Halk Edebiyati Ve Nazim Birimleri - Türk Edebiyatında Halk Edebiyati Ve Nazim Birim

**Prof. Dr. Sinsi** · 12-20-2012

Halk Edebiyati Ve Nazim Birimleri

HALK EDEBİYATI

Halk Edebiyatının Genel Özellikleri:

*Kullanılan dil halkın kullandığı,konuştuğu dildir

*Halk deyimlerine ve güzel halk söyleyişlerine yer verilir

*Şair şiirlerini saz eşliğinde,belli bir ezgi ile söyler

*Nazım birimi dörtlüktür

*Hece ölçüsü kullanılmıştır (genellikle 7li,8li ve 11li)

*Yarım kafiye kullanılır

Rediften yararlanılmıştır

*Azda olsa benzetmelerden faydalanılmıştır

(Boy serviye, yüz aya, kaş kaleme, diş inciye, yanak güle)

*İşlenen konular;

aşk,tabiat,ayrılık,hasret,ölüm,yiğitlik,topl um,din ,

zamandan şikayet sık sık işlenen konulardır

*Şiirlerin başlığı yoktur,Nazım şekilleri ile adlandırılır

A)ANONİM HALK EDEBİYATI

Kim tarafından söylendiği bilinmeyen halkın ortak malı sayılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır

*Sözlü geleneğe dayanır

*Halk diliyle söylenir

*Anonim halk edebiyatıürünleridir; mani, ninni, türkü, destan, tekerleme, bilmece, masal v

b

*Bu ürünlerde ölüm, aşk, hasret, yiğitlik gibi tüm insanlığı ilgilendiren konular işlenir

NAZIM ŞEKİLLERİ

MANİ

*Aşk, sevgi, yiğitlik, evlat sevgisi, toplum olayları ve ölüm gibi temaları işleyen bir türdür

*Hecenin 7li kalıbı ile söylenir

*Bir dörtlükten oluşur

*İlk iki dize hazırlıktır;yani doldurmadır

*Asıl maksat son iki dizelerde söylenir

*Kafiye örgüsü aaxa şeklindedir

*Dört dizeden fazla olan manilerde vardır

NİNNİ

Annelerin çocuklarını uyutmak için belli bir ezgi ile söylediği sözlü edebiyat ürünüdür

*Hece ölçüsü ile söylenir

(7li 8li ve 9lu)

Anne çocuğuna ilişkin isteklerini, iyi dileklerini, kendi sevincini, üzüntülerini anlatır

TÜRKÜ

*Kendine özgü bir ezgi ile söylenen bir nazım biçimidir

*Daha çok hecenin 8li ve 11li kalıbıyla söylenir

*İki bölümden oluşur

Birinci bölüm türkünün asıl sözlerinin bulunduğu bölümdür

Buna bent denir

İkinci bölüm ise her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölümleridir

Bunlara da kavuştak denir

*Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında kafiyelidir

*Aşk,tabiat,ayrılık,gurbet,harset,sevgi ve güzellik gibi konular işlenmiştir

*Konusu ve şekli devirden devire ve çevreden çevreye değişir

AĞIT

Ölen kimsenin arkasından söylenen ve ölen kimsenin hayattaki başarılarını anlatan şiirlerdir

B)AŞIK HALK EDEBİYATI

*Aşık adı verilen halk şairleri tarafından oluşturulmuştur

*Aşıklar genellikle okur, yazar değillerdir

*Aşıklar, köy, kasaba, şehir ve asker ocaklarında yetişir

NAZIM ŞEKİLLERİ

KOŞMA

*Sevgi,doğa,türlü acılar,insanlık sevgi ve yiğitlik gibi bir türdür 11li hece ölçüsüyle söylenir

(6+5 ve 4+4+3)

*Nazım birimi dörtlüktür

(en az 3,en fazla12)

