Şengül Şirin
|
Cevap : ıraklık Açısı, PARALAKS Olarak da Bilinir.
Yıldızların Yer'e yaklaşma ya da Yer'den uzaklaşma hızları spektroskopik yöntemlerle belirlenebilmektedir Yer'in yörüngedeki devinimi nedeniyle bir yıldıza yaklaşmakta ya da uzaklaşmakta olduğu zamanlar seçilerek yapalın gözlemler aracılığıyla Yer'in yörünge hızı hesaplanabilirBu yöntemle Ümit Burnunda gerçekleştirilen gözlemlerden Güneş'in ıraklık açısı için 8,802''+_ 0,003'' değerini verirBu yöntemle elde edilen sonucun sistematik hata içermesi olanaklıdır
Yıldızların Yer'e yaklaşma ya da Yer'den uzaklaşma hızları spektroskopik yöntemlerle belirlenebilmektedirYer'in yörüngedeki devinimi nedeniyle bir yıldıza yaklaşmakta ya da uzaklaşmakta olduğu zamanlar seçilerek yapılan gözlemler aracılığıyla Yer'in yörünge hızı hesaplanabilirBu yöntemle Ümit Burnunda gerçekleştirilen gözlemlerden Güneş'in ıraklık açısı için 8,802'' +_ 0,004 '' değeri bulunmuştur
Güneş ıraklık açısına ilişkin en duyarlı değer,Yer -Venüs uzaklığının radarla ölçülmesi yoluyla elde edilirBu yöntemde radar sinyalinin Venüs'e ulaşma süresinden Yer-Venüs uzaklığı,buradan da Yer ile Güneş arasındaki birim uzaklık bulunur
Gök birimi (gb) olarak adlandırılan bu uzaklığın,radarla ölçüm yöntemiyle bulunan günümüzdeki değeri 149598000 km +_ 200 km'dirbu da ıraklık açısı olarak 8,79414'' +_ 0,00004'' değerine karşılık gelirBu yöntemdeki başlıca sınırlamalar sonuçların gezegen yörüngelerine ilişkin bilgilerimize bağımlı oluşundan ışık hızının bilinen değerindeki belirsizlikten ve Yer-Venüs arasındaki plazmanın radar darbesinde geciklemelere yol açabilecek olası elektormagnetik etkilerinden kaynaklanır
Güneş'in ıraklık açısının ölçümünde yararlanılabilecek yöntemler arasında kütleçekimine dayalı olanlar da vardırAy kuramında geçen ve periyodu bir ay olan "ıraksı eşitsizlik"in katsayısı Güneş'in ve Ay'ın ıraklık açılarının oranına eşit bir çarpan içerirKatsayının değerinin büyük olması hesaplamalarda bu değerden yararlanılmasına olanak sağlar
Yer ile Ay"ın kütlelerinin toplamının Güneş'in kütlesine oranı,gezegenlerin eliptik yörüngeleri üzerinde Yer'in ve Ay'ın etkisiyle oluşan tedirginliğin belirlenmesi yoluyla hesaplanabilirAy'ın kütlesinin Yer'in kütlesine oranının 1/81,30 olduğu bilindiğinden ,Yer'in kütlesinin Güneş'in kütlesine oranı bulunabilirBuradan da Ay'ın ıraklık açısının bulunmasında yukarıda açıklanan yönteme benzer biçimde,Güneş'in ıraklık açısı bulunur
Ulusal Astronomi Birliğinin 1964 Genel Kurulunda Güneş'in ıraklık açısı için 8,79405'' (8,794'') değeri kabul edilmiştirBu da bir gök birimi için yaklaşık 149600000 km değerine karşılık gelir
YILDIZLARIN IRAKLIK AÇILARI;
Yıldızlar çok uzakta olduğundan yeryüzünde iki ayrı noktadan bakıldığında bir yıldızın konumunda sezilebilecek büyüklükte bir değişim gözlenemezAma Yer,Güneşten yaklaşık 149600000 km uzaklıkta bir yörüngede dolandığından bir yıldızın yılın değişik zamanlarında gözlendiği doğrultular birbirlerinden önemli ölçüde farklıdırBu olgudan kaynaklanan konum değişmesi yıllık ıraklık açısı olarak adlandırılır ve yıldızın Yer'den ve Güneşten gözlenen doğrultuları arasındaki açı olarak tanımlanabilirBu açı yıl içinde değişir,en büyük değri,a Yer yörüngesinin yarıçapı,r yıldızın uzaklığı olmak üzere a/r 'ye eşittir(bak çizim 3) Bu değer çok küçüktür ve her zaman 1'nin ya da buna eşit olan 1/206265 radyanın altındadır
DOĞRUDAN ÖLÇÜMLER;
1903'te FSchlesinger'in geliştirdiği fotoğraf yöntemi,yıldızların ıraklık açılarının yüksek bir doğruluk derecesiyle belirlenmesine olanak sağlarUygulamada ,yıldızın,yıldız meridyende iken,Güneş'in batmasından hemen sonra birkaç fotoğrafı çekilir,bundan altı ay sonra Güneş'in doğmasından hemen önce yeniden fotoğrafı çekilirYıldızların konumları gökteki yer değiştirmeleri (özdevinim9 nedeniyle de değiştiğinden ,ıraklık açısının belirlenebilmesi için en azından böyle üç takım fotoğraf çekilmesi gerekirBeş ayrı gözlem süresinde çekilen 25 fotoğrafın yardımıyla,ıraklık açısı +- 0,010'' değerindeki bir hata payıyla belirlenebilir
Yıldızların uzaklıkları belirtilirken parsek birimi kullanılır1 Parsek,ıraklık açısı 1'' olan bir yıldızın uzaklığına eşittir,bu da Yer- Güneş uzaklığının 206265 katına ya da yaklaşık olarak 30000000000000 km'ye eşittirIraklık açısı (ı) açı saniyesi cinsinden,uzaklık (d) parsek cinsinden ifade edildiğinde ,d= 1/ı yalın bağıntısı geçerlidirBir parsek 3,26 ışık yılına eşittir
Iraklık açısı en büyük yıldız Alfa Erboğa'dır(0,76'') Güneş'e 5 parsekten daha yakın olan 58 yıldız bilinmektedirbunlar arasında Alfa Erboğa,Akyıldız (Sirius),Öncü (Procyon) ve Uçucu (Altair) gibi parlak yıldızlar da vardırama yakın yıldızların büyük çoğunluğu ancak teleskopla görülebilen sönük yıldızlardır
DOLAYI ÖLÇÜMLER;
30 parsekten daha uzaktaki (ıraklık açısı 0,03'' den küçük) yıldızların ıraklık açıları trigonometrik yöntemle yeterli kesinlikte belirlenemezBu nedenle başka yöntemlere başvurmak gerekir
Bir yıldızın mutlak kadiri,bir başka deyişle 10 parseklik standart uzaklıkta olması durumunda sahip olacağı kadir biliniyorsa,bu yıldızın görünürdeki kadirinden ıraklık açısı belirlenebilirYıldızların çoğunun mutlak kadiri,tayf türleri ile özdevinimlerinden yararlanılarak oldukça duyarlı bir biçimde kestirilebilirMutlak kadir (K),görünürdeki parlaklık (k) ve ıraklık açısı (ı) açısı arasındaki bağıntı vardır;
Bu eşitlik bir yıldızdan bize ulaşan ışık miktarının yıldızın uzaklığının karesi ile ters orantılı olmasına dayanır
Kaynak;AnaBritannica cilt 16 syf167 frmsinsinet için derlenmiştir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|