KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

Yüzölçümü: 3355 km2

Nüfusu: 175188

Başkent: Lefkoşa

Kıbrıs 1571'de Türk toprağı olmuştur Fetihten hemen sonra, 2 Eylül 1572'de çıkarılan bir fermanla çoğu Karaman'dan bir kısmı da Antalya, Beyşehir, Seydişehir, Akşehir, Niğde, Ürgüp, Akdağ, Bozok kazalarından gönderilen 20000 Türk Kıbrıs'a yerleştirilir Ayrıca belli zamanlarda bazı sebeplerle çok sayıda Türk aşireti Kıbrıs'a sürgüne gönderilmiştir Bunların adları Şamlu, Kara Hacılu, Eski Yürük, Kiseoğlu, Şeyhlü, Senedlü, Batralı, Çıblaklı, Gedikli, Toslaklı, Cirid ve Saçıkara'dır Dirimlü ve Kaçar Halil aşiretlerinin adları da resmi belgelerde geçmektedir Buselioğlu ve Şeyhlü aşiretlerinin ise Kıbrıs'a ulaşmadan geri döndükleri ve Anadolu içlerine yerleştikleri belirtilmektedir Bu günkü Kıbrıs Türkleri, 16 yüzyılın sonlarında Kıbrıs'a yerleşen bu Türkler'in torunlarıdır B u göç ve sürgünlerin sonunda 1777'de Türklerin sayısı Hıristiyanların sayısını 10000 aşmıştır

1878'de başlayan Kıbrıs'taki İngiliz hakimiyeti 1914'te ilhaka varır 1923 Lozan Anlaşması'ndan sonra sayıları 300000'i aşan Kıbrıs Türkü, Kıbrıs'tan Türkiye'ye iltica eder ve Silifke, Anamur, Antalya, Alanya gibi bölgelere yerleşirler Aynı dönemde Kıbrıs Türkleri'nden bazıları da İngiltere'ye göçmüştür Bu gün 50-60 bin civarında Kıbrıs Türkünün İngiltere'de yaşadığı tahmin edilmektedir Kıbrıs'taki Türk nüfusu 1960'tan önce 120000 olarak tespit edilmiş ve Türkler, Kıbrıs Cumhuriyeti yönetimine bu esasa göre iştirak etmişlerdi 1963 yılında başlatılan jenosit ve uygulanan baskılarla Türkler'in bir kısmı İngilere'ye ve Avustralya'ya, çok az bir kısmı da Almanya'ya göç etmiştir 1969 yılında yapılan nüfus sayımından en az 10000 Türk'ün bu göç döneminde Ada'dan ayrıldığı anlaşılmaktadır 1969 nüfus sayımında Türk nüfusunun Lefkoşe, Magosa, Larnaka, Limasol, Baf, Girne merkez ve çevresinde yoğunlaştığı görülmektedir

Son olarak 1989'da yapılan nüfus sayımına göre Kıbrıs'ta 162676 Türk yaşamaktadır Bu gün bu sayının 180000'e ulaştığı tahmin edilmektedir

Yunan-Rum ittifakı Kıbrıs üzerindeki emellerinden hiç bir dönemde vazgeçmemiştir 1955'te başlayan Ada'yı Rumlaştırma ve Yunanistan'a bağlama politikası 1974'ün 15 Temmuzunda durdurulmuş ve 15 Kasım 1983'te 3335 km²'lik bir bölgede Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ilan edilmiştir Başkenti Lefkoşe'dir İdari açıdan Gazimagosa, Güzelyurt ve Girne olmak üzere üç kazası daha bulunmaktadır Bütün bu gelişmelere rağmen Kıbrıs üzerinde oynanan oyunlar son bulmamıştır Kıbrıs halen Türkiye'nin en başta gelen dış politika meselelerinden birini teşkil etmektedir

