|
[KAPLAN]
|
Cevap : Osmanlı Tarihi Ders Notları
ABDÜLMECİD DÖNEMİ
LONDRA KONFERANSI
Tarih:1840
Taraflar: İngiltere, Rusya, Avusturya, Prusya
Maddeleri: 1-Mısır hukuki yönden Osmanlılara bağlı kalacak, 2-Mısır yönetim olarak Mehmet Ali Paşa ve oğullarına bırakılacak, 3-Suriye, Girit ve Adana valilikleri Osmanlılara geri verilecek
*Abdülmecid 1841’de Mısır Fermanı ile Mısır’ın yönetim düzenini belirlemiştir
LONDRA ANTLAŞMASI-BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ
Tarih:1841
Taraflar: Osmanlı, İngiltere, Fransa, Prusya, Avusturya, Rusya
Sebep: Hünkar İskelesi antlaşmasının süresi 8 yıldı ve 1841’de bu sekiz yıl sona eriyordu Boğazlar meselesi batılı devletlerin istediği gibi çözülmeliydi
Sonuç:1-Boğazlar Osmanlı Devleti’nin egemenliğine bırakıldı 2-Boğazlar bütün savaş gemilerine kapatıldı
Önemi: 1-Boğazlar uluslar arası bir statü kazandı 2-Boğazlar sorunu ilk kez devletler arası bir konferansta görüşülmüştür
TANZİMAT FERMANI (GÜLHANE HATT-I HÜMAYUNU) (3 Kasım 1839)
Fermanla:1-Hıristiyan- Müslüman bütün vatandaşların eşitliği, can, mal ve namus güvenliği sağlandı 2-Mal edinme ve miras hakkı tanındı 3-Müsadere usulü kaldırıldı
Ferman sayesinde Osmanlı Devleti, batılı devletlerin desteğini sağladı ve Mısır meselesinin çözümü kolaylaştı
KIRIM SAVAŞI
Tarih: 1853-1856
Taraflar: Rusya X Osmanlı+İngiltere+Fransa+Piyomente
Sebep: Osmanlı ordusunun modernleştirilme çalışmaları Rus çarı INikola’nın hoşuna gitmemiş ve Osmanlı ordusu güçlenmeden önce saldırmayı düşünmüştü
Sonuç: Paris Antlaşması ile savaş sona erdi
Önemi: 1-Avrupalı devletler ilk bir savaşta Osmanlılara yardım ettiler Çünkü Rusya’nın Osmanlıları yıkarak topraklarına yerleşmesini istemiyorlardı 2-Bu savaş sırasında Osmanlı Devleti ilk kez dış borç aldı ( İngiltere’den)
PARİS ANTLAŞMASI:
Tarih:1856
Taraflar: Rus- Osmanlı+ İngiltere+Fransa+Avusturya+Sardunya
Önemi: Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayıldı ve toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin garantisi altına alındı
ISLAHAT FERMANI (1856):
Fermanla: 1- Hıristiyan vatandaşların can ve mal güvenliği sağlanacaktı 2- Hıristiyanlara din ve eğitim özgürlüğü tanınacaktı 3- Gayrı müslimlerde devlet memurluğu ve askerlik yapabilecekti 4- Gayrı müslimler de taşınmaz mallar satın alabileceklerdi (ev gibi) 5-İltizam usulüne son verilecek
Islahat Fermanı Paris Antlaşması ile güvence altına alınmıştır
ABDÜLAZİZ DÖNEMİ
*İntihar eden ilk Osmanlı padişahıdır
*Avrupa’ya giden ilk Osmanlı padişahıdır
*Yavuz Sultan Selim’den sonra Mısır’a giden ilk Osmanlı padişahıdır
ŞARK MESELESİ-TÜRK MESELESİ
Şark Meselesi V Yüzyılda Huğ kavimlerinin Avrupa’ya gelişi ile başlar
Şark Meselesi 1815 Viyana Kongresi’nde Rus çarı Aleksander tarafından ortaya atılmıştır Avusturya, Rusya, Fransa, İngiltere arasında Osmanlı topraklarının paylaşılmasıdır
Şark meselesine göre:
1-Türkler Avrupa’dan atılmalı
2-Türkler Balkanlardan atılmalı
3-Türkler Anadolu’dan atılmalı
4-Mümkünse Orta Asya’ya dönmeleri sağlanmalıdır
V MURAT DÖNEMİ
*Abdülaziz’den sonra tahta çıkan VMurat akıl sağlığı bozulunca tahttan indirildi ve yerine IIAbdülhamit tahta çıktı
IIABDÜLHAMİD DÖNEMİ:
IIAbdülhamit Tanzimat’ın son, meşrutiyetin ilk padişahıdır İslamcı ve Alman yanlısı bir politika izlemiştir
TERSANE KONFERANSI
Tarih: 1876
