|
suskun
|
Cevap : Bulaşıcı Hastalıklar!
BOĞMACA
Tıbbi adı pertusis olan boğmaca, son derece bulaşıcı bir solunum yolu enfeksiyonudur Başlangıçta sıradan bir soğuk algınlığına benzese de, boğmaca nihai anlamda özellikle bebeklerde çok daha ciddi olur Daha ileri aşamalarına, hastalığa adını veren semptom damgasını vurur: şiddetli, kuru bir öksürüğün ardından gelen, boğulma sesini andıran tiz bir tonda nefes alma
20 yüzyılın ilk yarısında, boğmaca Amerika Birleşik Devletleri'nde çocuk hastalığı ve ölümlerinin önde gelen nedeniydi Ancak 1940'larda aşının kullanıma sunulmasından sonra, vaka sayısı aşama aşama azalarak, 1980'lerde düşük düzeye erişti
Ancak o zamandan bu yana, boğmaca vakaları temel olarak tüm aşılarını yaptıramamış olan çok küçük çocuklarda ve bağışıklık sistemi zayıflamış olan buluğ çağındaki gençlerde artmıştır
Düzenli bakım sayesinde, çoğu ergen ve yetişkin boğmacayı herhangi bir komplikasyon olmaksızın atlatmaktadır Hastalık, çocuklar, özellikle de 6 aydan daha küçük bebeklerde çok daha ağırdır
Belirtiler ve Semptomlar
Boğmacaya neden olan bakteriyi aldığınızda, belirtilerin ve semptomların ortaya çıkması birkaç gün ila birkaç haftayı bulur Göründüğü zaman, başlangıçta genellikle hafiftir ve soğuk algınlığına benzer, örneğin:- Akan burun
- Burun tıkanıklığı
- Hapşırma
- Kızarık, sulanmış gözler
- Hafif bir ateş
- Kuru öksürük
- Genel rahatsızlık hissi ve iştah kaybı
Aradan bir iki hafta geçtikten sonra, belirtiler ve semptomlar kötüleşir ve genellikle şunları içerir:- Yoğun balgam çıkmasına neden olan şiddetli öksürük nöbetleri
- Ard arda 15 öksürükten oluşan, nefesiniz kesildiği için boğulmaya benzer tiz bir ses ile biten öksürük nöbetleri Bu nöbetler o kadar şiddetli olabilir ki kusarsınız veya bitkinlikten kızarır ya da morarırsınız
- Çok fazla öksürmekten ötürü bitkinlik
Yetişkinlerde, boğmacanın belirtileri ve semptomları, sinir bozucu bir öksürüğe neden olan solunum enfeksiyonu bronşitinkilere benzeyebilir — bu hastalıktan “100 gün öksürük” olarak söz edildiğini duymuş olabilirsiniz Boğmaca geçiren bebekler ve küçük çocuklarda öksürük hiç olmayabilir ya da en azından, daha büyük çocuklarda olduğu kadar şiddetli olmayabilir Boğmaca olan bazı çocuklarda öksürük nöbetleri görülebilir ve öksürük nöbetinden sonra nefes almak için çabalarken yüzleri morarabilir
Şiddetli öksürük, bedeninizin üst bölümünde cildin yüzeyinde kan damarlarındaki rüptürler nedeniyle küçük kırmızı beneklere (petechiae) ve ayrıca göz aklarınızda küçük bölgelerde kanamaya yol açabilir Öksürme nöbetleri şiddetli ise kaburga kemiğinizde çürüme veya kırılma bile olabilir Öksürme, geceleri daha kötü olabilir
Bakterinin öldürülmesi için görülen tedavinin ardından dahi bedeniniz, soluk borunuzun çevresindeki hasarı onarmaya devam eder Sonuç olarak ilk hastalığın ardından öksürük genellikle bir süre devam eder Genellikle öksürme zamanla genellikle azalır, ancak öksürük altı hafta veya daha uzun süre devam edebilir Hatta bazı kişiler, özellikle soğuk algınlığı veya başka bir solunum enfeksiyonuna yakalandıkları zaman, bir yıl boyunca tekrar eden öksürme nöbetleri bile yaşayabilirler
Nedenleri
Boğmaca, bir üst solunum yolu enfeksiyonudur; bu, bu hastalığın üst hava yollarınızı, çoğunlukla da nefes borusu (trakea) ve nefes borunuzdan ayrılan küçük borucukları (bronşlar) etkilediği anlamına gelmektedir Bu hastalığa hâlihazırda enfeksiyona yakalanmış bir kişinin öksürüğü ya da hapşırığı ile havaya dağılan solunum sekresyonları aracılığıyla bulaşan Bordetella pertussis bakterisi neden olmaktadır Boğmaca en çok ilk başlarda bulaşıcıdır ama enfeksiyon tamamen ortadan kalkana kadar bulaşma riski mevcuttur
