Türk Edebiyatinin Dönemleri-Türk Edebiyatinin Dönemleri Edebiyat Dersi Konu Anlatımı

**Prof. Dr. Sinsi** · 12-20-2012

TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİ

Türk Edebiyatı, Türklerin dâhil oldukları üç medeniyet ve kültür dairesine paralel olarak üç safhada incelenmektedir

1

İslâmiyet’ten Önceki Türk Edebiyatı,

2

İslâmî Devir Türk Edebiyatı,

3

Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatı

Bu tasnif Fuat Köprülü tarafından ortaya atılmış ve edebiyat araştırmacıları tarafından bugüne dek kullanılagelmiştir

Türk Edebiyatının Devirlere Ayrılmasında Kullanılan Kıstaslar

Türk edebiyatı devirlere ayrılırken değişen dil anlayışı, kültürde görülen farklılaşma, yeni dinî hayat, dil coğrafyasındaki gelişme, kısaca medeniyet değişikliği kıstas olarak alınır

Çünkü Türk tarihinde görülen üç medeniyet (iki medeniyet değişikliği), edebiyatın da seyrini değiştirmiş, onun konu ve şekil özelliklerini de etkilemiştir

Bu arada tanışılan ve alış verişte bulunulan uluslar da edebiyatı etkilemişlerdir

Meselâ, Araplardan ilmî eserlerle birlikte Arapça kelime ve tamlamalar, İranlılardan da İslâmiyet’le birlikte nazım tür ve çeşitleri alınmıştır

Türk edebiyatının üç devire ayrılmasını sağlayan iki medeniyet değişikliği vardır

1

İslâmiyet’in kabul edilmesi,

2

Batı medeniyetinin tanınması ve benimsenmesi

Bu bilgiler ışığında Türk edebiyatının devirlerini şöyle belirleyebiliriz

I

İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI (?-11

yy

)

İslâmiyet’ten önceki Türk Edebiyatı, Türklerin Orta Asya’da yaşadıkları devirlerde bütün Türk boyları arasında müşterek ve büyük bölümü sözlü olan edebiyattır

İslâm öncesi Türk edebiyatı ulusal bir edebiyattır; nazım şekil ve türleriyle kullanılan ölçü tamamen millîdir

Bu dönem edebiyatı, İslâmiyet’in kabul edilmesinden sonra oluşmaya başlayan yeni edebiyat anlayışına kadar devam etmiş, hatta etkisi daha sonraki dönemde de görülmüştür

İslâm öncesi Türk edebiyatı sözlü dönem ve yazılı dönem olmak üzere ikiye ayrılır

A

Sözlü Dönem ( ?-8

yy

)

Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemdir

Yani başlangıçtan 8

yüzyıla kadar olan dönemdir

Bu dönem ürünleri tamamen sözlüdür ve genellikle şiir şeklindedir

Bazı ürünlerin bazıları günümüze kadar gelmiştir

Sözlü Dönemin Özellikleri

Ø Bu döneme ait yazılı eser yok denecek kadar azdır

Ø Bu dönemde Türkler, göçebeliğe dayanan günlük hayatlarında ve özellikle düzenledikleri törenlerde (sığır: av töreni; şölen: ziyafetler; yuğ: ölüm töreni) bir araya geldiklerinde “ozan”, “kam” veya “baksı” denilen şairler “kopuz” denilen saz eşliğinde “koşuk”lar ve “sagu”lar söylerlerdi

Ø Bu şiirler (sagu, koşuk, destan) hece ölçüsüyle söylenen ve yarım kafiye kullanılan şiirlerdir

Ø Anlatım söze dayanır

Ø Düşünce ve hayaller şiirle anlatılmıştır

Ø Nazım biçimi dörtlük, vezin hece veznidir

Ø Yarım kafiye kullanılmıştır

Ø Dil sadedir

Ø Bu ürünler düzenlenen törenlerde (sığır: av töreni; şölen: ziyafetler; yuğ: ölüm töreni) ortaya çıkmıştır