Taraflar:Avusturya, Almanya, İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya, Osmanlı Devleti
Önemi: 1-Konferansın toplandığı gün, Osmanlılar Kanun-i Esasi’yi yürürlüğe koyarak Meşrutiyet’i ilan ettiler 2-Katılımcı devletler Bosna-Hersek ve Bulgaristan’a bağımsızlık verilmesini isteyince konferans sonuç vermedi
IMEŞRUTİYET (1876-1878) (20 Mart 1877- 14 Şubat 1878)
IMeşrutiyet Meclisi ikiye ayrılıyordu: 1- Meclis-i Mebusan (Milletvekilleri, halk tarafından seçilirlerdi) 2-Meclis-i ayan (Devletin ileri gelenleri, padişah tarafından seçilirlerdi)
IMeşrutiyet Meclisi ilk Osmanlı anayasası olan Kanun-ı Esasi’yi uygulamıştır Bu anayasa padişahı yeniden açma şartı ile meclisi kapatma yetkisi veriyordu IIAbdülhamid, 1877-78 Osmanlı-Rus savaşındaki yenilgiyi bahane ederek meclisi kapatmıştır
IMeşrutiyet Meclisi’nde 44 Hıristiyan, 4 Yahudi, 71 Müslüman milletvekili ile padişahın atadığı 26 ayan vardı
1877-1878 OSMANLI- RUS SAVAŞI (93 HARBİ)
Sebep:Osmanlı Devleti Sırbistan ve Karadağ’a ayrıcalıklar verilmesini kabul etmiyordu
Sonuç: Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması ile savaş sona erdi
Önemi: Bu savaş sırasında Kafkaslardan ve Balkanlardan Osmanlı topraklarına en büyük göç yaşanmıştır
BERLİN ANTLAŞMASI
Tarih:1878
Taraflar: Osmanlı+İngiltere-Rusya
Maddeleri: 1- Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız oldu 2- Bulgaristan üçe ayrıldı A)Bulgar Prensliği B) Makedonya C) Doğu Rumeli 3-Doğu Anadolu’da Ermenilerin oturduğu yerde ıslahat yapılacak 4-Bosna-Hersek hukuki olarak Osmanlılara bağlandı ve yönetimi bir süre için Avusturya’ya bırakıldı 5-Kars, Ardahan ve Batum Ruslara bırakıldı, Doğubeyazıt ise Osmanlılarda kaldı
Önemi: 1-Rusya ile imzalanan Ayastefanos Antlaşması’nı geçersiz kılmıştır 2-Osmanlıların başına Ermeni meselesini açmıştır (Rusya bundan böyle Akdeniz’e inmek için doğuda bir Ermeni devletinin kurulması için çalışacaktır İngiltere ise kendisine bağlı bir Ermeni devleti kurdurarak Rusya’nın Akdeniz’e inmesini engellemeye çalışacaktır) 3-Bu antlaşma Panslavizm akımının bir zaferidir 4- Berlin Antlaşması’nda arabuluculuk yapan İngiltere bunun karşılığı olarak Kıbrıs adasına yerleşmiştir
1885 İSTANBUL ANTLAŞMASI
Taraflar: Osmanlı-Mısır
Maddeleri:Osmanlı ve İngiltere hükumetleri Mısır’a birer yüksek komiser gönderecekler ve bu komiserler hidive yardımcı olacaklar
Önemi:İngiltere’nin Mısır’daki varlığı resmiyet kazandı
DÖMEKE MEYDAN SAVAŞI
Tarih: 1897
Taraflar: Osmanlılar X Yunanlılar
Sebep:Girit’in Yunanistan’a bağlanmak istemesi
Sonuç: Osmanlılar yendiği halde Batılı devletlerin isteği ile İstanbul’da bir antlaşma yapılarak savaşa son verildi
1897 İSTANBUL ANTLAŞMASI
Taraflar: Osmanlılar- Yunanlılar
Maddeleri:1-Osmanlılar Teselya’yı boşaltacak 2-Yunanistan savaş tazminatı verecek 3-Girit Osmanlı yönetiminde kalacak ancak padişahın atayacağı Hıristiyan bir vali tarafından yönetilecek
Önemi: Girit özerk hale geldi (IIMeşrutiyet’in ilan edildiği sıralarda Yunanistan Girit’i işgal etti ve adayı Yunanistan’a bağladı Balkan savaşları sonunda imzalanan Atina Antlaşması ile Girit Yunanistan’a bağlandı)
DÜYUN-I UMUMİYE
IIAbdülhamid döneminde Osmanlılar dış borçlarını ödeyemeyince Avrupalı devletler alacaklarına karşılık Düyun-ı Umumiye (Genel Borçlar) idaresini kurdular (1881) Başında alacaklı devletlerin bulunduğu idare tütün, ispirto, pul, tuz ve orman gelirlerine el koydular Böylece Osmanlılar ekonomik bağımsızlıklarını kaybettiler