Bakteriler solunum yollarınızın içine girdiği zaman çoğalır ve solunum yolunuzun mikropları yok etme yetisini sekteye uğratan toksinler üretir Hava yollarınızın derinlerinde kalın bir mukus tabakası oluşur ve bu da kontrol edilemeyen öksürüklere neden olur
Bakteriler aynı zamanda akciğerlerinizdeki soluk kanallarını da daraltan bir iltihaba yol açar Bu daralma öksürük nöbetinin ardından, sizi nefessiz bırakır, boğulmaya benzer tiz bir ses çıkararak nefes almaya çalışırsınız
Risk Faktörleri
Bazı insanlar, boğmacayı aşı kampanyası sayesinde kökü kazınan bir çocukluk hastalığı olan çocuk felciyle aynı kaderi paylaştığını düşünür Ancak boğmaca yok edilmemiştir
Aslında Birleşik Devletler’de bildirilen vakaların sayısı 1976’da yaklaşık 1000 vaka ile tarihinin en düşük rakamında iken, o günden bu yana artmıştır 2004 yılında 25000’in üzerinde vaka bildirilmiştir ve bu, Amerikan Pediatri Akademisi’ne göre, 1950 yılından bu yana görülen en yüksek rakamdır
Boğmacanın iki temel nedenden ötürü yükselişte olduğu düşünülmektedir Çocukken olduğunuz boğmaca aşısı en sonunda etkisini yitirerek, hastalığın patlama yaşadığı bir dönemde çoğu ergeni ve yetişkini enfeksiyona karşı savunmasız bırakmaktadır, düzenli patlamalar yaşanmaya devam etmektedir Ayrıca, çocuklar, en azından üç kez aşı olana dek boğmacaya karşı tam anlamıyla bağışıklık kazanmamaktadır, bu nedenle 6 ay ve daha küçük olanların enfeksiyona yakalanma riski en yüksektir
Ne zaman tıbbi yardım alınmalı
Eğer uzun süreli, şiddetli öksürme nöbetleri yaşarsanız, özellikle bu nöbetler kızarmanıza veya morarmanıza neden olursa, bunları kusma izlerse veya nefes alırken boğulma sesi buna eşlik ediyorsa, doktorunuzu hemen arayın Eğer çocuğunuzda aynı semptomların herhangi biri varsa, çocuk doktorunuzu arayın
Buna ek olarak, boğmaca olan birinin yanında bulunduysanız, aşı olmuş olsanız bile doktorunuzu arayın Sizin veya çocuğunuzun, enfeksiyonu önlemek için başka antibiyotiklerle ya da belki boğmaca aşısı ile tedavi edilmeniz gerekebilir
Tarama ve tanı
Boğmacanın erken aşamalarında teşhis edilmesi zor olabilir, çünkü belirti ve semptomları, soğuk algınlığı, nezle veya bronşit gibi diğer yaygın solunum hastalıklarınınkilere benzer
Zaman zaman doktorlar, boğmacayı sadece öksürüğü dinleyerek teşhis etmektedir Teşhisin teyit edilmesi için tıbbi testler gerekebilir Bu gibi testler şunları içerebilir:
· Burun veya boğaz kültürü Doktorunuz, burun veya boğazınızdan pamuk ya da pompa ile numune alabilir Numune, daha sonra laboratuara gönderilir ve kültürlenmiş ya da kültürlenmemiş olarak, boğmaca bakterisi testine tabi tutulur
· Kan testleri Akyuvar hücreleri sayısının yüksek olup olmadığının kontrol edilmesi için kan numunesi alınarak laboratuara gönderilebilir Akyuvar hücreleri vücudun boğmaca gibi enfeksiyonlara karşı savaşmasına yardım eder Akyuvar hücresi sayısı genellikle enfeksiyonun veya iltihaplanmanın var olup olmadığını belirtir
· Göğüs röntgeni Doktorunuz, akciğerlerinizde, zatürrenin boğmaca ve diğer solunum enfeksiyonları ile birleşmesinden ötürü meydana gelebilecek sıvı oluşumunun var olup olmadığını kontrol etmek için röntgen kullanmayı düşünebilir
Eğer teşhis boğmaca yönünde ise, doktorunuz boğmaca patlamalarının kaydını tutan sağlık yetkililerini durumdan haberdar edecektir