*Son dörtlükte ozanın adı yer alır

*Kafiye düzeni abab,cccb,dddb

şeklindedir

Koşmalar konuları yönüyle kendi içinde de isimlendirilmiştir

a)Güzelleme:Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyen koşmadır

b)Taşlama: Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini eleştirmek amacıyla yazılan şiirlerdir

c)Koçaklama: Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve dövüşleri anlatan şiirlerdir;

d)Ağıt: Bir kişinin ölümünden duyulan acı ifade edilir

*Belli bir ezgi ile söylenir

SEMAİ

*Hece ölçüsünün 8li kalıbıyla söylenir

*Koşma gibi kafiyelenir

*En az 3,en fazla 5-6 dörtlükten oluşur

*Kendine özgü bir ezgi vardır

*Koşmada işlenen temaların ve konuların hepsi,semai de kullanılır

*Koşmada ayrılan yönleri;bestesi ölçüsü ve dörtlük sayılır

VARSAĞI

*İlk olarak toroslarda yaşayan Varsak boyunda ozanlar tarafından kullanılmıştır

*Kendine özgü bir bestesi vardır

*Müziğinde ve sözlerinde meydan okuyan,babacan erkekçe bir hava duyulur

*Hece ölçüsünün 8li kalıbıyla söylenir

*Diğer nazım şekillerinden farklı bre,behey,hey gibi ünlemlere yer verilmesidir

*Hayattan ve talihten şikayet işlenir

DESTAN

*Yiğitlik,savaş,deprem,yangın gibi toplumsal açıdan önemli konular işlediği bir türdür

*Nazım birimi dörtlüktür

(En uzun 100 dörtlük olanları vardır

*Genellikle 11li hece ölçüsü ile yazılır

*Kafiye örgüsü koşma ile aynıdır

*Kayıkçı Kul Mustafanın Genç Osman Destanı en ünlüsüdür

AŞIK EDEBİYATININ SANATÇILARI

KÖROĞLU

*16

yyli halk şairlerimizdendir

*Bolu Beyi ile yaptığı mücadele ile tanınır

*Şiirleri arasında yiğitçe,coşkun bir seslenişle söylenmiş koçaklamaları önemli bir yer tutar

*Aşk,tabiat gibi konuları işlediği şiirleri de vardır

KARACAOĞLAN

*17

yy halk şairidir

*Bütün aşık edebiyatı şairlerini etkilemiştir

*Aşk ve tabiat şairidir

*Dili sadedir arı ve duru bir Türkçedir

*Şiirlerinde tasavvufa ve dini konulara yer vermemiştir

*Şiirlerini hece ölçüsü ile yazmıştır

GEVHERİ

*17

yy sonu ve 18

yy başında yaşamıştır

*Şiirden Şama, Arabistana gittiğini bir kaynaktan da Rumenli de bulunduğunu ve bir paşanın yanında katiplik yaptığını öğreniyoruz

*Şiirlerinde divan edebiyatının etkisi vardır

*Yer yer aruz ölçüsünü de kullanılmıştır

*Şiirlerinde yabancı kelimelere ve divan edebiyatı mazmunlarına yer vermiştir

SEYRANİ

*Kayserinin Develi kasabasında doğmuştur

*İstanbul a gelmiş ancak devrin büyüklerini hicvettiği için,memleketine dönmek zorunda kalmıştır

*Hicivleriyle tanınır

*Aruzlar da yazmakla birlikte asıl şöhretini hece ölçüsüyle bulmuştur

DADALOĞLU

*Toroslardaki göçebe Türkmenlerin Avşar boyundan olan Dadaloğlunun hayatı hakkında fazla bilgimiz yoktur

*Şiirlerinde yiğitçe bir sesleniş olduğu gibi içli söyleyiş de vardır

*İçinde bulunduğu tarih ve toplum olaylarını şiirlerine yansıtmıştır

ERZURUMLU EMRAH

Zamanın ünlü şairlerindendir

Asıl kişiliği hece ölçüsü ile yazdığı koşma ve semailerinde görülür

AŞIK VEYSEL SATIROĞLU

*Sivasın Şarkışla ilçesinin Sivri alan köyünde doğmuştur

*Çocukluğunda geçirdiği çiçek hastalığı yüzünden gözlerini kaybetmiştir

*İçli bir saz şairidir

*Şiirlerinde insan,yurt,tabiat sevgisini dile getirmiştir

*Ankara ve İstanbul radyolarında program yapmıştır

*Ahmet Kudsi Tecer tarafından edebiyatımıza kazandırılmıştır

Eserlerieğişler,sazımdan sesler,dostlar beni hatırlasın

C)TEKKE VE TASAVVUF HALK EDEBİYATI

*Dini tasavvufi düşünceyi yaymak düşüncesiyle gelişen bir edebiyattır

*Bu edebiyatın konusu Allah aşkı ve Vahdet-i Vücud düşüncesidir

*Şairleri hem divan edebiyatı hem de halk edebiyatı nazım şekillerinde kullanılmıştır