Ø Şiirler kopuz denilen saz eşliğinde söylenir

Ø Daha çok somut konular işlenmiştir

Ø Kahramanlık, savaşlar, tabiat ve aşk konuları işlenir

Ø Şairlere ozan, kam, baksı, oyun, şaman gibi adlar verilir

Sözlü dönem ürünleri

1

Koşuk

Ø Hece vezni ve yarım kafiye ile söylenen şiirlerdir

Ø Kopuz eşliğinde söylenir

Ø Yiğitlik, aşk, tabiat konularını işler

Ø Nazım birimi dörtlüktür

Ø Bu şiirlerde düz kafiye kullanılır: aaaa, bbba, ccca… (aaab cccb dddb)

Ø Bu şiirlerin İslâm sonrası halk edebiyatındaki adı koşma’dır

Ø Sığır denilen sürek avlarında söylenen lirik şiirlerdir

2

Sagu

Ø Ölen bir kişinin arkasından söylenen ağıt şiirleridir

Ø Ölen kişinin kahramanlıklarını, başarılarını, erdemlerini anlatır; ölümlerinden duyulan üzüntüyü dile getirir

Ø Koşuk nazım şekliyle söylenir

Ø Bu şiirlere İslâm sonrası halk edebiyatında “ağıt”, Divan edebiyatında “mersiye” denir

Ø “Yuğ” denilen ölüm törenlerinde söylenir

Ø Divanu Lûgatit-türk’teki Alp Er Tunga sagusu bu türün önemli bir örneğidir

3

Sav

Ø Türk toplumunun dünyaya bakışını, geleneklerini, varlık anlayışlarını ortaya koyan özlü sözlerdir

Ø Bugünkü “ata sözü”nün karşılığıdır

Ø Divanu Lûgatit-türk’te pek çok sav vardır

4

Destan

Bütün dünya edebiyatlarının başlangıç eserleri olan destanlar, çeşitli konularda yaradılış hikâyeleri yanında, milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış bir kahramanın veya tarih olayının millet muhayyilesinde ortak sembol ve ifadelerle zenginleştirilmiş uzun manzum hikâyeleridir

Türk destanları, kâinatın, insanın, kadının ve erkeğin yaradılışı; Türk milletinin doğuşu, çeşitli Türk devletlerinin kuruluş gelişme, çöküşleri, zafer ve yenilgileri gibi konularla beraber pek çok sebep açıklayıcı efsaneyi de içinde barındırır

Bütün dünya edebiyatlarında olduğu gibi Türk Edebiyatının da ilk örnekleri destanlardır

Milletlerin toplumu derinden etkileyen, tarihî önem arz eden önemli olaylarını (doğal afetler, savaşlar, göç, yangın vb

) konu edinirler

Manzum hikâyelerdir

Destanlarda olağan üstü olaylar ve olağan üstü özellikte kahramanlar vardır

Destanlar anonim ve sözlü edebiyat ürünleridir

Ağızdan ağıza dolaşmak suretiyle oluşmuşlardır

Destanlarda anlatılan olayların geçtiği yer ve zaman bilinmez

Kahramanlar lider ve kurtarıcı rolündedir

İlk Türk Destanları

Altay-Yakut: Yaradılış Destanı

Sakalar Dönemi: Alp Er Tunga Destanı, Şu Destanı

Hun Dönemi: Oğuz Kağan Destanı

Köktürk Dönemi: Bozkurt Destanı, Ergenekon Destanı

Uygur Dönemi: Türeyiş Destanı, Göç Destanı

B

Yazılı Dönem ( 8-11

yy

)

Bu dönemde Göktürkler ve Uygurlar tarafından kendi alfabeleriyle eserler verilmiştir