ERMENİ MESELESİ
IIMEŞRUTİYET
IIMeşrutiyet’in IMeşrutiyet’ten tek farkı, IIMeşrutiyet meclisinde siyasi partilerin olmasıdır
*IIMeşrutiyet’in getirdiği karışıklık ortamında Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti Avusturya Bosna-Hersek’i, Yunanistan Girit adasını kendi topraklarına kattığını ilan etti VIMehmet 1919’da Meclis-i Mebusan’ı kapattı
31 MART OLAYI (1909)
Sebep: Meşrutiyet’i ortadan kaldırıp, IIAbdülhamid’i tahttan indirmek
Sonuç: Hareket ordusu isyanı bastırdı IIAbdülhamid tahttan indirilerek VMehmet Reşad tahta çıkarıldı
VMEHMET DÖNEMİ (REŞAD)
*IDünya Savaşı’nın Osmanlı padişahıdır
TRABLUSGARB SAVAŞI
Tarih:1911-1912
Taraflar: Osmanlı X İtalya
Sebep: 1-İtalya kendisine sömürge arıyordu 2-Trablusgarb İtalya’nın tam karşısındaydı ve savunmasızdı ( Osmanlılar karadan yardıma gelemiyorlardı çünkü arada İngiliz işgalindeki Mısır vardı Donanmaları olmadığı için de denizden gelemiyorlardı)
Sonuç: Uşi Antlaşması ile savaş sona erdi
UŞİ ANTLAŞMASI
Tarih: 1912
Taraflar: Osmanlı- İtalya
Maddeleri: 1- Trasblusgarb ve Bingazi İtalya’ya bırakıldı 2- 12 ada Balkan savaşları sonuna kadar İtalya’ya bırakıldı ( İtalya bu adaları bize vermemiş 1947’de Yunanistan’a terk etmiştir)
Önemi: 1-Bu antlaşma ile Osmanlıların Afrika kıtasındaki varlıkları sona erdi 2- Bu savaştaki güçsüzlüğü görülen Osmanlılara Balkan devletleri saldırdılar
BALKAN SAVAŞLARI
IBALKAN SAVAŞI
Tarih:1912-1913
Taraflar: Osmanlı X Karadağ, Sırbistan, Bulgaristan, Yunanistan
Sebep: Balkan devletlerinin Osmanlıları Balkanlardan ve Rumeli’den atmak istemesi
Sonuç: Osmanlılar Midye-Enez çizgisinin batısındaki tüm toprakları kaybettiler(Edirne dahil)
LONDRA ANTLAŞMASI
Tarih:1913
Taraflar: Osmanlılar-Balkan devletleri
Maddeleri:1-Midye-Enez hattı Osmanlı Devleti’nin Trakya sınırıdır 2-Edirne Bulgaristan’a verildi 3-Girit Yunanistan’a verildi 4-Gökçeada ve Bozcaada dışındaki Ege adalarının durumu büyük devletlerin kararına bırakıldı
IIBALKAN SAVAŞI
Tarih:1913
Taraflar: Bulgaristan X Sırbistan, Yunanistan, Romanya
Sebep: IBalkan Savaşı sonunda Bulgaristan’ın çok toprak kazanması Balkan devletlerinin hoşuna gitmemişti Makedonya’nın paylaşılmasında Sırplar ile Bulgarlar anlaşamıyorlardı
Sonuç: 1-Bu savaşa katılmayan Osmanlılar savaş sırasında Edirne ve Kırklareli’yi geri aldılar 2- Savaş sonunda imzalanan antlaşmalarla Osmanlıların Balkanlardaki ve Ege denizindeki üstünlüğü sona ermiştir
BÜKREŞ ANTLAŞMASI
Tarih:1913
Taraflar: Balkan devletleri
Maddeleri: 1-Bulgaristan Dobruca’nın bir bölümünü Romanya’ya verdi 2-Selanik Yunanistan’a verildi 3-Manastır Sırplara bırakıldı
Önemi:Balkan savaşlarını sona erdiren antlaşmadır
İSTANBUL ANTLAŞMASI
Tarih:1913
Taraflar:Osmanlılar-Bulgarlar
Maddeleri:1-Edirne, Dimetoka, Kırklareli Osmanlılara; Kavala ve Dedeağaç Bulgaristan’a bırakıldı 2-Meriç nehri iki ülke arasında sınır kabul edildi
ATİNA ANTLAŞMASI
Tarih:1913
Taraflar: Osmanlı-Yunanistan
Maddesi: Osmanlılar Yanya, Selanik ve Girit’in Yunanistan’a ait olduğunu kabul ettiler(Yunanistan Ege adalarını da istedi, reddedildi, görüşmeler sırasında IDünya Savaşı çıktı, adalar sorunu Lozan Antlaşması’nda çözüldü)
DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI
1-OSMANLICILIK:
