Şengül Şirin
|
Cevap : Latin Amerika Edebiyatı.
19 YÜZYIL EDEBİYATI1808-26 ARASI
Latin Amerika'nın siyasal bağımsızlığını kazandığı dönemdiEdebiyatta bu dönemin en güçlü eğilimi romantizmdiRomantizm kıtaya Avrupa'dan gelmekle birlikte daha sonra Latin Amerika'nın kültürel bağımsızlığını elde etmesinin de koşullarını hazırladıAvrupa romantizminde ortaçağ kültürüne duyulan hayranlık ,Latin Amerika romantizminde kıtanın Yerli geçmişine ilgi duyulması biçiminde yansıdıAyrı bir kültürel bütün olarak Latin Amerike gerçeği,ilk kez yazarların dikkatini çekmeye başladıRomantiklerin önderlerinden Arjantinli Esteban Echeverria ,Arjantin'in yeni diktatörü Juan Manuel de Rosas'ın baskıcı yönetiminden Fransa'ya kaçtıktan sonra yazdığı,yerli temalarla yeni biçimsel denemeleri bütünleştiren " La cautiva" ( 1837; Tutsak) ile yeni şiirin izleyeceği modeli ortaya koyduAyrıca,ulusal yaşamın öne çıkmasıyla birlikte Avrupa edebiyatında benzeri olmayan yeni bir tür,Arjantin ve Uruguay pampalarında göçebe yaşamı sürdüren sığır çobanlarını konu alan goşo edebiyatı doğduArjantinli Jose Hernandez,El gaucho Martin Fierro (1872;Goşo Martin Fierro) adlı şiirinde goşoların yaşamını destansı bir anlatımla ele aldıRomantizmin öteki önemli adları,Tabare (1886) adlı epik şiiriyle Uruguaylı Juan Zorilla de San Martin,Maria (1867) adlı duygusal aşk romanıyla tanınan Kolombiyalı Jorge Isaacs ve Ekvadorlu Leon Mera'ydıJose Marmol da Amalia (1851-55) adlı romanında diktatör Rosas dönemi Arjantin'ini çarpıcı bir anlatımla ele aldıBu dönemde ayrıca,tarihsel olayları edebi bir üslupla anlatan tradicion Perulu mizah yazarı Ricardo Palma'nın elinde yeni bir edebi tür durumuna geldiBrezilya'da ise romantizm,yüceltecek bir ulusal tarih bulamadığı için ülkenin doğal güzelliklerine ve Yerlilerin basit yaşamına yöneldiBrezilya romantizmi,Domingo Jose Goncalves de Magalhaes'in Suspiros Poeticos e Saudades'iyle (1836;Şiirsel İç Çekişler ve Özlemler) başladıama akımın en tipik temsilcisi Antonio Gonçalvez Dias'dıBrezilya romantizminin sonraki dönemini temsil eden yapıtlar ise,Manuel Antonio Alvares de Azevedo'nun umutsuzluk dolu şiiri A Noitte na Taverna (y1851; Tavernada Gece) ile siyasal ve toplumsal içerikli şiirler yazan Antonio de Castro Alves'in Os Escravos'uydu(1882; Köleler)
Romantizmle başlayan ulusal duyarlık,yazarların ilgisinin Latin Amerika toplumunun özgün ve benzersiz görünümlerine yönelmesini sağladıBu da 19yüzyılın ikinci yarısında gerçekcilik ve doğalcılığın doğmasına yol açtıBelirli bir yörenin gelenek ve törelerine ağırlık veren costumbrismo akımına bağlı yazarların ürünü olan Cuadros de costumbres (töresel sahneler) adlı düzyazı anlatıların gelişmesiyle töre romanı ortaya çıktıBu tarihten sonra da şiir ,eski egemen konumunu roman ve öyküye bıraktı
Latin Amerika romanının ilk örneği,Brezilyalı Joaquim Manuel de Macedo'nun A Moreninha'sıydı(1844; Küçük Esmer Kız)Brezilya edebiyatının bugün en çok okunan yazarlarından olan jose Martiniano de Alencar ise O Guarani (1857;Guarani Yerlisi) ve Iracema (1865) adlı yapıtlarıyla Yerlilerin yaşamlarını konu alan Indianista romanının öncüsü olduAyrıca Brezilya'nın iç kesimlerindeki yaşamı konu alan O Gaucho (1870; Sığır Çobanı) ve O Sertanejo (1876) gibi romanlarıyla da bölgesel bir edebiyatın bir başka örneği de Bernardo Guimaraes'in A Escrava Isaura'sıydı(1875; Köle Isaura)Terimin asıl anlamıyla gerçekçiliğini başlatan