Cedidcilik, Cedidcilik Hareketi

CEDİDCİLİK

Cedidcilik,Rusya Türkleri arasında 19yüzyılın sonlarında başlayan,eğitim ve kültür alanında yenileşme hareketiTemelde,modern eğitim yöntemlerini ve kurumlarını yerleştirip,ulusal dili ve kültürü korumayı amaçlamıştır1905 Devrimi'ni izleyen yıllarda daha da yaygınlaşmış ve Rusya Türklerinin ulusal kimlik kazanma çabalarında önemli rol oynamıştır

19yüzyılın ikinci yarısında Rusya Türkleri arasında okuryazarlık oranı oldukça düşüktüEğitim görenlerin çoğunluğunuda medrese bitirenler oluşturuyorduUsul-i cedidin (yeni usul/cedidcilik ) amacı temelde modern eğitim yöntemleri ile okuma -yazma öğretmek ve başıboş mahalle okullarının yerine düzenli bir programa bağlı ilkokullarının açılmasını sağlamaktıBöylece öğrencilere din bilgilerinin yanı sıra fen dersleri de okutulacaktıCedidcilik başlangıçta yalnızca eğitimde reform hareketiydiAma asıl gelişmeyi 1905 Devrimi'nden sonra göstererek toplumsal ve siyasal bir harekete dönüştü

Cedidcilik hareketi ilk olarak Kırım'da ortaya çıktı1783'te Rusların eline geçen Kırım,göçler nedeniyle önemli nüfus kaybına uğramıştıSonuçta bir yandan Türklerin nüfusu azalırken bir yandan da eğitim kurumlarının sayısında gerileme oldu19yüzyılın sonlarına doğru bir önder olarak ortaya çıkan eğitimci ve gazeteci Gaspıralı İsmail Bey,1881'de yayımladığı Tavrida gazetesinde ulusal bir eğitimin geliştirilmesini ,öğretim yöntemlerinde reform uygulanmasını ,Rusya'daki bütün Türklere yönelik ortak bir dilde yayın yapılmasını,Müslüman yaşam biçiminin modernleştirilmesini ve kadınlara özgürlük tanınmasını istedi1883'te de Tercüman gazetesini çıkararak dilde sadeleşmeyi savunduRusya Türkleri için ortak ilkeler çevresinde birleşmenin gerekliliğini "dilde,fikirde,işte birlik" biçiminde özetleyen Gaspıralı ,1884'te ilk usul-i cedid okulunu açtı: eğitim ve öğretim kurumlarını yaygınlaştırmak ,yoksul öğrencilere okuma olanağı sağlamak amacıyla da ilk Cemiyet-i Hayriye'yi kurduBu girişim,daha sonra bütün Rusya Türkleri arasında yayılan Cedidcilik hareketinin başlangıcı oldu

Türklerin Rusya'daki önemli merkezlerinden olan Kazan,1552'de Rusların eline geçmiş ve İdil Tatarlarının eğitim ve kültür yaşamı büyük ölçüde gerilemeye başlamıştıGenede özellikle 19yüzyılın ortalarında yeni eğitim kurumları açıldıBu gelişmeye koşut olarak eğitim kurumları açıldıBu gelişmeye koşut olarak eğitim kurumlarında reform çabaları başladı18 ve 19yüzyıllarda Tatar edebiyatının ve yenileşme hareketinin başlıca temsilcileri,Nimetullah bin Beşir (ö1800) Sadeddin bin Abdülmecid,Otuz İmeni Abdürrahim (1754-1834) ,Mevle Kolıy,Taceddin Yalcığıloğlu ,Ebu'l -Menih Şemseddin Sufi,Hibetullah İşan,Adilşah Molla ve Abdünnüsir Kursavi (1771-1812) idiKazan Türkleri arasında uyanış hareketinin önderi olan Abdünnasir Kursavi,geleneksel İSlam bilginlerinin düşüncelerinin eskidiğini öne sürerek yapıtlarında yeni düşünceler geliştirdiBunun üzerine mollaların ve "işan" denen,şeyhlerin tepkisiyle karşılaştıŞihabeddin Mercani (1818-89) ve İbrahim Half (ö1929) tarih araştırmalarıyla ,Hüseyin Feyizhani (1828-66) ve Abdülkayyum Nasıri (1824-1902) dilbilim ,edebiyat ve etnografya çalışmalarıyla yenileşmeye önemli katkılarda bulundular

Azerbeycan'daki yenileşme hareketinin öncüleri ise Abbaskulu Ağa,Feth Ali Ahundzade,Hasan Bey Zardabi (18371907) ve şair Seyid Azim Şirvani'ydiUlusal kalkınmanın ancak modern eğitim yoluyla gerçekleşebileceğini savunan Abbaskulu Ağa,Nasihatname adlı yapıtını yalın Türkçeye çevirerek bir Türk eğitim kitabı durumuna getirdiHasan Bey Zerdabi ise 1875'te ilk Azeri gazetesi olan Ekinciyi çıkardıCemiyet-i Hayriyeyi kurdu ve Aleksandriyevski adıyla ilk Türk kız ortaokulunu açtı

Kaynak;AnaBritannica cilt 7 sayfa 355 frmsinsinet için derlenmiştir

__________________