Türk dilinin tespit edilebilen en eski yazılı metinleri VII

asrın sonlarına ve VIII

asrın ilk yarısına ait olan dikili taşlar (Yenisey ve Orhun anıtları) ve Uygur dönemine ait olan dinî metinlerdir

Anıtlar arasında yer alan, Kültigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk adına dikilen Orhun Anıtları, gerek muhtevaları, gerekse mükemmel dil ve üslûplarıyla Türk dilinin, edebiyatının ve tarihinin şaheserleri arasında yer almaktadır

Abidelerin yazarı Yolluğ Tigin’dir

Yenisey Kitabeleri

Yenisey ırmağı çevresinde daha çok mezar taşlarından oluşan bu kitabelerin edebi olarak fazla bir önemi yoktur

Göktürk Kitabeleri

Tonyukuk Anıtı

720 yılında Göktürk devleti veziri Tonyukuk adına dikilmiştir

Kitabede Tonyukuk, anılarını ve dönemin tarihini anlatmıştır

Anlatımda, atasözlerine bolca yer verilmiştir

Kültigin Anıtı

732 yılında dikilen anıt Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır

Anıtta Kültigin’in ölümü ve yas töreni anlatılmıştır

Bilge Kağan Anıtı

735 tarihini taşır

Bilge Kağan’ın yiğitlikleri ve Türk milletine iletmek istediği mesajlar anıtın içeriğini oluşturur

Bu anıt da Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır

Göktürk (Orhun) Kitabelerinin Özellikleri

Türklerin ilk yazılı eseridir

Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutar

Söylev türünde yazılmıştır

Oldukça gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanılmıştır

Türk dilinin gelişmişlik düzeyine ilişkin etraflı bilgiler edinilebilir

Hem dinî hem de din dışı konular işlenmiştir

Tarih, coğrafya ve edebiyata kaynak olacak niteliktedir

Türk tarihini, toplumun yaşam biçimini, dünyaya bakış tarzını ortaya koyar

Kitabelerde idarecilerin ve sultanların halkı aydınlatması, yaptıklarının hesabını halka vermesi söz konusudur

Kitabeleri Strahlenberg bulmuş, 1893’te Wilhelm Thomsen okumuştur

Bir yüzleri Göktürk alfabesiyle, diğer yüzleri Çince yazılmıştır

Dinî Eserler

İslâm öncesi Türk edebiyatı yazılı eserleri arasında, Uygur alfabesiyle yazılmış olan çeviri dinî eserler de sayılabilir

Bunlar Mani ve Buda dinlerine ait eserlerdir

II

İSLÂMÎ DEVİR TÜRK EDEBİYATI (11-19

yy

)

8

yy

dan itibaren yerleşik hayata geçen, Müslümanlıkla tanışan Türkler, 10

yy

ın ilk yarısında (920) Karahanlı Devleti hükümdarı Satuk Buğra Han’ın Müslümanlığı kabul etmesiyle başlayan süreçte Müslümanlıkla Türklüğü birleştirip bir sentez ortaya çıkarmışlar, hayat tarzlarını buna göre belirlemişler, bu sayede birlik sağlamışlar ve İslâm dininin, Farsların ve Arapların etkisiyle yeni bir edebiyat oluşturmaya başlamışlardır

Bu edebiyatta sözlü eserlerin yanı sıra yazılı eserler de çoğalmıştır

İlmî eserler ve Kur’an-ı Kerim aracılığı ile Arapçadan; Edebî eserler aracılığıyla da Farsçadan etkilenilmiştir

Yine bu yolla o zamana kadar dış etkilerden uzak olan Türk dili Arapça ve Farsçanın etkisine girmeye başlamıştır

İslâm kültürü, ortak İslâm edebiyatının şekil ve tekniği, zevki, hayat görüşü, temaları, motifleri, Türklerden önce Müslüman olarak bir İslâmî edebiyat geliştiren İranlıların aracılığı ile Türk Edebiyatına girmiştir

İslâmî edebiyat şiirinde ortak teknik malzeme (şekiller, temalar, motifler) ile ortak bir dünya görüşü ve estetik kavramı benimsenmiştir

XIV

asırda yazıya geçirilen "Dede Korkut Kitabı" destan döneminin hatıralarını saklayan, gerek muhteva gerekse dil ve üslup mükemmeliyeti bakımından Türkçenin şaheserleri arasında yerini daima muhafaza eden çok değerli bir eserdir

İslâmiyet’ten sonra da destansı edebiyat devam etmiştir

İslâmiyet’in Kabulünden Sonraki Türk Destanları

Karahanlı Dönemi: Satuk Buğra Han Destanı

Kazak-Kırgız Kültür Dâiresi: Manas

Türk-Moğol Kültür Dâiresi: Cengiz-name

Tatar-Kırım: Timur ve Edige Destanları

Selçuklu-Beylikler ve Osmanlı Dönemleri: Seyid Battal Gazi Destanı (Battal Gazi’nin İslamiyet’i yayış mücadelesini ve yiğitliklerini anlatır), Danişmend Gazi Destanı (Danişmendname), Köroğlu Destanı

A

ilk Eserler

1

Kutadgu Bilig

Dönemin ilk edebî eseridir

İlk siyasetname

1070 yılında Balasagunlu Yusuf tarafından Karahanlılar devrinde yazılmış ve Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur

(Eseri beğenen hükümdar bunun üzerine Yusuf’a Has Haciplik unvanı vermiştir

)

Eserin adı “Mutluluk Veren Bilgi” anlamındadır

Mesnevi nazım şekliyle ve ¬²²/¬²²/¬²²/¬² (Şehname vezni) vezin kalıbıyla yazılmıştır

6600 beyittir

Ayrıca 173 tane de dörtlük vardır

Beyit nazım birimiyle yazılmıştır; ancak dörtlük nazım birimi de kullanılmıştır

Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk eserimiz kabul edilir

Didaktik (öğretici) bir nitelik taşır

Bir ahlâk ve öğüt kitabıdır

Hükümdara siyası öğütlerde bulunur

Eserde allegorik[1] (sembolik) bir anlatım vardır

Hükümdar Kün Toğdı: Adaleti, Vezir Ay Toldı: İyi yönetimi, Vezirin Oğlu Ögdilmiş: Aklı, Vezirin Kardeşi Odgurmış: Öbür dünyayı temsil eder

Eser Hakaniye (Çağatay) Türkçesiyle kaleme alınmıştır

Dili oldukça sadedir

2

Divanü Lûgati't-türk

“Türk Dilleri Sözlüğü” anlamına gelir

Kaşgarlı Mahmut tarafından 1072-1074 tarihleri arasında yazılmıştır

Eser bir sözlük olarak hazırlanmasına rağmen, Türk sosyolojisi, psikolojisi, edebiyatı, gelenek ve görenekleriyle ilgili bilgi veren önemli bir eserdir

Türkçenin önemini anlatmak ve Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır

Mensur (düzyazı) bir eserdir

Türkçenin ilk sözlüğü kabul edilir

Kelimeleri göçebe boylar arasında gezerek bizzat kendisi derlemiştir

(Diğer önemli sözlükler: Ali Şir Nevai, Muhakemetü’l-Lugeteyn, Şemseddin Sami, Kamus-ı Türki)

İslamiyet öncesi edebiyatın sagu, koşuk ve sav örneklerini içerir

Eserde 7500 kelime ve Arapça karşılıklarıyla bunların kullanıldığı örnek cümle veya şiirler, dilbilgisi kuralları ve bir harita (o devirdeki Türk boylarının yerleşim alanını gösteren) bulunmaktadır

Etnografik bir eser olarak kabul edilir

Zamanında konuşulan ve yazılan Türk lehçelerindeki 7500 Türkçe kelimeye Arapça karşılıklar veren ve harf sırasına göre düzenlenmiş bir sözlük durumundadır