yapıt ise,Manuel Antonio de Almedia'nın romanı Memorias de um Sargento Milleicias'tı(1854-55; Bir Milis Çavuşunun Anıları)Arjantinli Eugenio Cambaceres de Zola tarzında doğalcı romanlar yazdı1870'lere doğru gerçekçilik ,bir yandan eleştirel bir toplumsal ve siyasal boyut kazanırken,bir yandan da bireyin giderek huzursuzlaşan iç yaşamına,psikolojik uyumsuzluklarına eğilmeye başladıBrezilyalı AluizioAzevedo'nun O Mulato (1881; Melez) ve O Cortiço (1890;Çiftlik) adlı romanları birinci eğilimin ,Brezilya'nın en büyük romancısı sayılan Machado de Assis'in romanları da ikinci eğilimin yetkin örnekleriydi
MODERNİSMO
ModernismoKıtanın İspanyolca konuşulan ülkelerinde 19yüzyıl sonuna doğru göreli bir toplumsal ve siyasal istikrar ortaya çıktıBu edebiyatta geçen yüzyılın daha çok dış gerçeklere,ülke sorunlarına eğilen ,ulusalcı,çoşkulu duygulu ya da gerçekçi edebiyatına karşı bir tepkinin başlaması için zemin hazırladıBirçok yazar Fransız şiirinin de geçirdiği evrime benzer biçimde,daha soğuk,daha ölçülü,daha içe kapalı,daha işlenmiş bir şiire yöneldiEski kuşağın biraz da küçümseyerek modernista (modernist) olarak adlandırdığı bu şair ve yazarlar,gözlerini dış gerçeklikten kendi iç dünyalarına ,hayal güçlerinin ürünü olan düşsel mekanlara çevirdilerModernismo akımının gelişmesiyle bu dönem Latin Amerika edebiyatında "sanat için sanat" sloganı etkili olduParnasçılık,simgecilik gibi Avrupa kökenli akımlar,art arda edebiyat sahnesine çıktıİlk modernistler arasında,Küba'nın İspanya'ya karşı bağımsızlık mücadelesinin kahramanlarından Jose Marti de vardıAma Marti'nin şiiri,güçlü bir duygu patlamasını dengeleyen yalınlığıyla hem romantiklerden hem de modernismo şairlerinden daha süslü ürünlerinden farklıydıModernismo'nun öteki öncüleri ise,Meksikalı Manuel Gutierrez Najera,Kolombiyalı Jose Asuncion Silva ve Parnasçılığın temsilcisi Kübalı şair Julian del Casal'dı
Ama modernismo'nun asıl kurucusu,İspanyol dilinin en usta şairlerinden biri sayılan Nikaragualı Ruben Darioy'duProsas profanas y otros poemas'uyla (1896;Kutsal Olmayan İlahiler ve Başka Şiirler)Dario,modernismo'nun bir "kaçış" duyarlığını yansıtan,kozmopolit evresinin en yektin örneklerini verdiCantos de vida y esperanza'da (1905; Yaşam ve Umut Şarkıları) topladığı şiirlerinde de biçim alanındaki yenilikçilikle metafizik bir özlemi kaynaştırdıDario,İspanya'nın koloni imparatorluğunun çökmesinden ve kıta üzerinde ABD hegemonyasının kurulmasından sonra ise,ABD'ye karşı savunun daha toplumsal,daha dayanışmacı bir tutumu benimsediModernismo akımının öbür önemli temsilcileri,Doğu mistisizminin etkilerini yansıtan Elevacion (1917; Yüceliş) adlı şiir kitabıyla tanınmış Meksikalı Amado Nervo,Kolombiyalı şair Guillermo Valencia,haretin kuramcısı sayılana Uruguaylı düşünür ve denemeci Jose Enrique Rodo ve Dario dan sonra bütün bu dönemin en etkili şairi olan Arjantinli Leopoldo LugonestiLugones ,ironik bir anlatımdan karanlık bir barok duyarlığa,oradan da halk şarkılarından beslenmiş yoğun bir milliyetçiliğe yöneldiBrezilya'da ise romantizme karşı gelişen tepki,İspanyolca konuşulan ülkelerdeki kadar geniş bir yenilikçi hareket doğurmadıAma bu ülkede de Raimundo Correia,Alberto de Oliveira ve Olavo Bilac'ın temsil ettiği kısa ömürlü bir Parnasçı akım ortaya çıktı
Kaynak;AnaBritannica cilt 20 sayfa 257-258-259 frmsinsinet için derlenmiştir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|