Kıbrıs Türkleri, kentleşmiş bir esnaf, zanaatkar ve hafif sanayi işçi topluluğudur İş ve zanaat alanında Ada'nın güneyinde yaşayan Rumlardan daha iyi durumda olmalarına rağmen ticaret alanında Rumlar daha etkilidir Bu sebeple zenginlik ve ekonomik güç bakımından Türkler Rumlardan daha zayıf durumdadır

Türkiye'de kullanılan Latin alfabesi Kıbrıs'ta da aynen kabul edilmiştir Kıbrıslı şair ve yazarlar Türkiye'deki neşriyatı yakından takip etmektedirler Kıbrıs Türkçesi, Türkiye Türkçesi'nin bir ağzıdır Kıbrıs ağzında Karaman ve çevresinin, İçel, Antalya ve Alanya ağızlarının özellikleri görülür

Kıbrıs Türkleri 1576'dan itibaren Anadolu'dan Kıbrıs'a geçen Türkler oldukları için başlangıçtan beri Kıbrıs'ta ortaya konulan edebiyat da Türkiye'deki edebiyatın bir uzantısı gibidir Kıbrıs'ta görülen sözlü edebiyat ve folklor zenginlikleri Anadolu'da gelişen sözlü edebiyatla büyük benzerlikler gösterir

15 Kasım 1983'ten itibaren bağımsız bir devlet haline gelen Kıbrıs Türk topluluğu kültürel alt yapısını tesis etmek üzere önemli yayın faaliyetlerine girişmiştir KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı "Kıbrıs Türk Edebiyatı- Başlangıçtan Bugüne" (1989) adıyla bir antoloji yayınlamıştır Bu kitapta, Kıbrıs Türk Anonim Edebiyatı'ndan örnekler sunulmakta ve Aşık Kenzi'den başlayarak 46 şair ve 31 yazar hakkında bilgi verilerek eserleri tanıtılmaktadır

TUVA CUMHURİYETİ

Yüzölçümü: 170500 km2

Nüfusu: 338557

Başkenti: Kızıl

Moğolistan'a komşu olan Tıva Cumhuriyeti yukarı Yenisey nehri havzasında yer alır Ülke, Sibirya'nın güneydoğusundadır Ülkenin başlıca yüzey şekilleri olan geniş Tıva ve Todja havzalarının sularını Yenisey nehrinin iki ana kolu toplar Batı Sayan ve Doğu Sayan dağ sıraları bu iki havzayı kuşatır
Bugünkü Tuva toprakları, MS 6 yüzyılda Türk Hanlığı'nın yönetimine girmiş; 7yüzyılın ortalarında Çinliler , 8yüzyılın ortalarında Uygurlar, 9yüzyılın ortalarında da Yenisey Kırgızları tarafından ele geçirilmiştir

Tuva Ülkesi, 1757-1912 yılları arasında Çin Mançu Sülalesi'nin idaresinde kalmış, bu dönemde Tuvalar Moğollarla aynı yönetimi paylaşmışlardır Bu sebeple Moğollar'ın resmi dini olan Lamayizm'in etkisinde kalmışlar; Moğol ve Tibet alfabelerini kullanmışlardır Moğol lamalarının, Tuvalar'ın Moğollaşmasında büyük etkisi olmuştur

Tuva Türkleri resmen Lamayist sayılmakla beraber eski Şaman geleneklerini devam ettirmektedirler Dini yapı Altay-Yenisey Şamanlığı ile Lamayizm'in karışmasından meydana gelmiştir

Tuvalar, 1883'te Çin'e karşı ayaklandılar, fakat bu baş kaldırma Tuvalar'a çok pahalıya mal oldu Büyük kayıplara uğradılar Geride kalanların önemli bir kısmı, Altay ve Hakas Türkleri'ne sığındı, 1911'de yapılan hürriyet inkılabı sırasında Moğolistan ve Tuvalar bağımsızlıklarına kavuştular Bu durumdan faydalanan Ruslar, 1914'te Tuva Ülkesi'nin Rusya'nın himayesi altında olduğunu ilan etti Hemen arkasından da Rus ailelerini Tuva topraklarına yerleştirmeye başladı

