden farklı özelliklere sahip olan bir yerde yetiştirilirler Kraliçenin büyütüldüğü bu yer, petekten aşağıya doğru sarkan özel hazırlanmış hücrelerdir Bu hücreler kraliçenin diğer arılara göre daha büyük boyutta olması nedeniyle normal petek hücrelerine göre daha büyükçe inşa edilir44
Kraliçe arı larvaları, meme denen özel bölümlerde büyütülür (Soldaki resim)
Kraliçe arı tarafından bırakılan yumurtalardan, döllenme ve beslenme şekline göre farklı türlerde arılar çıkar (Sağdaki resim)

Önceki bölümlerde de vurguladığımız gibi kraliçe arının oluşmasını sağlayan yumurtanın, işçi arıların oluşmasını sağlayan yumurtalardan hiçbir farkı yoktur 6 gün süren larva dönemindeki beslenme farklılığı sebebiyle kraliçe, normal bir dişi arı olarak değil de, görünüm ve işlev olarak diğerlerinden daha farklı bir arı olarak ortaya çıkar Diğer işçilere sadece 3 gün süreyle arı sütü verilirken, kraliçeye çok değerli olan bu besinden bütün larva dönemi boyunca (6 gün) verilir45
Kraliçeye verilen arı sütünün içeriği ve miktarı da özel olarak ayarlanır Yapılan incelemeler sonucunda larva dönemi boyunca kraliçe arıya 10 mg arısütü verilirken, diğerlerine sadece 3 mg verildiği tespit edilmiştir Sadece bu besleme farklılığı sebebiyle birbirinden çeşitli morfolojik (yapısal) farklılıklara sahip olan iki canlı, kraliçe ve dişi işçi arılar meydana gelir46

Kraliçe ve Diğer Arılar Arasındaki Farklar
Kraliçe arı genel yapı ve dış görünüş olarak diğer arılardan farklıdır Örneğin işçi arılar da kraliçeler gibi dişi olmalarına rağmen işçi arıların yumurtalıkları gelişmemiştir, yani işçi arılar kısırdır Bir kraliçe kafa ve thorax (gövde kısmı) olarak işçilerden çok da fazla büyük değildir Bununla birlikte işçi arıların tam aksine kraliçenin çene kemiği balmumu hücrelerini yapmak için uygun bir yapıya sahip değildir Ve kraliçe arı, işçilerin polen sepetlerini oluşturan sert tüylerinden de yoksundur En önemlisi de kraliçe arı aynı yumurtadan çıkmasına rağmen sadece beslenme farklılığı sebebiyle diğer arılar gibi sadece 5-6 hafta değil, (kışa denk gelenler birkaç ay) 4-5 sene kadar yaşar
Bunlar kraliçe ve diğer arılar arasındaki genel farklılıklardan sadece birkaç örnektir Yan sayfadaki tabloda ise bu konu detaylı olarak anlatılmaktadırTablo incelenirken unutulmaması gereken nokta; arıların beslenme şekilleri ve sürelerindeki farklılık ile erkek, kraliçe ve işçi arıların ortaya çıktığıdır

BAL ARILARI ARASINDAKİ FARKLILIKLAR
ÖzelliklerİşçiKraliçeErkek Duyumsal Özellikler Birleşik gözlerdeki ufak gözcük sayısı4000-690003000-40007000-8600Beynin optik lobuOrtaKüçükBüyükAntene ait levha organı sayısı3000160030000Antene ait yüzeyin bağıl oranı213 Salgı Bezleri Hypopharyngeal (larva beslenme)VarYokYokÇene salgıları bezleriBüyükÇok büyükKüçükKafa salgıları (dudakla ilgili bezler)BüyükBüyükYokBalmumu bezleriVar YokYokNasanov (yön bulma ile ilgili)VarYokYokDufour (savunma ile ilgili)KüçükÇokYokKoshevnikov (koku salgılayan bez)KüçükVarYok Üreme ve iğne Yumurtalık ve testisKüçülmüş yumurtalıkBüyümüş yumurtalıkTestisSpermatheca kesesiGelişmemişBüyükYokİğne kancalarıGüçlüÇok küçükİğne yokİğne tabakalarıGevşek olarak tutulmuşSıkı olarak tutulmuşYok Ağız Bölümünün Yapısı ÇeneİnceSağlamKüçükÇene oluğuVarYokYokHortumUzunKısaKısa Bacak ve Kanat Özellikleri Polen baskısı ve tarakVarYokYok Polen sepetiVarYokYokKanat sensillaOrtaEn azEn çok
Kaynak: Mark L Winston, The Biology of the Honey Bee, s40