Din, dil, ırk ayrımı yapmadan Osmanlı topraklarında yaşayan herkesin Osmanlıyım demesini sağlamak Balkan savaşları ve Ermeni olayları bunun gerçekleşemeyeceğini gösterdi
2-İSLAMCILIK:
Bütün İslam ümmetini Osmanlı bayrağı altında toplama düşüncesi Arnavutların bağımsız olmaları, Arapların IDünya savaşı sırasındaki tutumları bunun gerçekleşmeyeceğini göstermiştir
3-TÜRK BİRLİĞİ (TURANCILIK)
Türkiye, Rusya, İran, Afganistan ve Çin’de yaşayan Türkleri bir bayrak altında toplayarak Turan adlı bir devlet kurma düşüncesi
4-TÜRKÇÜLÜK
Osmanlı Devleti’nde yaşayan Türkleri yönetimde ve sosyal hayatta hakim kılma düşüncesi
5-BATICILIK
Osmanlı Devleti’nin tek kurtuluşunun batıya ayak uydurmak olduğunu savunmak Batıcılara göre:1-Batının tekniği alınmalıdır 2-Batının tekniğinin yanında onu oluşturan kültür yapısı da alınmalıdır
*Bu beş düşüncenin ortak özelliği: Hiç biri Osmanlı Devleti’ni yıkılmaktan kurtaramamıştır
IDÜNYA SAVAŞI
Tarih:1914-1918
Tarafları: İtilaf devletleri ( İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya) X İttifak devletleri (Almanya, Osmanlı Devleti, Avusturya-Macaristan, Bulgaristan)
Sebepleri: 1-IDünya Savaşı’nın en önemli sebebi İngiltere ile Almanya arasındaki ekonomik rekabettir 2-İngiltere: Sömürgelerini korumaya çalışıyordu 3-Almanya: İngiltere’nin sömürgelerine göz dikmişti 4-Fransa: Almanya’ya kaptırdığı sanayi bölgesi Alsas Loren’i geri almak istiyordu 5-Avusturya: Panslavizm tehlikesinden korunmaya çalışıp, Balkanlara yayılmaya çalışıyordu 6-Bulgaristan: Almanya ile Osmanlı Devleti arasında ulaşımı sağlamak için savaşa girmesi gerekiyordu 7-İtalya: Halkını doyurmak için verimli topraklara ihtiyacı vardı 8-Rusya: Sıcak denizlere açılmak istiyordu 9-Osmanlı Devleti: Savaşa girmesi için hiçbir nedeni yoktu Balkan savaşlarından yeni çıkmıştı Savaşa girerse Almanya Rusya’nın açacağı doğu cephesinde rahatlayacaktı Çünkü Rusya kuvvetlerinin bir kısmını Osmanlı cephelerine kaydıracaktı Ayrıca Almanya, Osmanlı topraklarında denetim kurarak İngilizlerin sömürgelerine giden yolu kapatmayı amaçlıyordu Osmanlı padişahlarının halifelik sıfatını da kullanarak Müslüman devletlerin savaşa girmesini sağlayacak ve boğazlar yoluyla Rusya’ya yardım gitmesini engelleyecekti Berlin-Bağdat demiryolu hattını kullanıp Musul-Kerkük petrollerinden de yararlanacaktı
Savaşın bahanesi: 24 Haziran 1914’te Avusturya veliahtı Sırbistan’ı ziyareti sırasında bir Sırplı tarafından suikast sonucu öldürüldüBu olaydan sonra Avusturya Sırbistan’a savaş açtı ve IDünya Savaşı başlamış oldu
IDünya Savaşı’nda Osmanlı cepheleri:
1-Kafkasya cephesi
2-Kanal Cephesi
3-Çanakkale Cephesi
4-Irak cephesi
5-Hicaz ve Yemen Cephesi
6-Suriye ve Filistin Cephesi
7-Galiçya Cephesi
8-Romanya ve Makedonya Cephesi
IDÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
1-Yenen ve yenilen devletler arasında barış sağlamak amacıyla Ocak 1919’da Paris’te bir konferans toplandı 2-Konferansta Fransa’nın amacı Almanya’yı bir daha savaş yapamayacak hale getirmekti 3-Konferansta en çok tartışılan devlet Osmanlı Devleti oldu 4-Yenilen devletler ile imzalanan antlaşmalar ile savaş sona erdi 5-Avrupa’nın ve dünyanın haritası yeniden çizildi 6-Bir çok devlet ve imparatorluklar yıkıldı, yeni devletler kuruldu
IDÜNYA SAVAŞI SONUNDA İMZALANAN ANTLAŞMALAR
VERSAY ANTLAŞMASI
Tarih:28 Haziran 1919
Taraflar:Almanya-İtilaf devletleri
Önemi:Almanya bu antlaşma ile büyük ölçüde toprak kaybetti ve bütün deniz aşırı sömürgeleri elinden çıktı Ayrıca antlaşma Almanya’ya büyük ekonomik yükümlülük getirdi
SAİNT GERMAİN (SEN JERMEN) ANTLAŞMASI
Tarih:10 Eylül 1919
Taraflar:Avusturya-İtilaf devletleri
Önemi:Avusturya, Macaristan,Çekoslovakya ve Yugoslavya’nın bağımsız birer devlet olmasını kabul etti Antlaşma Avusturya’ya büyük ekonomik yük getirdi
NEUİLLY (NÖYYİ) ANTLAŞMASI
Tarih:27 Kasım 1919
Taraflar: Bulgaristan-İtilaf devletleri
Önemi: Bulgaristan topraklarının bir kısmını Yunanistan ve Yugoslavya’ya bıraktı Bulgaristan’ın Ege Denizi ile bağlantısı kesildi Ayrıca savaş tazminatı ödeyecekti
TRİANON (TRİYANON) ANTLAŞMASI
Tarih:1919
Taraflar: Macaristan-İtilaf devletleri
Önemi:Macaristan topraklarının bir kısmını Çekoslovakya, Yugoslavya ve Romanya’ya bıraktı
*Bu antlaşmalarla Almanya, Avusturya, Bulgaristan ve Macaristan’da zorunlu askerlik kaldırıldı
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI
Tarih: 30 Ekim 1918
Taraflar: Osmanlılar-İtilaf devletleri
Önemi: Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti fiilen sona erdirilmiş ve toprakları İtilaf güçlerince paylaşılmıştır
SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI
Tarih:10 Ağustos 1920
Taraflar: Osmanlılar- İtilaf devletleri
Önemi:Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti fiilen sona erdi ancak Kurtuluş Savaşı başlamıştı Bu sebeple Sevr Antlaşması ölü doğmuş olarak kabul edilir
LOZAN ANTLAŞMASI
Tarih: 24 Temmuz 1923
Taraflar:Türkiye Cumhuriyeti-İtilaf devletleri
Önemi:Türkiye Cumhuriyeti kendisini parçalamak isteyen devletlere bağımsızlığını kabul ettirdi
OSMANLI KÜLTÜR VE UYGARLIĞI
OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI
1-Eski Türk gelenekleri
2-İslam dininin devlet anlayışı
3-Hakim olunan topraklardaki toplumların devlet anlayışlarıdır
OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPLUM
1-Askeri (Yönetenler)
2-Reaya (Yönetilenler)
olmak üzere iki kısma ayrılırdı
DEVLET (MERKEZ) YÖNETİMİ
*Osmanlı Devleti’nde yönetim mutlak monarşi ve teokratik bir özelliğe sahipti Padişahlar Yavuz Sultan Selim’den itibaren halife unvanını aldılar
*Fatih Sultan Mehmet çıkardığı kanunname ile padişah olan kişiye, rakip olan kardeşlerini öldürme yetkisi vermiştir Böylece yönetimde eski veraset sistemi ( devletin hükümdar ailesinin ortak malı sayılması) geleneği kaldırılmıştır
*IAhmet çıkardığı bir kanunla Osmanlı hanedanının ekber ve erşed olanının ( yani büyük ve aklı başında ) tahta geçmesine karar vermiştir Böylece tahta hükümdarın kardeşleri de çıkabilmişlerdir
HÜKÜMDARLIK SEMBOLLERİ
1-Hutbe
2-Sikke (Para bastırmak)
3-Davul (tabl)
4-Sancak
5-Tuğ
6-Kılıç kuşanmak
DİVAN-I HÜMAYUN
*Divan devlet işlerini görüşülüp karara bağlandığı, savaş ve barışa karar verildiği, büyük davaların ele alındığı bir kuruldu Bu günkü Bakanlar Kuruluna benzeyen divan, padişaha danışmanlık yaparlardı Divanda son söz yine padişaha aitti Divana Kuruluş döneminde padişahlar, daha sonra sadrazamlar başkanlık etmişlerdir Divan Topkapı Sarayı’nda Kubbealtı denilen yerde toplanırdı
Orhan Bey zamanında kurulan Divan-ı Hümayun, IIMahmut döneminde kaldırılmış, Avrupa’nın kabine usulü uygulanmaya başlanmıştır
DİVAN ÜYELERİ
1-Padişah
2-Vezir-i azam
3-Vezirler
4-Kazasker