1917 Sovyet ihtilalinden sonra, Tuvalar bu sefer de Ruslara karşı bağımsızlıklarını ilan ettiler Ruslar, bu cumhuriyeti tanıdılar ve Moskova'da elçi bulundurmasına müsaade ettiler Ancak II Dünya Savaşı sonunda kendilerini güçlü hissedince bir çok ülkeyle birlikte Tuva Cumhuriyeti'ni de ilhak ettiler ve Rusya'ya bağlı muhtar cumhuriyet haline getirdiler


NÜFUS

Tuva'nın en son yapılan nüfus sayımında nüfusu 338557'dir Nüfusun %643'ü Tuva'lardan, % 32'si Ruslardan, % 37'si diğer halklardan oluşmaktadır Bunların % 482'si şehirlerde oturmakta; % 518'i köyde oturmaktadır 17 yüzyıldan sonra giderek Rus kültürünün etkisinde kalan Tuvaların geleneksel toplumsal örgütlenmeleri klan sistemine dayanır Geleneksel dinleri ise şamanizmdir Bu din Tibet Budacılığından etkilenmiştir Günümüzde Rusya Federasyonunda yaklaşık 180000, Moğolistan Halk Cumhuriyeti'nde ise 24000 kadar Tuva yaşamaktadır Tıva yazı dili Latin harfleri esasına göre düzenlenmiştir, fakat 1941'de diğer Türk lehçelerinde olduğu gibi Tuva Türkçesi için de Kiril harfleri kullanılmıştır Tuva halkının en önemli destanı olan "Keser" 1963 yılında yayınlanmıştır


İDARE VE DEVLET YAPISI

Tuva Özerk Cumhuriyeti'nde başta başkent "Kızıl" olmak üzere beş büyük ve üç küçük şehir yerleşme merkezi vardır Ayrıca 13 küçük bölgeye (rayon) sahiptir Tuvalar, Soyotlar ya da Uryanhaylar olarak da bilinir Büyük bölümü eski SSCB'deki Tuva Özerk Cumhuriyeti'nde, küçük bir bölümü ise Moğolistan Halk Cumhuriyeti'nde yaşayan ve Moğolcadan etkilenmiş bir Türk lehçesi konuşan halktır Yenisey Irmağının kaynak suları arasında, hem Sibirya taygasının, hem de Orta Asya bozkırlarının özelliklerini taşıyan bir bölgede yaşarlar


EKONOMİ

Tuva'nın önemli ekonomik zenginlikleri ender bulunan madenleri, kömür, demir, civa, altın'dır Tuva'nın ekonomisinde tarım sektörü ağırlıklıdır Burada yılda 115000 ton hububat elde edilir 27000 ton patates üretilir Hayvancılık da önemli yer tutar Tuva'da 1229000 küçükbaş hayvan, 201000 büyükbaş hayvan yetiştirilmektedir Sanayide önemli yeri hammadde çıkarılması faaliyetleri almaktadır Bununla beraber kereste imalatı, gıda maddeleri üretimi, hafif sanayinin bazı kolları gelişmiştir Tuvalıların geleneksel uğraşları avcılık ve çobanlıktır Kollektif tarım 1950'lerin başından bu yana önem kazanmıştır Darı üretimi ve balıkçılık öteden beri önemini korumaktadır Geleneksel Tuva barınakları step bölgelerine özgü yurt adı verilen keçe çadırlarla, ağaç kabuğundan yapılma, Sibirya'ya özgü huni biçiminde çadırlardan oluşur

