Cevap : Hat, Hüsn-i Hat Yazılarının çeşitleri,meşhur Hattatlar

**Şengül Şirin** · 12-24-2012

HÜSN-İ HAT YAZILARININ ÇEŞİTLERİ

1-) Ma'kili yazısı; Bu yazı çeşidinde harflerin hepsi düz,köşeli,hendesi ve donuktur

Bu sebepten sertlik ve kat'ilik ifade eder

Her harf değilse de çoğu dört hareketle meydana gelir

Bu sebepten ma'kili'ye "hatt-ı satrancıli "de denilmiştir

Bu yazı İslamitten önce abide yazısı olarak kullanılmış,fakat el ve kalemle yazarak değil,hendese ve nakış aletleriyle çizerek vücuda getirilmiştir

İslamiyetten sonra da çizme usulü ile abide yazısı olarak kullanılmıştır

Bunlarda el ve kalemle yazmak bulunmadığından hakiki değil mecazi yazılardan sayılırlar

Estetikleri de ancak resmedilme bakımından mütaala olunur

Kalın ve ince olmak üzere başlıca iki çeşidi vardır

2-) Kufi yazı; Bu yazıda,ma'kili'den farklı olarak düzlük ve yuvarlaklık muayyen nisbetler altında karıştırılmış ve kalemin tabiatı ona göre ayarlanarak yazışta haraket hakim kılınmıştır

Gözlü ve başlı harflerin hareketleri ma'likide (dört) iken kufi'de üçe indirilmiş olduğundan,kufinin her çeşidinde başlı ve gözlü harfler üçgenimsi(müselles) veya yuvarlağımsı (tedviri ) durum alırlar

El ve kalemle yazılarak vücuda getirilen kufi hattı zor bir sanat ve meleke işidir

Bu hususta hazret-i Ali çok güzel kufi örnekleri vermiştir

Kufi yazısında yazının fıtri ve bedii zevki hakim olduğundan ma'kili de görülen donuk hendese,ruhi ve akıcı bin hendeseye dönüşmüştür

Bu da yazıya ve yazanlara geniş bir inkişaf ve imkan sağlamıştır

Bu bakımlardan kufi yazısına "ümmü'l hutut=yazıların anası" denmiştir

Yazma kufi ve yapma kufi (= celi kufi) diye çeşitleri vardır

Bazı üstad ve hattatlar,ma'kili ve kufi yazılarının karışımı ile "aklam-ı sitte=altı kalem"denilen altı cins yazı çeşidi bulunmuştur

demişlerse de yazıların anası kabul edilen kufi yazısından kaynaklanan ve aşağıda şematik olarak gösterildiği üzere bir şecerenin mevcud olduğu kabul edilmektedir

Bu duruma göre "aklam- ı sitte ( altı kalem) ,sülüs,nesih,muhakkak,reyhani,tevki ve rik'a olarak çeşitlere ayrılmış,ayrıca bir yedincisi olarak da "ta'lik " ilave edilmiştir

3-) Sülüs kalemi; Sülüste her harfin altıda dört (4/6) parçası düzümsü,altıda ikisi (2/6) de yuvarlağımsı olmaktadır

24 kıl kalınlığına "tomar" adı verilmiş,hasıl olan kalınlığın sülüsüne (1/3) "sülüs" ismi verilmiştir

Yani sekiz kıl kalınlığı sülüs kalemi kalınlığını meydana getirmiştir

Hat üstatları sülüs kalemini birinci derecede göstermiş,hat sanatında kufiden sonra başlı başına bir başlangıç,birkaynak ve hat taliminden bir esas ve ölçü almışlardır

Bu bakımdan da kufiden üstün bir mevki verilmiştir

Bu imtiyazlı karakteriyle "mikyasü'l -hat,mizanül-hat" diye şöhret bulmuştur

Sülüs daha çok hat öğrenmek için kullanılır

Her yazının temelidir

Sülüs'ün metanet ve kameli diğer hat cinslerine yayılmış olmakla beraber asıl istenilen husus bu olmamaktadır

Aklam-ı sitte'de sülüs ile nesih birinci gelmektedir

4-) Nesih kalemi; Sülüs'e tabi olup kalınlığı sülüs kaleminin üçte biri (1/3) kadardır

Bu yazı,teknik bakımdan sülüsün üçte ikisini (2/3) nesh etmiş ve üçte biriyle de sülüse tabi olmuştur

Bu bakımdan nesih yazısının sülüsü andıran bir hususiyeti vardır

Kuran'ı kerimi kufi hattıyla yazılmak mevkiinden resmen kaldırıp onun yerine geçmiş olması manasına "nesh" etmesi sebebiyle de nesih denilmiştir

Aklam-ı sitte'den sülüs ile nesih,güzellikte birinci gelir

Nesih hattı daha çok mushaf,tefsir,hadis ve benzeri eserlerin yazılmasında kullanılmıştır

5-) Muhakkak kalemi; Her harfin bir buçuk hissesi düz,kalanı yuvarlağımsı ,kalınlığı sülüs kalemi kadar olan hüsn-i hat şeklidir

6-) Reyhani kalemi; Nesih hattının sülüse bağlı olduğu gibi reyhani kalemi de muhakkak kalemine tabidir

Kalınlığı nesih kalemi kadardır

7-) Tevki kalemi; Yarısı düzümsü,yarısı yuvarlağımsı,diye tarif olunup ,kalem kalınlığı sülüse pek yakındır