5-Defterdar
6-Nişancı
7-Kaptan-ı Derya
8-Şeyhülislam
9-Reisülküttap
VEZİR-İ AZAM (SADRAZAM)
Padişahın mutlak vekili olan sadrazam, padişahtan sonra (maliye ve yargı dışında) tüm devlet işlerinden sorumluydu Padişahın mührünü (mühr-i hümayun) taşırdı Sadrazam konaklarına Paşa kapısı veya Babıali denirdi Sadrazam padişahın katılmadığı seferlere serdar-ı ekrem unvanı ile komutanlık yapardı
IIMahmut, sadrazamlığı kaldırarak yerine başvekalet makamını oluşturdu
VEZİRLER
Sancak beyliği ve beyler beyliğinde bulunan tecrübeli devlet adamlarından seçilirdi Vezirlerin sayısı Kuruluş Devri’nde en fazla üç iken, Yükselme Devri’nde yediye çıkarılmıştır Sadrazama yardımcı olurlardı En kıdemlisi sadrazam olurdu
DEFTERDAR
Maliye işlerine bakar, bütçeyi hazırlardı Fatih zamanında sayıları Anadolu ve Rumeli defterdarı olarak ikiye çıkarılmıştır
KAZASKER
Adalet ve eğitim işlerine bakardı Büyük davalara bakan kazaskerler, kadı ve müderrislerin atamalarını yaparlardı Yükselme döneminde, Anadolu ve Rumeli kazaskeri olmak üzere sayıları ikiye çıkarılmıştır
NİŞANCI
Padişah fermanlarını yazar, ferman ve beratların üstüne padişah tuğrasını çekerdiAyrıca tapu ve kadastro işlerini yürütürdü Fethedilen arazileri yazar, dirlikleri dağıtır ve bunları tapu defterlerine işlerdi
MÜFTÜ (ŞEYHÜLİSLAM)
16 yüzyıldan itibaren Divan üyesi oldu Devletçe yapılan işlerin, savaş, barış ve idam kararlarının dine (şeriata) uygun olup olmadığına kara verileceği zaman toplantılara katılırdı
Şeyhülislamlar padişah tarafından atanır ve ölünceye kadar makamlarında kalabilirlerdi
Padişah ve sadrazamlar şeyhülislamdan fetva almadan kimseyi idem ettiremezlerdi
KAPTAN-I DERYA
Yükselme döneminde Divan üyesi oldu Donanmadan sorumlu Deniz kuvvetleri komutanıdır
REİSÜLKÜTTAP
Önceleri Nişancıya bağlı iken 16 yüzyıldan sonra dışişleri ile ilgili yazışmalardan sorumlu olan Divan üyesi olmuştur
İSTANBUL’UN YÖNETİMİ
Başkentin idaresinden birinci derecede sadrazam sorumlu idi Güvenliğine Yeniçeri Ağası ve subaşılar, belediye hizmetlerine Şehir emini, adalet işlerine İstanbul kadısı bakardı
ÜLKE YÖNETİMİ
1-Eyaletler (Vilayetler) (Yöneticisi: Beylerbeyi)
2-Sancaklar (Yöneticisi: Sancak beyi)
3-Kazalar ve Köyler (Yöneticisi: Kadı)
Eyaletler üç bölüme ayrılır:
1-Merkeze bağlı yıllıksız eyaletler (Salyanesiz): Bu eyaletler dirlik sistemine göre has, zeamet, tımar olarak bölümlere ayrılmıştır
2-Yıllıklı eyaletler (Salyaneli): Bu eyaletlerin valilerine ve askerlerine salyane adı verilen maaş verilirdi Ayrıca bunların yıllık vergileri, iltizam usulüyle, mültezimler ( tahsildarlar) tarafından toplanırdı
Mültezim, devlete belli bir peşin para ödeyip, sonra devlet adına bir bölgenin vergisini toplayan kimsedir Bu tür eyaletlerden alınacak verginin daha önce devlet hazinesine yatırılmasına da iltizam denir
Salyaneli eyaletler dirliklere bölünmezdi
Başlıca salyaneli eyaletler Cezayir, Tunus, Trablusgarp, Mısır, Yemen, Habeş, Bağdat ve Basra’dır
3-Bağlı hükumet ve beylikler (İmtiyazlı eyaletler): Merkezden uzak olan bu eyaletlerin yöneticileri kendi halkından seçilir ve padişahın onayı ile atanırdı
Bu eyaletler iç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlılara bağlıdılar Başlıcaları Eflak, Boğdan, Erdel, Lehistan, Kırım ve Hicaz’dır Bunlardan vergi alınır, gerektiğinde de bu eyaletler asker gönderirdi
TOPRAK YÖNETİMİ