Ayrıca manzum-mensur parçalar (sav, sagu, koşuk), örnekler ve bazı olaylarla donatılmış bir ansiklopedidir

Zamanın Türk tarih ve efsanelerine, coğrafya, halk edebiyatı ve folkloruna dair geniş bilgiler vererek Türkoloji'nin temellerini atmıştır

3

Atabetü'l-hakayık

“Hakikatlerin eşiği” anlamına gelir

12

yy’da Edip Ahmet Yügnekî tarafından yazılmıştır

Didaktik bir eserdir, ahlak ve öğüt kitabıdır

Cömertlik, ilim, doğruluk gibi konuları işler

Aruz ve hece ölçüsü birlikte kullanılmıştır

Nazım biçimi mesnevidir

Hakaniye (Çağatay) Türkçesiyle yazılmıştır

4

Divan-ı Hikmet

Mutasavvıf Hoca Ahmet Yesevi tarafından 12

yy

da yazılmıştır

İlâhî aşkın, ibadetin, cennetin vb

konu edildiği didaktik bir eserdir

7’li ve 12’li hece ölçüsüyle yazılmıştır

Dörtlükler halinde yazılmıştır

Dörtlüklerin adı eserde “hikmet”tir

Tasavvufi bir eserdir

Dili oldukça sadedir

5

Kitab-ı Dede Korkut

Destandan halk hikâyesine geçiş dönemi ürünüdür

12 hikâyeden oluşur

Eserde bir yandan Türklerin İslâm öncesi hayatları anlatılırken diğer yandan İslâm’a ait unsurlara da yer verilir

Dede Korkut, hikâyelerin içinde adı geçen, yaşlı, bilge, meçhul bir halk ozanıdır

Eser 15

yy

da yazıya geçirilmiştir

Nazımla nesir iç içedir

Kahramanlık, yiğitlik, boylar arası savaşlar, aşk, aile birliği eserde işlenen konular arasındadır

Özellikle Deli Dumrul hikâyesinde olduğu gibi Türk aile yapısı, aile bağları, ailenin kutsallığı önemli yer tutan bir konudur

B

Türk Halk Edebiyatı

Türk Edebiyatı, İslâmiyet’in kabulünden ve tarihindeki siyasî gelişmelerden dolayı Anadolu beylikleri, Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde iki farklı tarzda gelişme göstermiştir: ÐÐ

1

Saray, konak, medrese ve bunlara yakın çevrelerde tahsilli kişilerin yarattığı ve Arap ve Fars geleneğine dayanan Klâsik Türk Edebiyatı veya Divan Edebiyatı

2

Eğitimleri daha çok sözlü kültür birikimine dayanan, daha çok kırsal kesime ve yeniçeri ocaklarına has olan kişilerin, din ve tasavvuf çevrelerinden olan kişilerin ve halkın kendisinin oluşturduğu ve Orta Asya geleneğine dayalı Türk Halk Edebiyatı

Bugün de bir ölçüde yaşamakta olan Türk Halk Edebiyatı geleneği, Türklerin Orta Asya edebiyat geleneklerinin İslâmiyet ve yeni yaşayış şart ve şekilleri içinde tekabül etmiş millî edebiyatlarıdır

Türk Halk Edebiyatı, dış yapıda ve bir ölçüde icra töresinde müştereklik gösteren muhteva ve fonksiyonları ile farklı olan Anonim (din dışı), Aşık tarzı (din dışı) ve Tekke (dinî) edebiyatından oluşur

Türk Edebiyatı içinde yer alan ve aynı zamanda folklorun da bir alt disiplini olarak değerlendirilen Halk Edebiyatı; edebî zevk, düşünce ve anlatım gücüne ulaşmış âşık ve tekke tarzı sahibi belli eserlerle, malzemesi dile dayalı destan, efsane, halk şiiri, mani, ağıt, türkü, bilmece, masal, halk hikâyesi, fıkra, atasözü, deyimler, tekerlemeler gibi sözlü gelenekte yaşayıp kuşaktan kuşağa aktarılan anonim ürünlerden oluşur