Doktorunuz ayrıca, iyileşme sürecinde başkalarıyla temasta bulunmaktan kaçınmanızı tavsiye edecektir, çünkü hastalık son derece bulaşıcıdır Doktorunuz onay verinceye kadar işe dönmeyin Aynı nedenden ötürü, boğmaca olan çocuğunuzu, çocuğunuzun çocuk doktoru izin verinceye dek okula veya kreşe götürmeyin
Komplikasyonlar
Ergenler ve yetişkinler boğmacayı genellikle komplikasyon olmadan atlatmaktadır En kötü ihtimalle, aşırı düzeyde öksürme kaburga kemiğinin çürümesine veya kırılmasına ya da, bir bağırsak ilmeğinin, karın kaslarının zayıf bir bölgesinden fırlaması anlamına gelen bel fıtığına yol açabilir
Boğmacaya yakalanan çocuklarda ayrıca göğüs duvarı kasları da hasar görebilir ya da fıtık gelişebilir Bu, yaygın değildir Ancak özellikle 2 yaşın altındaki çocuklarda boğmacanın komplikasyonları daha vahimdir ve aşağıdakileri de içerebilir:- Kulak enfeksiyonları
- Zatürre
- Nefes almada yavaşlama veya durma
- Dehidrasyon ( susuz kalma)
- Nöbetler
- Beyinde hasar
Küçük ve yürümeye yeni başlayan çocuklar boğmaca komplikasyonları konusunda en fazla risk altında olduğundan, hastanede tedaviye ihtiyaç duymaları daha olasıdır Altı aydan küçük yaştaki bebeklerde komplikasyon hayati tehdit doğurabilir
Önlem
Boğmacayı önlemenin en iyi yolu, doktorların çoğu zaman başka iki ağır hastalık olan difteri ve tetanosa karşı aşılarla birlikte verdikleri pertusis aşısı ile sağlanır Bu üçü bir arada bileşimi DTaP aşısı olarak bilinir DAP aşısının, artık Amerika Birleşik Devletleri'nde kullanılmayan, daha emniyetli bir türevidir
Doktorlar DTaP aşısına çocukluk döneminde başlanmasını tavsiye etmektedir Aşı, genellikle kola uygulanan ve şu yaşlardaki çocuklara verilen beş vuruşluk bir seriden oluşur: - 2 aylık
- 4 aylık
- 6 aylık
- 12 ila 18 aylık
- 4 ila 6 yaşında
Çocuğun boğmacaya karşı tam anlamıyla korunması için en az üç vuruş gerekir, ancak 6 yaşına kadar toplam beş vuruş tavsiye edilmektedir
Pertusis aşısının oluşturduğu bağışıklık 11 yaşına gelindiğinde etkisini yitirdiği için ve 11 ila 18 yaş aralığındaki gençlerde boğmaca vakalarında artış görüldüğü için artık doktorlar, bu yaş grubundakiler için bir güçlendirici aşı tavsiye etmektedirler – bu aşı tetanos, difteri ve pertusis aşısını içermektedir ya da Tdap olarak anılmaktadır (DTaP, pediatrik aşının adı iken Tdap, 11 yaş ve üzeri kişiler için kullanılan güçlendirici aşının adıdır) Güçlendirici aşı tercihen 11 ya da 12 yaşında yapılmaktadır Bu aşı, bu yaşta olağan olarak yapılan tetanos ve difteri (Td) aşısının yerine geçmektedir
Yetişkinlere yönelik tavsiyeler
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinin Aşı Uygulamalarına ilişkin Danışma Komitesi ayrıca yetişkinlerin de Td güçlendirici aşı yerine her 10 yılda bir Tdap aşısı yaptırmalarını önermektedir Tdap aşısı yetişkinlerin pertusise karşı korunmalarına yardımcı olmakta ve bu enfeksiyonu bebeklere bulaştırma risklerini azaltmaktadır Yaşı 12 aydan küçük bebekler ile yakın temasta olan ya da olacak yetişkinler de bu aşıyı yaptırmalıdır
Aşının yan etkileri arasında, ateş, halsizlik, kusma veya enjeksiyonun yapıldığı bölgede acıma olabilir Bu sorunlar muhtemelen önceki dozların sonrasından ziyade, DTaP serisinin dördüncü veya beşinci dozundan sonra meydana gelir Sonraki dozların ardından, bazı çocuklarda, aşının yapıldığı kol veya bacakta bütünüyle şişme görülebilir Doktorunuza, çocuğunuzun bu yan etkilerini en aza indirmek veya hafifletmek için ne yapabileceğinizi sorun
Nadir vakalarda, aşağıdakileri de içeren ağır yan etkiler görülebilir:- Enjeksiyonun olduğu bölge yakınlarında kurdeşen veya kızarıklığın meydana gelebileceği ciddi alerjik reaksiyonlar