*Aruz vezni ve hece vezni birlikte kullanılmıştır

*Dili halkın anlayabileceği bir dildir

NAZIM ŞEKİLLERİ

İLAHİ

*Allahı övmek ve ona yalvarmak için yazılan şiirlere denir

*Özel bir ezgiyle okunur

*Hecenin 7li 8li 11li kalıbıyla söylenir

NEFES

*Bektaşi şairlerinin söyledikleri şiirlere denir

*Tasavvuftaki Vahdet-i Vucud düşüncesi anlatılır

*Hz

Muhammed ve Hz

Ali için övgülerde söylenilir

NUTUK

Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek için söyledikleri şiirlerdir

DEVRİYE

Devir kuramını anlatan şiirlere denir

ŞATHİYE

İnançlardan teklifsizce, alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir

TEKKE VE TASAVVUF EDEBİYATI SANATÇILARI

YUNUS EMRE (1249-1322)

*Eskişehirde doğup öldüğü söylenir

*Hayatı efsanelerle örülmüştür

*Dili sadedir

*Allah inancını ve insan sevgisini işler

*Şiirlerinde coşkun bir lirizm vardır

Lirik bir şairdir

*Şiirlerinde hem aruz hem de hece vezni kullanılmıştır

*İşlediği konular yönüyle evrenseldir

Eserleriivan,Risaletün Nushiye

PİR SULTAN ABDAL (?-1560)

*16

yy!da yaşamış bir Bektaşi şairidir

Sivasın Banaz köyünde doğmuştur

Hızır Paşa tarafından Sivas'ta öldürülmüştür

*Tasavvuf,tabiat,aşk ve halkın gerçek yaşayışıyla ilgili konular işler

*Divan edebiyatında etkilenmemiştir

Dili sadedir

HACI BEKTAŞ-I VELİ (1209-1270)

13

yyda yaşamıştır,Türkistanın Nişabur şehrinde doğmuştur

A

Yesevinin isteğiyle Anadoluya gelmiştir

Bilinen en önemli eseri Makalattır

Sohbetler sözler anlamına gelir

Hz Ademin yaratılışı, Şeytan ve Şeytani işler, Allahın birliği gibi konuları ele almıştır

