Latin Amerika Edebiyatı.

LATİN AMERİKA EDEBİYATI




Latin Amerika Edebiyatı,Latin Amerika ülkelerinde İspanyolca ve Portekizce yazılmış edebiyat yapıtlarının tümüİspanyolların kıtayı fethinden önce bölgede gelişmiş Yerli uygarlıklarının yazılı ürünleri de bu edebiyatın parçası sayılırLatin Amerika edebiyatı 20yüzyılda konu,üslup ve biçim zenginliğiyle dünya edebiyatının en canlı,en etkili kollarından biri durumuna gelmiştir

KOLONİ DÖNEMİ (1492- 1826)

Latin Amerika edebiyatı,kıtaya giden İspanyol ve Portekizce kaşiflerin ,gemici ve misyonerlerin yazdığı rapor ve vakayinamelerle başladıHernan Cortes'ın İmparator VCarlos'a gönderdiği mektuplar (1519-26),Bernal Diaz del Castillo'nun Meksika'nın fethini sıradan askerlerin bakış açısından anlatan Verdadera historia de la conquista de la Nueva Espanası (1632; Meksika'nın fethinin Gerçek Tarihi),Dominiken keşiş Bartolome de las Casas'ın Latin Amerika Yerlilerine yapılan zulmü anlatan Breöisima relacion de la destruccionde las Indias'ı (1542:Yerlilerin Yok Edilişi Üzerine Kısa Bir Rapor ),fetih döneminin en önemli düzyazı belgeleriydiDaha sonraki yazarlar,Rönesans edebiyatının uzun kahramanlık şiiri geleneğine bağlı kalarak kendi anı ve gözlemlerini epik şiir kalıpları içinde aktardılarBu destanların ilki ve şiirsel yönden en başarılısı ,Alonso de Ercillay Zuniga'nın La Araucana'sıydı(1569-89;Arokanlar)İspanyol ordusunun Şili'de Arokan Yerlilerine karşı savaşlarını konu alan ve Yerlilere karşı daha hoşgörülü bir tutumu yansıtan bu uzun şiir,daha ilk yazıldığı günlerde büyük ilgi gördü ve aynı tarzda başka ürünlerin verilmesine yol açtıBunların teknik açıdan en başarılısı,Şili'de doğmuş ilk önemli şair olan Pedro de Ona'nın Primear parte de Arauco domado'suydu (1596; Arokan Fethinin İlk Bölümü)Donimikli Diego de Ojeda'nın Lima'da yazdığı La cristiada (1611;Kurtarıcı)İspanyolca yazılmış en yetkin dinsel destanlardan biriydiBernardo de Balbuena'nı yapıtları ise yeni barok üslubun özelliklerini yansıtıyorduBunların içinde en önemlisi Mexico kenti için yazılmış bir övgü olan La grandeza mexicana'ydı(1604; Mexico'nun Görkemi)Bir İnka prensesiyle bir İspanyol subayının oğlu olan Garcilaso de İa Vega'nın düzyazı vakayinamesi Comentarios reales que tratan del origen de los Incas (1609-17;İnkaların Kökeniyle İlgili Kraliyet Belgeleri) iki kültür arasındaki mücadeleyi konu alır

Brezilya'da ,İspanyolca konuşulan bölgelerde zengin bir tarihsel edebiyat doğmadıÇünkü Brezilya'da Portekizlilerin karşısına köklü uygarlıklar değil,dağınık Yerli kabileleri çıkmış,bunlar da Portekiz ordularından kaçarak ormanların içlerine çekilmişlerdirBu yüzden,ilk dönem Brezilya edebiyatı,iki uygarlık arasındaki destansı mücadeleleri değil,Portekizlilerin yeni buldukları toprakların güzelliğine duydukları hayranlığı yansıtır

17yüzyıl başında kıtanın fethi tamamlandıve her yerde koloni devletleri kurulduLatin Amerika edebiyatı ,bundan sonra 200 yıl boyunca Avrupa'daki gelişmeleri izledi ve az sayıda özgün yapıt çıkarabildiİspanya Krallığı roman ve öykü gibi kurmaca edebiyatı yasakladığı için bu dönemin en yaygın edebi türü şiirdi1585'te Meksika'da yapılan bir şiir yarışmasına katılan 300'ü aşkın şairin yapıtları daha sonra Ramillete de varias flores poeticas (1675;Şiirsel Çiçekler Demeti)adlı antolojide toplandıKolonilerin belki de en büyük şairi,Meksikalı rahibe Sor Juana Ines de la Cruz'duCruz'un "Primero sueno (İlk Düş) adlı metafizik şiiriyle bazı dindışı lirik şiirleri,bugün bile Latin Amerika edebiyatının en parlak ürünleri arasında yer alır

18yüzyıl ,Latin Amerika'da koloniciliğe karşı direniş hareketlerinin yayılma dönemiydiBu,edebiyata da yansıdı; yaşamöykülerinde ve tarihsel yapıtlarda yergici bir eğilim egemen olduBunların edebi açıdan en başarılısı ,Alonso Carrio de la Vandera'nın Lima ile Buenos Aries arasındaki kurmaca bir yolculuğu anlatan El lazarillo de ciegos caminantes (1773; Acemi Yolcular İçin Kılavuz)adlı yapıtıydıBir posta memuru olan Carrio ,yöneticilerden çekindiği için bu eleştirel yapıtını Concolorcorvo takma adıyla yayımlamıştı1789'da ,Fransız Devriminden hemen sonra Brezilya'da ,öncülüğünü şairlerin yaptığı başarısız bir ayaklanma girişimi olduBu dönemde kıtanın en önemli şairleri,çoşkulu tonu ve yurtseverlik motifini işlemesiyle romantizmin başlangıcı sayılan Poesias'ın ( 1825; Şiirler) yazarı Brezilyalı Jose Bonifacio de Andrade e Silva,yurtseverliği klasik kalıplar içinde işleyen EKvadorlu Jose Joaquin Olmedo ve kıtanın Yerli geçmişiyle büyülü doğasını yücelten şiirleriyle tanınmış Kübalı Jose Maria de Herediay'dı


Kaynak;AnaBritannica cilt 20 sayfa 257-258-259 frmsinsinet için derlenmiştir

__________________