ÇUVAŞİSTAN

Yüzölçümü : 18300 km2

Nüfusu : 1520000

Başkenti : Çeboksar

Rusya ve Tataristan'la komşu olan Çuvaşistan Cumhuriyeti, Orta Volga'nın sağ kıyısında ve onun kolları olan batıdaki Sura ve doğusundaki Svigiya arasındadır Güney ve doğusunda Volga ve Çuvaş platosu uzanmaktadır Batısı ormanlık ve bataklıktır Ülkenin üçte biri ormanlarla kaplıdır Güneydoğusunda ise bozkırlar vardır Ülkede ılıman kara iklimi egemendir Yazlar ılık, kışlar uzun ve soğuktur
Çuvaş Türkleri, 10 yüzyılda ayrı bir Türk boyu olarak ortaya çıkmıştır 13 yüzyıldan 15 yüzyıla kadar Altın Ordu, 1552'de Kazan Hanlığı'nın Ruslar tarafından yıkılmasına kadar da bu hanlığın idaresinde yaşamışlardır

16 yüzyılda Korkunç İvan zamanında Çuvaşlar arasında Ortodoksluğun yayılması yolunda çalışmalar yapıldı Bu maksatla misyonerler Çuvaş Türkçesi'ni öğrenmişler, gramer kitabı yazmışlar ve İncil'i Çuvaş Türkçesi'ne çevirmişlerdir Bu çalışmalar sonunda ülkenin kuzeyinde yaşayan Çuvaşlardan az bir kısmı Hıristiyanlaştırılabilmiştir Fakat daha sonra Hıristiyanlık resmi din ilan edilmiştir Buna rağmen Çuvaşlar büyük ölçüde eski dinlerine bağlı kalmaya devam etmişlerdir İlk hürriyet yılları olan 1905'te bazı Çuvaşlar Müslümanlığı seçmiştir

Çuvaşlar, "Yüksek Çuvaşlar" (Viryal) ve "Aşağı Çuvaşlar" (Anatri) olmak üzere ikiye ayrılırlar Finlilerle yakın ilişkiler kuran Çuvaş Türkleri bir müddet kendilerini Çeremisler'e yakın hissetmişlerdir

Çuvaşlar, 24 Haziran 1920'de Çuvaşistan'ın dışında Tatar,Başkurt, Komi ve Mari özerk cumhuriyetlerinde Türk ve Fin toplulukları ile bir arada yaşamaktadırlar Rus idaresinden kaçan az sayıda Çuvaş Türkü Türkiye'ye göçmüştür

SAHA (YAKUTİSTAN) CUMHURİYETİ

Yüzölçümü : 3103200 km2

Nüfusu : 1381000

Başkenti : Yakutsk

Kuzeydoğu Sibirya'da Kuzey Buz Denizi'ne dökülen Lena, Yana, İndigirka ve Kolıma ırmaklarının havzasında yer alır Ülkenin % 40'dan fazlası kutup dairesinin kuzeyindedir Ülkenin % 20'si kuzey kutubundadır ve 2/3'ü dağlarla kaplıdır Ortalama sıcaklık Ocak ayında -34, -50 C°, Temmuz ayında (merkezi bölgede) +18,+29 C° dir

Yakutistan arazisinde en eski insan izleri yukarı Paleolite (MÖ 20 - 10 bininci yıllar) aittir MS 6 - 10'uncu yüzyıllarda güneyden gelerek yerleşen bir Türk boyu olan Yakutlar (Sakalar) 17'inci yüzyılın ilk yarısında Rus Çarlığının denetimine girdi Yakutistan'ın en büyük kenti olan Yakutsk eyaleti 1632'de kuruldu 1638'de Yakutsk eyaleti (Voyevodstvo) oluşturuldu ve bu topraklar Rusların yerleşimine açıldı Ruslar özellikle Lena nehrinin orta kesimi boyunca sıralanan şehirlere yerleştiler Yüzyıllar boyunca göçebeliğe dayalı bir hayat tarzı sürdüren Sakalar 19'yyda yerleşik düzene geçtiler Saka (Yakut) Türklerinin milli bilinçleri gözle görülür derecede artmaya başlamıştır 27 Eylül 1950'de "Yakut Saha (Saka) Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Devlet Egemenlik Deklarasyonu" ilan edildi 20 Aralık 1991'de cumhuriyet tarihinde doğrudan başkanlık seçimi yapıldı Başkan göreve gelir gelmez birinci iş olarak cumhuriyetin adını "Saha Cumhuriyeti" olarak ilan etti