12-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Halk Edebiyati Ve Nazim Birimleri - Türk Edebiyatında Halk Edebiyati Ve Nazim Birim Halk Edebiyati Ve Nazim Birimleri HALK EDEBİYATI Halk Edebiyatının Genel Özellikleri: Kullanılan dil halkın kullandığı,konuştuğu dildir Halk deyimlerine ve güzel halk söyleyişlerine yer verilir Şair şiirlerini saz eşliğinde,belli bir ezgi ile söyler Nazım birimi dörtlüktür Hece ölçüsü kullanılmıştır (genellikle 7li,8li ve 11li) Yarım kafiye kullanılırRediften yararlanılmıştır Azda olsa benzetmelerden faydalanılmıştır (Boy serviye, yüz aya, kaş kaleme, diş inciye, yanak güle) İşlenen konular; aşk,tabiat,ayrılık,hasret,ölüm,yiğitlik,topl um,din , zamandan şikayet sık sık işlenen konulardır Şiirlerin başlığı yoktur,Nazım şekilleri ile adlandırılır A)ANONİM HALK EDEBİYATI Kim tarafından söylendiği bilinmeyen halkın ortak malı sayılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır Sözlü geleneğe dayanır Halk diliyle söylenir Anonim halk edebiyatıürünleridir; mani, ninni, türkü, destan, tekerleme, bilmece, masal vb Bu ürünlerde ölüm, aşk, hasret, yiğitlik gibi tüm insanlığı ilgilendiren konular işlenir NAZIM ŞEKİLLERİ MANİ Aşk, sevgi, yiğitlik, evlat sevgisi, toplum olayları ve ölüm gibi temaları işleyen bir türdür Hecenin 7li kalıbı ile söylenir Bir dörtlükten oluşur İlk iki dize hazırlıktır;yani doldurmadır Asıl maksat son iki dizelerde söylenir Kafiye örgüsü aaxa şeklindedir Dört dizeden fazla olan manilerde vardır NİNNİ Annelerin çocuklarını uyutmak için belli bir ezgi ile söylediği sözlü edebiyat ürünüdür Hece ölçüsü ile söylenir(7li 8li ve 9lu) Anne çocuğuna ilişkin isteklerini, iyi dileklerini, kendi sevincini, üzüntülerini anlatır TÜRKÜ Kendine özgü bir ezgi ile söylenen bir nazım biçimidir Daha çok hecenin 8li ve 11li kalıbıyla söylenir İki bölümden oluşurBirinci bölüm türkünün asıl sözlerinin bulunduğu bölümdürBuna bent denir İkinci bölüm ise her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölümleridirBunlara da kavuştak denir Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında kafiyelidir Aşk,tabiat,ayrılık,gurbet,harset,sevgi ve güzellik gibi konular işlenmiştir Konusu ve şekli devirden devire ve çevreden çevreye değişir AĞIT Ölen kimsenin arkasından söylenen ve ölen kimsenin hayattaki başarılarını anlatan şiirlerdir B)AŞIK HALK EDEBİYATI Aşık adı verilen halk şairleri tarafından oluşturulmuştur Aşıklar genellikle okur, yazar değillerdir Aşıklar, köy, kasaba, şehir ve asker ocaklarında yetişir NAZIM ŞEKİLLERİ KOŞMA Sevgi,doğa,türlü acılar,insanlık sevgi ve yiğitlik gibi bir türdür 11li hece ölçüsüyle söylenir(6+5 ve 4+4+3) Nazım birimi dörtlüktür (en az 3,en fazla12) Son dörtlükte ozanın adı yer alır Kafiye düzeni abab,cccb,dddb şeklindedir Koşmalar konuları yönüyle kendi içinde de isimlendirilmiştir a)Güzelleme:Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyen koşmadır b)Taşlama: Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini eleştirmek amacıyla yazılan şiirlerdir c)Koçaklama: Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve dövüşleri anlatan şiirlerdir; d)Ağıt: Bir kişinin ölümünden duyulan acı ifade edilir Belli bir ezgi ile söylenir SEMAİ Hece ölçüsünün 8li kalıbıyla söylenir Koşma gibi kafiyelenir En az 3,en fazla 5-6 dörtlükten oluşur Kendine özgü bir ezgi vardır Koşmada işlenen temaların ve konuların hepsi,semai de kullanılır Koşmada ayrılan yönleri;bestesi ölçüsü ve dörtlük sayılır VARSAĞI İlk olarak toroslarda yaşayan Varsak boyunda ozanlar tarafından kullanılmıştır Kendine özgü bir bestesi vardır Müziğinde ve sözlerinde meydan okuyan,babacan erkekçe bir hava duyulur Hece ölçüsünün 8li kalıbıyla söylenir Diğer nazım şekillerinden farklı bre,behey,hey gibi ünlemlere yer verilmesidir Hayattan ve talihten şikayet işlenir DESTAN Yiğitlik,savaş,deprem,yangın gibi toplumsal açıdan önemli konular işlediği bir türdür Nazım birimi dörtlüktür(En uzun 100 dörtlük olanları vardır Genellikle 11li hece ölçüsü ile yazılır Kafiye örgüsü koşma ile aynıdır Kayıkçı Kul Mustafanın Genç Osman Destanı en ünlüsüdür AŞIK EDEBİYATININ SANATÇILARI KÖROĞLU 16yyli halk şairlerimizdendir Bolu Beyi ile yaptığı mücadele ile tanınır Şiirleri arasında yiğitçe,coşkun bir seslenişle söylenmiş koçaklamaları önemli bir yer tutar Aşk,tabiat gibi konuları işlediği şiirleri de vardır KARACAOĞLAN 17yy halk şairidir Bütün aşık edebiyatı şairlerini etkilemiştir Aşk ve tabiat şairidir Dili sadedir arı ve duru bir Türkçedir Şiirlerinde tasavvufa ve dini konulara yer vermemiştir Şiirlerini hece ölçüsü ile yazmıştır GEVHERİ 17yy sonu ve 18yy başında yaşamıştır Şiirden Şama, Arabistana gittiğini bir kaynaktan da Rumenli de bulunduğunu ve bir paşanın yanında katiplik yaptığını öğreniyoruz Şiirlerinde divan edebiyatının etkisi vardır Yer yer aruz ölçüsünü de kullanılmıştır Şiirlerinde yabancı kelimelere ve divan edebiyatı mazmunlarına yer vermiştir SEYRANİ Kayserinin Develi kasabasında doğmuştur İstanbul a gelmiş ancak devrin büyüklerini hicvettiği için,memleketine dönmek zorunda kalmıştır Hicivleriyle tanınır Aruzlar da yazmakla birlikte asıl şöhretini hece ölçüsüyle bulmuştur DADALOĞLU Toroslardaki göçebe Türkmenlerin Avşar boyundan olan Dadaloğlunun hayatı hakkında fazla bilgimiz yoktur Şiirlerinde yiğitçe bir sesleniş olduğu gibi içli söyleyiş de vardır İçinde bulunduğu tarih ve toplum olaylarını şiirlerine yansıtmıştır ERZURUMLU EMRAH Zamanın ünlü şairlerindendirAsıl kişiliği hece ölçüsü ile yazdığı koşma ve semailerinde görülür AŞIK VEYSEL SATIROĞLU Sivasın Şarkışla ilçesinin Sivri alan köyünde doğmuştur Çocukluğunda geçirdiği çiçek hastalığı yüzünden gözlerini kaybetmiştir İçli bir saz şairidir Şiirlerinde insan,yurt,tabiat sevgisini dile getirmiştir Ankara ve İstanbul radyolarında program yapmıştır Ahmet Kudsi Tecer tarafından edebiyatımıza kazandırılmıştır Eserlerieğişler,sazımdan sesler,dostlar beni hatırlasın C)TEKKE VE TASAVVUF HALK EDEBİYATI Dini tasavvufi düşünceyi yaymak düşüncesiyle gelişen bir edebiyattır Bu edebiyatın konusu Allah aşkı ve Vahdet-i Vücud düşüncesidir Şairleri hem divan edebiyatı hem de halk edebiyatı nazım şekillerinde kullanılmıştır Aruz vezni ve hece vezni birlikte kullanılmıştır Dili halkın anlayabileceği bir dildir NAZIM ŞEKİLLERİ İLAHİ Allahı övmek ve ona yalvarmak için yazılan şiirlere denir Özel bir ezgiyle okunur Hecenin 7li 8li 11li kalıbıyla söylenir NEFES Bektaşi şairlerinin söyledikleri şiirlere denir Tasavvuftaki Vahdet-i Vucud düşüncesi anlatılır Hz Muhammed ve Hz Ali için övgülerde söylenilir NUTUK Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek için söyledikleri şiirlerdir DEVRİYE Devir kuramını anlatan şiirlere denir ŞATHİYE İnançlardan teklifsizce, alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir TEKKE VE TASAVVUF EDEBİYATI SANATÇILARI YUNUS EMRE (1249-1322) Eskişehirde doğup öldüğü söylenir Hayatı efsanelerle örülmüştür Dili sadedir Allah inancını ve insan sevgisini işler Şiirlerinde coşkun bir lirizm vardırLirik bir şairdir Şiirlerinde hem aruz hem de hece vezni kullanılmıştır İşlediği konular yönüyle evrenseldir Eserleriivan,Risaletün Nushiye PİR SULTAN ABDAL (?-1560) 16yy!da yaşamış bir Bektaşi şairidirSivasın Banaz köyünde doğmuşturHızır Paşa tarafından Sivas'ta öldürülmüştür Tasavvuf,tabiat,aşk ve halkın gerçek yaşayışıyla ilgili konular işler *Divan edebiyatında etkilenmemiştir Dili sadedir HACI BEKTAŞ-I VELİ (1209-1270) 13yyda yaşamıştır,Türkistanın Nişabur şehrinde doğmuşturAYesevinin isteğiyle Anadoluya gelmiştir Bilinen en önemli eseri Makalattır Sohbetler sözler anlamına gelirHz Ademin yaratılışı, Şeytan ve Şeytani işler, Allahın birliği gibi konuları ele almıştır