- Yüksek ateş (40,5 ºC'den fazla)
- Nöbetler, şok veya koma
Bazı insanlar pertusis aşısının nörolojik tahribata neden olabileceği konusunda kaygılanmaktadır, çünkü bazı çocuklarda bağışık hale getirme işlemlerinden sonra beyin hasarı oluşmuştur Öte yandan, şimdiye dek araştırmacılar pertusis aşısı ve beyin hasarı arasında kesin bir bağlantı bulamamışlardır Yine de, konuyla ilgili araştırmalar devam etmektedir Nöbet geçirdiği veya beyin bozukluklarına yakalandığı bilinen çocuklar da DTaP aşısı için aday olmayabilirler
Diğer aşılar
2002 yılında, Gıda ve İlaç İdaresi petrusis aşısının başka bir bileşimine onay vermiştir Pediarix aşısı pertusis, difteri ve tetanosa karşı korunmaya yardım etmenin yanı sıra, çocukları çocuk felci ve ciddi bir karaciğer enfeksiyonu olan hepatit B'ye karşı da bağışık hale getirmektedir Pediarix, beş hastalığa karşı koruma sağladığından ötürü, çocukların daha az vuruşa ihtiyacı vardır Ancak aşı aynı zamanda DTaP'ye göre daha geniş çeşitlilik gösteren yan etkilere neden olmaktadır Çocuğunuza en uygun seçeneği bulmak amacıyla çocuk doktorunuzla konuşun
Antibiyotikler
Eğer ailenizin bir ferdi boğmacaya yakalanırsa, doktorunuz enfeksiyonun başkalarına yayılmasını engellemek amacıyla tüm aileye antibiyotik tavsiye edebilir Eğer aileniz dışında boğmacaya yakalanmış biri ile yakın temasa girdiyseniz, ayrıca antibiyotik tedavisi görmeniz gerekebilir
Kişisel Bakım
Öksürük nöbetleri ile başa çıkmaya yönelik aşağıdaki ipuçları, evde boğmaca tedavisi gören herkes için geçerlidir: - Bol bol dinlenin Serin, sessiz ve karanlık bir yatak odası rahatlamanıza ve daha iyi dinlenmenize yardımcı olabilir
- Bol bol sıvı için Su, meyve suyu ve çorba iyi seçenekler arasındadır Özellikle çocuklarda, dudakların kuruması, ağlarken gözyaşı akmaması ve düzensiz idrar gibi belirtilere dikkat edin
- Öğünlerinizi küçültün Öksürmeden sonra kusmayı engellemek için, büyük öğünlerden ziyade daha küçük, daha sık öğünler yiyin
- Odayı buharla besleyin Tahriş olan akciğerlerin rahatlatılmasına yardım etmek ve solunum salgılarının serbest bırakılmasına yardımcı olmak için buğulu buharlaştırıcı kullanın Eğer buharlaştırıcı kullanırsanız, temiz tutmak için gereken yönergeleri izleyin Eğer buharlaştırıcı kullanmazsanız, sıcak bir duş da geçici olarak akciğerlerin temizlenmesine ve nefes almanın kolaylaştırılmasına yardım edebilir
- Havayı temizleyin Evinizi, öksürük nöbetlerini tetikleyebilen, tütün dumanı ve şömine dumanı gibi tahriş edicilerden arınmış tutun
Hastalık İle İlgili Öneriler
Boğmaca her zaman birkaç hafta içinde üstesinden gelinebilen bir şey değildir Bu bakteri enfeksiyonu 6 hafta veya daha fazla sürebilir Dolayısıyla, kendiniz boğmacayı atlatırken veya hasta çocuğunuza bakarken, uzun bir süre boyunca işten izin almanız gerekebilir
Şirketinizin hastalık izni politikası veya bu gibi acil sağlık durumlarından ötürü kısa dönemli izin konusundan haberdar olun Ebeveyn olarak, çocuğunuzun evde olması gerektiğinde ve siz onun yanında olamadığınızda arayabileceğiniz, ev içi çocuk bakıcılarının bir listesini hazırlamayı düşünebilirsiniz
Çocukluk veya ergenlik çağındaki çocuğunuz boğmacayı atlatırken, elinizden geldiğince çok güven ve rahatlık sunun Çocuğunuzun çocuk doktoruna, çocuğunuzun öksürme nöbetlerini hafifletmek için alabileceğiniz belirli önlemleri ve diğer aile fertleri ile bakım sağlayıcıları enfeksiyondan nasıl koruyabileceğinizi sorun
|