Topraklar devlete aitti
MİRİ TOPRAKLAR (DEVLETE AİT TOPRAKLAR)
Kullanış amacına göre bölümlere ayrılırlar Başlıcaları:
1-DİRLİK:Gelirleri devlet hizmetleri veya atlı asker (tımarlı sipahi- cebeli) yetiştirmek şartıyla, komutanlara ve yüksek devlet memurlarına dağıtılan topraklardır Gelirlerine göre Has, Zeamet ve Tımar olmak üzere üç bölüme ayrılır
A)HAS: Yıllık geliri 100 bin akçeden fazla olan topraklardır Padişah ve ailesine, şehzadelere, divan üyelerine beylerbeyi ve sancak beylerine verilirdi Gelirinin her beş bin akçesi için (kılıç hakkı) Cebelü denilen bir atlı asker beslemek zorundaydılar
B)ZEAMET: Yıllık geliri 20 bin akçe ile 100 bin akçe arasında olan topraklardır Orta dereceli devlet memurlarına verilirdi
C)TIMAR: Yıllık geliri 0- 20 bin akçe arasında olan topraklardır Savaşlarda yararlılık gösteren sipahilere verilirdi
2-VAKIF ARAZİ: Bu topraklardan alınan vergiler cami, medrese, imarethane, hastane, kervansaray ve köprü gibi dini, eğitim-öğretim ve sosyal kuruluşlara ayrılırdı Satılamaz, devredilemezlerdi
3-MÜLK ARAZİ: Devlet hizmetinde ve askeri alanda üstün başarı gösteren kimselere devletin bağışladığı topraklardır Bunlar satılıp, miras bırakılabilir veya vakfedilebilirdi
4-OCAKLIK: Geliri kale muhafızları ve tersane giderlerine ayrılan topraklardır
5-YURTLUK: Sınır boylarındaki topraklar olup bu amaçla Türkmen boylarına verilirlerdi
6-MUKATAA: Geliri doğrudan doğruya veya mültezimler aracılığı ile devlet hazinesine giren topraklardır
7-PAŞMAKLIK ARAZİ: Vergi gelirleri padişahların kızları ve ailelerine bırakılan topraklardır
OSMANLILARDA ALINAN BAŞLICA VERGİLER
1-ÖŞÜR (AŞAR) : Müslümanlardan alınan toprak vergisidir
2-HARAÇ: Gayr-ı müslimlerden alınan toprak vergisidir
3-CİZYE: Hıristiyanlardan askerlik yapmadıkları için alınan can ve mal güvenliği (kafa) vergisidir
4-ÇİFTBOZAN VERGİSİ: Üst üste üç yıl toprağını işlemeyenlerden alınan vergidir
5-AĞNAM VERGİSİ: Koyun ve keçiden alınan vergidir
6-AVARIZ (TEKALİF-İ ÖRFİYE) VERGİSİ: Büyük felaketlerde ve savaş gibi olağanüstü durumlarda alınan vergidir
OSMANLILARIN BAŞLICA GELİR KAYNAKLARI
1-Halktan alınan vergiler
2-Gümrük, maden, orman ve tuzla gelirleri
3-Savaşlardan elde edilen ganimetlerin beşte biri
4-Bağlı beyliklerden ve yabancı devletlerden alınan vergi ve hediyeler
OSMANLILARIN BAŞLICA GİDERLERİ
1-Devlet memurlarına ödenen maaşlar
2-Kapıkulu askerlerine ödenen ulufeler (üç ayda bir verilen maaş) ve ulemaya (bilim adamlarına) ödenen maaşlar
3-Savaş masrafları ve donanma giderleri
4-Askerlere padişah değişiminde dağıtılan cülus bahşişleri (tahta çıkma ikramiyesi)
5-Bayındırlık ve imar faaliyetlerine harcanan paralar
PARA POLİTKASI
ORDU TEŞKİLATI
Osmanlı Devleti’nde ordu üç bölümden oluşmaktaydı
1-KAPIKULU ASKERLERİ: Merkezde ve sınır boylarındaki kalelerde oturan kapıkulu askerleri üç ayda bir ulufe denilen bir maaş ve her padişah değişiminde ise (Fatih’ten sonra) cülus bahşişi alırlardı
Kapıkulu askerleri başlangıçta savaş esiri olan Hıristiyan çocuklar arasından seçilerek yetiştirilirlerdi Ancak Ankara Savaşı’ndan sonra Çelebi Mehmet zamanında Devşirme Kanunu ile Hıristiyan halk arasından seçilmeye başlanmıştır Bu gençler yeteneklerine göre çeşitli askeri ocaklara ya da Enderun’a (saray okulu) gönderilerek sadrazamlık makamına kadar yükselme şansına sahip olmuşlardır
Kapıkulu askerleri, Piyadeler ve Süvariler olmak üzere iki kısımdan oluşurdu Piyadeleri, Yeniçeri Ocağı, Acemi Oğlanlar Ocağı, Cebeci Ocağı, Topçu Ocağı, Top Arabacıları Ocağı, Humbaracılar, Lağımcılar, Saka Ocağı ve Kapıkulu Süvarilerinden oluşmaktaydı Süvarileri ise, Sipahi, Silahtar, Sağ ulufeciler, Sol ulufeciler, Sağ garipler, Sol garipler oluştururdu
2-EYALET ASKERLERİ (TIMARLI SİPAHİLER): Merkeze bağlı eyaletlerde dirlik sahiplerinin beslediği atlı askerlerdir Bu askerlere cebelu adı verilirdi
Osmanlı ordusunun çoğunluğunu oluştururlardıHepsi atlı olup devletten maaş almazlardıMasrafları dirlik sahipleri tarafından karşılanırdı (Köylülerden alınan vergilerle)
Osmanlı dirlik sistemiyle, devlet hazinesinden para çıkmadan büyük miktarda ordunun (tımarlı sipahinin) yetiştirilmesini sağlamıştır Bu durum devletin ekonomik yükünü azaltmıştır
Eyalet askerlerinin tamamı Türklerden oluşurdu
Eyalet askerleri Akıncılar, Azaplar, Yayalar, Müsellemler,Yörükler, Deliler, Gönüllüler,Beşliler, Sakalardan oluşuyordu
3-YARDIMCI KUVVETLER: Savaş sırasında Osmanlı Devleti’ne bağlı devlet ve beyliklerden alınan kuvvetlerdirKırım, Eflak, Arnavutluk ve Boğdan kuvvetleri gibi
DONANMA : Osmanlı Devleti’nde ilk donanma faaliyetleri Orhan Bey zamanında Karesioğulları Beyliği’nin alınması ile başladı
Karadeniz Fatih döneminde ve Akdeniz Kanuni döneminde bir Türk gölü haline getirildi
Donanma başkomutanına Kaptan-ı derya denirdi Diğer komutanlara Reis, deniz askerlerine Levent adı verilirdi
MALİYE VE PARA
Osmanlıların en büyük gelir kaynağı toprak vergisiydi
Baharat ve İpek yolları Coğrafi keşifler sonucunda önemini yitirdi Osmanlılar bundan büyük ekonomik zarar gördü
Devletin en büyük gideri, ordu için yapılan harcamalardı
HUKUK SİSTEMİ
Osmanlılar kuruluşundan beri adalete büyük önem vermişlerdir Devlet içerisinde dini, mezhebi ve ırkı ne olursa olsun herkes kanun önünde eşit sayılırdı
Osmanlılarda iki tür hukuk uygulanırdı
1-ŞERİ HUKUK: Kaynağını İslam’dan alan şeriat kurallarıydı Ancak Osmanlılar bu hukuktaki bazı kuralları yumuşatarak uygulamışlardır
2-ÖRFİ HUKUK: Kaynağını Türk gelenek ve göreneklerinden alan hukuktur Özellikle Fatih Sultan Mehmet geçmişte yayınlanan tüm kanunları bir araya getirerek Kanunname-i Al-i Osman adında ilk örfi Osmanlı kanunnamesini oluşturmuştur Bu konuda Kanuni zamanında da büyük çalışmalar olmuştur
Normal davalara kadı’lar, yüksek devlet görevlileri arasındaki davalara ise kazaskerler bakardı Gayr-ı müslimlerin davaları kendi kilise ve havralarında çözümlenirdi
EKONOMİK HAYAT
Osmanlı ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanmaktaydı
Ekonomiyi canlı tutabilmek için Venedik, Ceneviz ve Fransız tüccarlarına imtiyazlar tanınmış, kervansaraylar ve karakollarla ticaret yollarının güvenliği sağlanmıştır
Selçuklulardan sonra Osmanlılarda da esnaf ve zanaatkarlar arasında dayanışmayı sağlamak için Loncalar kurulmuştur
Loncaların kuruluş amaçları:
1-Çırak-kalfa-usta anlayışı içinde zanaatkar yetiştirmek
2-Esnaf arasında birliği sağlamak
3-Kaliteli mal üretmek
4-Devlet ve esnaf arasında işbirliği sağlamak, kar oranlarını tespit etmek
5-Üyelerine kredi sağlamak
6-Muhtaçlara yardım yapmak
Babadan oğla geçen sanat anlayışı getiren Lonca sistemi, Sanayi İnkılabı’ndan sonra fabrikaların kurulmasıyla önemini kaybetmiştir
|