Uluğ Bey ( 1344- 1449 )

ULUĞ BEY

( 1344- 1449 )

Bilgin bir hükümdar! Halkı gibi, gökteki yıldızları da gözleyen, anlamaya çalışan bir devlet başkanı Doğu Rönesansını yapan büyük kafalardan biri Uluğ Bey, Timuroğullarındandır Tarihin en tanınmış astronomlarından biridir Semerkant Rasathanesi'nde yaptığı sürekli gözlemlerle, o güne kadar geliştirilmiş yıldızlar bilgisindeki yanlışları düzelten bu hakan, daha sonra Batıda gelişmeğe başlayan Astronomi bilimine büyük katkılarda bulundu

Timur'un küçük oğlu Şahruh, Uluğ Bey'in babasıdır Onu, büyükannesi Imparatoriçe Saray Mülk Hanım himayesine aldı ve yanında büyütüp, eğitti 22 Mart 1394'de İran'ın Sultaniye şehrinde doğdu Çağın bilginlerinden ders aldı 17 yaşına bastığı 1411 yılında, Maveraünnehir eyaletine, imparatorluk naibi olarak görevlendirildi Maveraünnehir eyaletinin başkenti, Semerkant'tır

ÇAĞININ EN İLERİ FİKİRLERİ İLE DOLU İDİ

Semerkant, Buhara, Fergana, yani Maveraünnehir havzası, tarihin büyük fikirlerine ve fikir adamlarına yataklık ve kaynaklık etmiş bir bölgedir Çok değerli din, tasavvuf, fikir ve sanat adamı yetiştirmiştir Daha 17'sinde iken, böyle bir bölgeye imparator naibi atanan Uluğ Bey, çağının en ileri fikirleriyle dolu idi 38 yıl bu bölgede, gerçek bir imparator gibi yaşamış ve çevresine, çağın en ileri bilginlerini, sanatkârlarını toplamış, sarayını bir üniversite haline koymuştur

Tarih felsefecilerinin, "Timuroğulları Türk Rönesansı" adını verdiklerini uygarlık hamlesinin gerçek kurucularından biri olmuştur Yalnız çevresinin değil, çağının en ünlü matematikçilerinden, astronomlarından biri idi Osmanoğullarının 2 Murad döneminde yaşıyordu 2 Murad, Semerkant hükümdarının fikir ve sanatta açtığı çığırı yakından izliyor, bu hareketlerden yararlanıyor, Uluğ Bey de, 2 Murad'ın Osmanlı ülkesinde başlattığı fikir ve sanat hareketlerini dikkatle izliyordu

ORDUSUNU DÜZENLEDİKTEN SONRA KENDİNİ BİLİME VERDİ

Hükümdarlığının ilk yıllarında, bölgesindeki asayişi sağladı, çevresini düzene soktu, ordusunu caydırıcı bir güç haline getirdikten sonra, kendisini bilime ve uygarlığa verdi Dünyanın ve insanların, savaşla değil barışla düzeleceğine, bilim, sanat ve fikrin savaş değil, barış aradığına inanıyordu Uygar bir dünya kurmadan, insanların mutlu olacaklarına inanmak hayaldi

Bir taraftan Çin'e, bir taraftan Osmanlılara heyetler göndererek, oralardaki bilginleri kendi ülkesinde, toplamaya çalıştı Kendisi de, Semerkant'ta kurduğu rasathanede çalışıyor, Arapların bir yere kadar geliştirdikleri gökbilgisini, hem daha da geliştiriyor, hem yanlışlarını düzeltiyordu

Babasının ölümü üzerine Uluğ Bey, Doğu Türk Hakanlığı tahtına oturdu (1446) Fakat üç yıl geçmeden oğlu, Uluğ Bey'e başkaldırdı

Etrafına topladığı insanlarla Semerkant'a yürüdü Oğlunun bu hareketi, duygulu, bilgin babayı çok üzdü Fakat o da ordusu ile oğlunun karşısına çıktı ve onu yendi Merhametli idi Oğlunu bağışladı

Baba, oğlunu bağışlamıştı ama, oğlunun hırsı babayı bağışlamamıştı Yeniden bir ordu topladı ve yeniden babasına saldırdı Bu sefer talih oğlundan yana idi Uluğ Bey 1449'da öldürüldü Baba katili oğlu da tahta geçti

TÜRK KÜLTÜRÜNÜN EN BÜYÜK İNSANLARINDAN

Uluğ Bey, Semerkant Rasathanesi'nde bir ömür boyu yaptığı gözlemlerini "Ziyc" adlı bir eserde toplamıştır Bu eser, daha 15 yüzyılda Latince'ye çevrildi ve 16 yüzyılda hemen bütün Batının astronomi ve matematik kaynağı olarak elden ele geçti 17 yüzyıl Avrupa üniversitelerinde okunan ders kitabı olmuştur

Galile'den çok evvel, Galile'nin vardığı yere varan ve dünyanın döndüğünü fark ederek hesaplarını buna göre yapan Uluğ Bey, Türk kültürünün en büyük insanlarından biridir Yazık ki, ömrünün en verimli bir çağında 55 yaşında iken evlât ihanetini görerek öldü

Uluğ Bey'in 38 yıllık hükümdarlığı sırasında Semerkant, Buhara, Fergana, Kâşgar ülkelerinde bilim, sanat, edebiyat ve fikir, en yüksek doruklara ulaşmıştır Bir uygarlık öncüsüydü Türk soyunun büyükleri arasındaki yerini, gelecek zamanlarda da şerefle koruyacaktır