Kaynak;Yeni Rehber Ansiklopedisi 8 cilt sayfa 351-52 frmsinsi

net için derlenmiştir

12-24-2012	#2
Şengül Şirin	Cevap : Hat, Hüsn-i Hat Yazılarının çeşitleri,meşhur Hattatlar HÜSN-İ HAT YAZILARININ ÇEŞİTLERİ 1-) Ma'kili yazısı; Bu yazı çeşidinde harflerin hepsi düz,köşeli,hendesi ve donukturBu sebepten sertlik ve kat'ilik ifade ederHer harf değilse de çoğu dört hareketle meydana gelirBu sebepten ma'kili'ye "hatt-ı satrancıli "de denilmiştirBu yazı İslamitten önce abide yazısı olarak kullanılmış,fakat el ve kalemle yazarak değil,hendese ve nakış aletleriyle çizerek vücuda getirilmiştirİslamiyetten sonra da çizme usulü ile abide yazısı olarak kullanılmıştırBunlarda el ve kalemle yazmak bulunmadığından hakiki değil mecazi yazılardan sayılırlarEstetikleri de ancak resmedilme bakımından mütaala olunurKalın ve ince olmak üzere başlıca iki çeşidi vardır 2-) Kufi yazı; Bu yazıda,ma'kili'den farklı olarak düzlük ve yuvarlaklık muayyen nisbetler altında karıştırılmış ve kalemin tabiatı ona göre ayarlanarak yazışta haraket hakim kılınmıştırGözlü ve başlı harflerin hareketleri ma'likide (dört) iken kufi'de üçe indirilmiş olduğundan,kufinin her çeşidinde başlı ve gözlü harfler üçgenimsi(müselles) veya yuvarlağımsı (tedviri ) durum alırlar El ve kalemle yazılarak vücuda getirilen kufi hattı zor bir sanat ve meleke işidirBu hususta hazret-i Ali çok güzel kufi örnekleri vermiştir Kufi yazısında yazının fıtri ve bedii zevki hakim olduğundan ma'kili de görülen donuk hendese,ruhi ve akıcı bin hendeseye dönüşmüştürBu da yazıya ve yazanlara geniş bir inkişaf ve imkan sağlamıştırBu bakımlardan kufi yazısına "ümmü'l hutut=yazıların anası" denmiştirYazma kufi ve yapma kufi (= celi kufi) diye çeşitleri vardır Bazı üstad ve hattatlar,ma'kili ve kufi yazılarının karışımı ile "aklam-ı sitte=altı kalem"denilen altı cins yazı çeşidi bulunmuşturdemişlerse de yazıların anası kabul edilen kufi yazısından kaynaklanan ve aşağıda şematik olarak gösterildiği üzere bir şecerenin mevcud olduğu kabul edilmektedir Bu duruma göre "aklam- ı sitte ( altı kalem) ,sülüs,nesih,muhakkak,reyhani,tevki ve rik'a olarak çeşitlere ayrılmış,ayrıca bir yedincisi olarak da "ta'lik " ilave edilmiştir 3-) Sülüs kalemi; Sülüste her harfin altıda dört (4/6) parçası düzümsü,altıda ikisi (2/6) de yuvarlağımsı olmaktadır24 kıl kalınlığına "tomar" adı verilmiş,hasıl olan kalınlığın sülüsüne (1/3) "sülüs" ismi verilmiştirYani sekiz kıl kalınlığı sülüs kalemi kalınlığını meydana getirmiştirHat üstatları sülüs kalemini birinci derecede göstermiş,hat sanatında kufiden sonra başlı başına bir başlangıç,birkaynak ve hat taliminden bir esas ve ölçü almışlardırBu bakımdan da kufiden üstün bir mevki verilmiştirBu imtiyazlı karakteriyle "mikyasü'l -hat,mizanül-hat" diye şöhret bulmuştur Sülüs daha çok hat öğrenmek için kullanılırHer yazının temelidirSülüs'ün metanet ve kameli diğer hat cinslerine yayılmış olmakla beraber asıl istenilen husus bu olmamaktadırAklam-ı sitte'de sülüs ile nesih birinci gelmektedir 4-) Nesih kalemi; Sülüs'e tabi olup kalınlığı sülüs kaleminin üçte biri (1/3) kadardırBu yazı,teknik bakımdan sülüsün üçte ikisini (2/3) nesh etmiş ve üçte biriyle de sülüse tabi olmuşturBu bakımdan nesih yazısının sülüsü andıran bir hususiyeti vardırKuran'ı kerimi kufi hattıyla yazılmak mevkiinden resmen kaldırıp onun yerine geçmiş olması manasına "nesh" etmesi sebebiyle de nesih denilmiştir Aklam-ı sitte'den sülüs ile nesih,güzellikte birinci gelirNesih hattı daha çok mushaf,tefsir,hadis ve benzeri eserlerin yazılmasında kullanılmıştır 5-) Muhakkak kalemi; Her harfin bir buçuk hissesi düz,kalanı yuvarlağımsı ,kalınlığı sülüs kalemi kadar olan hüsn-i hat şeklidir 6-) Reyhani kalemi; Nesih hattının sülüse bağlı olduğu gibi reyhani kalemi de muhakkak kalemine tabidirKalınlığı nesih kalemi kadardır 7-) Tevki kalemi; Yarısı düzümsü,yarısı yuvarlağımsı,diye tarif olunup ,kalem kalınlığı sülüse pek yakındır Kaynak;Yeni Rehber Ansiklopedisi 8 cilt sayfa 351-52 frmsinsinet için derlenmiştir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır