Gazel Ve Koçaklama Nedir - Gazel Ve Koçaklama Örnekli Anlam Ve Manaları

**Prof. Dr. Sinsi** · 12-20-2012

Gazel

Gazel divan edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir

Önceleri Arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adı verilen bir bölümü iken sonra ayrı bir biçim halinde gelişmiştir

Gazelin beyit sayısı 5-15 arasında değişir

Daha fazla beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir

Gazelin ilk beyti matla, son beyti ise makta adını alır

Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra)

Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri ilk beyitle uyaklı olur

Birden fazla musarra beytin bulunduğu gazel zü'l-metali, her beyti musarra olan gazel ise müselsel gazel adıyla bilinir

İlk beyitten sonraki beyte "hüsn-i matla" (ilk beyitten güzel olması gerekir), son beyitten öncekine "hüsn-ü makta" (son beyitten güzel olması gerekir) denir

Gazelin en güzel beyti ise beytü'l-gazel ya da şah beyit adıyla anılır

Bunun yeri ya da sırası önemli değildir

Bazı gazellerin matlasını oluşturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlasının ikinci dizesi olarak yenilenmesine "redd'i-matla" denir

Şair mahlasını (şairin takma adı, ya da tanındığı ad) maktada ya da "hüsn-ü makta"da söyler

Bu durumda beyit ikinci bir adla mahlas beyti ya da mahlashane olarak anılır

Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına hüsn-ü tahallüs denir

Dize ortalarında uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemiş ya da beyit sayısı 5’in altında bulunan gazellere de "natamam" gazel denir

Başka şairlerin birkaç dize ekleyerek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere "tahmis", "terbi" adı verilir

Bütün beyitlerinde aynı düşüncenin ele alındığı gazeller "yek ahenk gazel", her beyti öncekinden ustalıklı biçimde söylenmiş gazeller de "yek avaz gazel" olarak adlandırılır

Gazeller konularına göre de çeşitli isimlerle tanımlanır

Aşka ilişkin acı, mutluluk gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller "aşıkane", içki, yaşama boş verme, yaşamdan zevk alma gibi konularda yazılanlara rindane denir

Aşıkane gazellere en iyi örnek Fuzûlî’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi örnek ise Bâkî’nin gazelleridir

Kadını, içkiyi ve ten zevklerini konu edinen gazeller ise, örneğin Nedîm’in gazelleri, "şuhane", öğretici nitelikli gazellere, örneğin Nâbî’nin gazelleri, hakimane gazel denir

Ayrıca felsefi konularda yazılmış gazeller de vardır

Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu

Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır

Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan", gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir

Gazel, Türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafından doğaçtan seslendirilmesidir

Sesle taksim olarak da bilinir

Gazel - Fuzûlî

Benî candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı

Felekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı

Kamû bîmârınâ cânân devâ-yi derd eder ihsân

Niçin kılmaz banâ derman benî bîmâr sanmaz mı

Gamım pinhân tutardım ben dediler yâre kıl rûşen

Desem ol bî-vefâ bilmen ınanır mı inanmaz mı

Şeb-i hicrân yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım

Uyadır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı

Gül-i ruhsârına karşı gözümden kanlı akar su

Habîbım fasl-ı güldür bû akar sular bulanmaz mı

Değildim ben sanâ mâ'il sen ettin aklımı zâil

Bana ta’n eyleyen gâfil senî görgeç utanmaz mı

Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır

Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı

Koçaklama

Koçaklama, konusu savaş, yiğitlik, kahramanlık olan halk edebiyatı şiirlerine denir

Çoşkun ve yüksek tempolu söyleyişleri vardır

Halk edebiyatında bu türün en güzel örneklerini Köroğlu ile Dadaloğlu vermiştir

Koçak, yürekli yiğit demektir

Âşıkının en meşhur koçaklama şairi Köroğlu'dur

Köroğlu fakirleri koruyan, yardım eden; padişaha saygılı, onun için savaşan; vali, vezir, bezirgan, sancakbeyi, yeniçerilerin ise düşmanıdır

Aşağıdaki koçaklamada Köroğlu, Bolu beyini dağlara çağırır

Ancak karşısına büyük bir ordu çıkar, bunların tüfeği de vardır

Yine de Köroğlu savaştan kaçacak değildir, bildik usulüyle saldırır

Yiğit, dönemini onurla kapatır

Aslında Köroğlu ölmemiş, kırklara karışmıştır

Nazım biçimi koşmadır

Birimi dörtlük

Örnek

BENDEN SELAM OLSUN BOLU BEYİ’NE

Benden selam olsun Bolu Beyi’ne

Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır

Ok gıcırtısından kalkan sesinden

Dağlar seda verip seslenmelidir

Düşman geldi tabur tabur dizildi

Alnımıza kara yazı yazıldı

Tüfek icad oldu mertlik bozuldu

Eğri kılıç kında paslanmalıdır

Köroğlu düşer mi yine şanından

Ayırır çoğunu er meydanından

Kırat köpüğünden düşman kanından

Çevrem dolup şalvar ıslanmalıdır

Köroğlu

12-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Gazel Ve Koçaklama Nedir - Gazel Ve Koçaklama Örnekli Anlam Ve Manaları Gazel Gazel divan edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir Önceleri Arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adı verilen bir bölümü iken sonra ayrı bir biçim halinde gelişmiştir Gazelin beyit sayısı 5-15 arasında değişir Daha fazla beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir Gazelin ilk beyti matla, son beyti ise makta adını alır Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra) Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri ilk beyitle uyaklı olur Birden fazla musarra beytin bulunduğu gazel zü'l-metali, her beyti musarra olan gazel ise müselsel gazel adıyla bilinir İlk beyitten sonraki beyte "hüsn-i matla" (ilk beyitten güzel olması gerekir), son beyitten öncekine "hüsn-ü makta" (son beyitten güzel olması gerekir) denir Gazelin en güzel beyti ise beytü'l-gazel ya da şah beyit adıyla anılır Bunun yeri ya da sırası önemli değildir Bazı gazellerin matlasını oluşturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlasının ikinci dizesi olarak yenilenmesine "redd'i-matla" denir Şair mahlasını (şairin takma adı, ya da tanındığı ad) maktada ya da "hüsn-ü makta"da söyler Bu durumda beyit ikinci bir adla mahlas beyti ya da mahlashane olarak anılır Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına hüsn-ü tahallüs denir Dize ortalarında uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemiş ya da beyit sayısı 5’in altında bulunan gazellere de "natamam" gazel denir Başka şairlerin birkaç dize ekleyerek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere "tahmis", "terbi" adı verilir Bütün beyitlerinde aynı düşüncenin ele alındığı gazeller "yek ahenk gazel", her beyti öncekinden ustalıklı biçimde söylenmiş gazeller de "yek avaz gazel" olarak adlandırılır Gazeller konularına göre de çeşitli isimlerle tanımlanır Aşka ilişkin acı, mutluluk gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller "aşıkane", içki, yaşama boş verme, yaşamdan zevk alma gibi konularda yazılanlara rindane denir Aşıkane gazellere en iyi örnek Fuzûlî’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi örnek ise Bâkî’nin gazelleridir Kadını, içkiyi ve ten zevklerini konu edinen gazeller ise, örneğin Nedîm’in gazelleri, "şuhane", öğretici nitelikli gazellere, örneğin Nâbî’nin gazelleri, hakimane gazel denirAyrıca felsefi konularda yazılmış gazeller de vardır Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan", gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir Gazel, Türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafından doğaçtan seslendirilmesidir Sesle taksim olarak da bilinir Gazel - Fuzûlî Benî candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı Felekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı Kamû bîmârınâ cânân devâ-yi derd eder ihsân Niçin kılmaz banâ derman benî bîmâr sanmaz mı Gamım pinhân tutardım ben dediler yâre kıl rûşen Desem ol bî-vefâ bilmen ınanır mı inanmaz mı Şeb-i hicrân yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım Uyadır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı Gül-i ruhsârına karşı gözümden kanlı akar su Habîbım fasl-ı güldür bû akar sular bulanmaz mı Değildim ben sanâ mâ'il sen ettin aklımı zâil Bana ta’n eyleyen gâfil senî görgeç utanmaz mı Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı Koçaklama Koçaklama, konusu savaş, yiğitlik, kahramanlık olan halk edebiyatı şiirlerine denir Çoşkun ve yüksek tempolu söyleyişleri vardır Halk edebiyatında bu türün en güzel örneklerini Köroğlu ile Dadaloğlu vermiştir Koçak, yürekli yiğit demektir Âşıkının en meşhur koçaklama şairi Köroğlu'dur Köroğlu fakirleri koruyan, yardım eden; padişaha saygılı, onun için savaşan; vali, vezir, bezirgan, sancakbeyi, yeniçerilerin ise düşmanıdır Aşağıdaki koçaklamada Köroğlu, Bolu beyini dağlara çağırır Ancak karşısına büyük bir ordu çıkar, bunların tüfeği de vardır Yine de Köroğlu savaştan kaçacak değildir, bildik usulüyle saldırır Yiğit, dönemini onurla kapatır Aslında Köroğlu ölmemiş, kırklara karışmıştır Nazım biçimi koşmadır Birimi dörtlük Örnek BENDEN SELAM OLSUN BOLU BEYİ’NE Benden selam olsun Bolu Beyi’ne Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır Ok gıcırtısından kalkan sesinden Dağlar seda verip seslenmelidir Düşman geldi tabur tabur dizildi Alnımıza kara yazı yazıldı Tüfek icad oldu mertlik bozuldu Eğri kılıç kında paslanmalıdır Köroğlu düşer mi yine şanından Ayırır çoğunu er meydanından Kırat köpüğünden düşman kanından Çevrem dolup şalvar ıslanmalıdır Köroğlu