Yakutlar Orkun kitabelerinde Kurıkan adıyla geçmektedir Daha sonra kuzeye çekilen Yakutların ana Türk kütlesiyle bağları kopmuştur Bu yüzden Saka (Yakut) Türkçesi Türkiye Türkçesinden ve diğer Türk lehçelerinden biraz uzaktır Sakalar'ın tarihte 10 asra yakın bir süre varlıklarını sürdüren İskit (Saka) Türklerinin bir uzantısı oldukları da uzmanlarca belirtilmektedir Kendilerine Saka demeleri de, buna bir delil sayılmaktadır


NÜFUS

1998 tahminlerine göre 1381000 olan Yakutistan nüfusunun % 505'i Ruslardan % 369'u Saka (Yakut) lardan oluşmaktadır Geriye kalan yaklaşık % 13'lük kısım ise Ukrain, Kazak, Tatar ve Azerilerden müteşekkildir Başkent Yakutsk'un nüfusu 270000'dir Yakutların % 95' i Yakutistan Cumhuriyeti sınırları içerisinde yaşamaktadır


İDARE VE DEVLET YAPISI

Hükümet, cumhurbaşkanı ve onun yardımcılarından oluşmaktadır Yardımcıların kendi bölümleri vardır ve çeşitli konulardan sorumlu olarak çalışırlar Halen Saka cumhuriyetinde 14 bakanlık vardır Bunlardan 12'sinin başında Saka Türkleri vardır Ülkenin parlamentosu (İl Tümen) ise 200 kişiden oluşmaktadır Bunların da % 83'ü Saka Türk'üdür Cumhuriyetin sembolü beyaz turnadır Ülkede Yakutsk, Aldan, Verkoyansk, Mirnıy, Olyokminsk adlı oblastların (eyaletlerin) dışında 32 rayon vardır Nüfusun % 90'ı merkezdeki bölgelerde, Yakutsk ve Vilüysk şehirleri civarında yerleşmiştir Moskova sömürgelerinin hepsinde olduğu gibi burada da yerli ahalinin yüzdesi yıllar geçtikçe düşmekte, kolonize etmek için getirilen Rus nüfusu artmaktadır

1990'lı yılların başında Cumhuriyette milli hareketler oluştu İlk ortaya çıkan hareket "Saka Omuk" hareketidir Daha sonra "Saka Keskile" hareketi ortaya çıktı Glasnost ve Perestroika ile birlikte Moskova merkezli olarak ortaya siyasi partiler çıkmıştır Bunlardan Sosyal Demokrat Parti Rusya'ya yönelerek Rusya ile tam bir birlik oluşturmak istemektedir Bir diğer parti Cumhuriyet Halk Partisi'dir Bu partinin kurucusu Moskova'da yaşamaktadır ve faaliyetlerinde merkeze bağlıdır Yakutistan Halk Partisi ise bağımsız bir devlet kurmayı amaç edinmiştir Partinin başkanı genç bir Saka Türkü olan İ Miroslav'dır


EKONOMİ

Halkın geçim kaynakları arasında kürk avcılığı ve balıkçılık önemli yer tutar Ülkede bulunan samur, kutup tilkisi ,sincap, tilki ve nadir balık çeşitleri ; avcılar ile maceraperestleri kendine çeker Bu avcılar sayesinde üretilen kaliteli kürklerin ve balıkların şöhreti bütün dünyada meşhurdur Yakutistan'ın en önemli kaynaklarından biri de yer altı zenginlikleridir Ülkede elmas, altın, gaz, kömür, gümüş ve bakır çıkarılmaktadır Mendeleyev tablosundaki bütün elementler Yakutistan'da bulunmaktadır Elmas Saha yurdunda çok önemli bir yere sahiptir Bunların en değerlilerinden biri de Moskova'da müzede bulunan ve 342,5 karatlık pırlantadır Yakutistan'ın hemen her bölgesinde elmas çıkarılmaktadır