Kraliçenin İlk Günleri
Kraliçe de larva döneminden sonra diğer arılar gibi pupa aşamasından geçer ve yumurtanın bırakılmasından 16 gün sonra pupasından çıkar Görünümü işçi arılardan oldukça büyük, erkek arılara göre ise daha uzundur



Kraliçe arı hücresinden çıkar çıkmaz ilk iş olarak kovanda bulunan diğer kraliçeyi yok eder Resimlerde kavga eden kraliçeler görülmektedir
Kovan güvenliği açısından -her türlü ihtimal göz önünde bulundurularak- işçi arılar aynı anda sadece tek bir tane değil, birkaç tane kraliçe adayı yetiştirirler Kraliçeye herhangi bir zarar gelmesi durumunda hemen yeni bir kraliçe yetiştirilmeye başlanır Yeni kraliçenin yaptığı ilk şey, içinde bal olan şapkasız bir hücre bulana kadar petekleri dolaşmaktır Kraliçe bulduğu baldan yer ve hızla diğer petekleri dolaşmaya başlar Amacı rakip kraliçeleri bir an önce bularak saf dışı etmektir Yeni kraliçe, yumurtadan çıkmamış diğer kraliçe adaylarını bulduğu anda imha eder Alt çenesiyle kraliçe pupasının bulunduğu hücreyi yırtar ve içerideki rakibini sokar Ya da sadece hücrenin kapağını açık bırakarak imha işleminin tamamlanmasını diğer işçilere bırakır
Eğer kovanda başka bir yetişkin kraliçeye rastlarsa iki arı birbirlerine saldırır ve biri diğerini sokana kadar mücadele ederler Sokulan arı ölür Bu, aslında kovanda sıkça yaşanan bir olay değildir Çünkü sadece eski kraliçe çok yaşlı ise veya yeni bir koloni kurmak için kovandan henüz ayrılmamışsa kraliçeler karşı karşıya gelir Genelde kovandaki yeni kraliçe ortaya çıktığında eski kraliçe kovanı çoktan terk etmiş olur Kraliçenin rakiplerini öldürmek için bu kadar ısrarlı davranması kovanın düzeni açısından çok önemlidir Çünkü kovan disiplininin sağlanması için bir kovanda yalnızca bir kraliçenin bulunması şarttır47
Kovanın yeni kraliçesi hücresinden çıkar çıkmaz hemen eski kraliçenin yerini tutamaz Çünkü henüz yumurtlamaya başlamamıştır Yumurtlayabilmek için kraliçenin öncelikle çiftleşmesi gerekir Ancak çiftleşme hiçbir zaman kovan içinde gerçekleşmez Kraliçe bir süre sonra kovan dışına çıkar ve çiftleşmek için erkek arılar arar48
Kraliçe arının kovan dışına çıktığı iki durum vardır Çiftleşme uçuşu ve "oğul verme" zamanı Bu iki dönem dışında kraliçe kovandan dışarıya çıkmaz
Çiftleşme uçuşuna çıkmadan önce kraliçe kovan içinde sürekli dolaşır 5 ve 6 günlerde sık sık kovan kapısına gider Bir hafta dolduğunda ise kovanın konumunu öğrenmek ve çevreyi tanımak için kısa mesafeli uçuşlara çıkar Bu uçuşlar bir dakika ile başlar Günler geçtikçe uçuş süresi yarım saate kadar çıkar

Kraliçenin Çiftleşme Uçuşu
Kraliçe çiftleşmek için kovandan bir grup arıyla birlikte yola çıkar Bir süre sonra beraberindeki arılardan ayrılır ve erkek arıların toplandığı alanlara doğru tek başına uçar Bu alana belli bir oranda yaklaştığında erkek arıların kendisini bulmalarını sağlayan bir tür feromon salgılamaya başlar
Erkek arıların kraliçeyi fark etmeleri ile gerçekleşen ve "çiftleşme uçuşu" adı verilen bu uçuş, kraliçe arı pupasından çıktıktan 10 gün sonra gerçekleşir50 Kraliçe arıların üreme organları, yumurtaları üreten iki yumurtalık ve çiftleşme uçuşu sırasında erkeğin spermatozoasının yerleştiği "spermatheca" adı verilen vücudunun arka tarafındaki bir kesecikten oluşur Bu kesecik koloninin yeni elemanları olan arıların hayatında oynayacağı rol nedeniyle son derece önemli bir göreve sahiptir Erkek ve dişi arıların çiftleşmesi havada iken gerçekleşir Döllenmeden sonra kraliçe arı kovana geri dönerken erkek arılar genellikle hayatlarını kaybederler
Çiftleşme döneminde kraliçenin 3-12 arasında uçuş yaptığı ve her defasında başka bir erkek arıyla çiftleştiği tespit edilmiştir Tek bir erkek arının spermleri bu keseyi doldurmaya yetmediği için kraliçe birden fazla erkek arıdan sperm alır51 Döllenmeden sonra erkek arılardan gelen bütün spermler sperm kesesinde biriktirilir Kraliçe, 4-5 senelik ömrü boyunca çiftleşme uçuşu sırasında edindiği bu spermleri kullanacaktır52 Döllenmiş bir kraliçe arının keseciğinde (spermatheca'da) ortalama olarak 6 milyon sperm bulunur53 Diğer pek çok canlıdaki üreme hücrelerinin aksine erkek arıların spermleri kraliçenin vücudunda bozulmadan senelerce muhafaza edilebilecek bir yapıya sahiptir Bu da arının vücudundaki kusursuz tasarımın başka bir yönüdür
Spermler kraliçe arının vücudunda biriktirilir Ancak spermler yumurtlama sırasında kendileri gidip de dölleme yapamazlar Yumurtaların döllenmesini her aşamasında kontrol eden kraliçedir Kraliçe arı bu keseden kendi isteğine göre sperm bırakarak döllenmeyi düzenler (Son derece mucizevi olan bu işlem kitabın ilerleyen bölümlerin dedetaylı olarak incelenecektir)

Yılda Bir Milyon Yumurta
Kraliçe arı çiftleşme işleminden yaklaşık 2-3 gün sonra, işçi arılar tarafından hazırlanmış olan hücrelere yumurta bırakmaya başlar İlkbahar başlangıcından sonbahar ortalarına kadar süren yumurtlama işlemini, kraliçe arı hayatının sonuna kadar hiç durmadan devam ettirir
Bir kraliçe yumurtlama dönemi boyunca, günde 1500-2000 yumurta yumurtlar54 Bu sayı gerekli olan hallerde 3000'e kadar çıkabilmektedir55 Kraliçenin yumurtlama süratinin ortalaması alınacak olunursa her dakikaya bir yumurta isabet ettiği görülecektir
Bir yumurtlama dönemi boyunca, tek bir kraliçe arının 500 bin ile 1 milyon arasında yumurta bıraktığı tespit edilmiştir56 Kraliçenin ömrü dikkate alındığında bu, tek bir kraliçe arının milyonlarca yumurta bırakması demektir Bundan başka kraliçe arının bir gün boyunca bıraktığı yumurtaların toplam ağırlığı kraliçenin kendi vücut ağırlığına eşittir
Kraliçe arı yumurtlayacağı zaman, ilk olarak başını petek hücresinin içine sokar ve hücreyi kontrol eder Hücrenin boş olduğuna ve yumurtayı bırakması için uygun özelliklere sahip olduğuna kanaat getirdikten sonra vücudunun arka kısmını hücrenin içine doğru sarkıtır Daha sonra uzun yumurtasını hücrenin dibine dikkatli bir şekilde bırakır Yumurtlama işlemi biter bitmez de hemen başka hücrelere doğru yönelir Bu işlemleri kraliçe arı günde en az 1500 defa tekrarlar Yaptığı işlemin yoruculuğuna rağmen aynı titizliği ve dikkati istisnasız her yumurta bırakışında gösterir57