Halk Edebiyatı kavramı içinde toplanan bu türlerin bir bölümü günümüzde de bazı bölgelerde dinamik olarak yaşamaktadır

Çok zengin ve çeşitlilik gösteren sözlü edebiyattaki anlatım türleri ve manzum eserler özellikle kırsal kesimde yaşayan halkın kültür birikimini sağlamakta, duygu, düşünce ve hayal hazinelerini zenginleştirmektedir

Doğu Anadolu bölgesinde canlı olarak devam eden Âşıklar geleneği, kahvelerde, düğünlerde, bayramlarda, sohbetleri zenginleştirirken, aynı zamanda dinleyenleri düşündürmekte ve eğlendirmektedir

Nasrettin Hoca, Bektaşî, Laz ve benzeri tipler etrafında teşekkül etmiş ve etmekte olan fıkralar güldürürken düşündürmekte toplumu ve kişileri eleştirirken anlatanı ve dinleyenleri daha iyiye, daha güzele yöneltmektedir

Bilmeceler yetişen genç nesillerin zihin gelişimine yardımcı olmaktadır

Atasözleri ve deyimler eski nesillerin tecrübelerini ve tavsiyelerini yeni nesillere aktarmaktadırlar

Millet hayatındaki, savaşlar, göçler, destanlarda anlatılmış, ölenlerin ardından yakılan ağıtlar ve her konuyu işleyen türküler kederi, neşeyi ve sevgiyi yansıtmaktadır

Dini ve kutsî yaşayıştaki heyecan ve vecd ilâhîlerle anlatılmış, âşıklar Türk dilinin anlatım gücünü, inceliğini musiki ile dile getirerek yüzyıllarca yaşatmışlardır

Türk halk edebiyatının başlıca özellikleri

Türk halk edebiyatı 12

yy

dan başlayarak Anadolu’da dinî ve din dışı olmak üzere iki koldan gelişmeye başlamıştır

Halk edebiyatında daha çok şiir türünde ürünler verilmiştir

17

yy

da halk hikâyesi ve halk tiyatrosu türlerinde de ürünler verilmiştir

Şiirde

Nazım birimi dörtlüktür

Ölçü, millî ölçümüz olan hece ölçüsüdür

Hecenin en çok 7’li, 8’li ve 11’li kalıpları kullanılmıştır

Fakat şehirde yaşamış, medrese eğitimi almış bazı ozanlar aruzu da kullanmışlardır

Genellikle yarım kafiye kullanılır

Daha çok redifle ahenk sağlanır

Kafiyenin yanı sıra “ayak” da söz konusudur

Şiirler (önceleri kopuz, şimdilerde) bağlama eşliğinde okunur

Dil halkın kullandığı Türkçedir

Konu, şekil ve dil bakımından dış tesirlerden uzaktır

Nazım şekil ve türleri arasında türkü, koşma, mani, ninni, semai, varsağı, destan, ilâhî, nefes sayılabilir

Şiirlerin konuya göre özel başlıkları olmaz

Türe ve şekle göre genel adları vardır: koşma, destan vb

Konular, halkın sürekli iç içe olduğu, aşk, tabiat, ayrılık, hasret, ölüm, yiğitlik, din, şikâyet gibi konulardır

Daha çok somut konular işlenir

Halk edebiyatının da kendine özgü mazmunları, mecazları vardır

Sevgilinin kaşı, gözü, yanağı, boyu her şiirde aynıdır

Nesirde

Nesir halk edebiyatında nazma göre çok çok önemsiz kalmıştır

Çünkü duygu ve düşüncelerin kalıcılığı şiirle daha kolay sağlanmaktadır

Nesir örnekleri arasında halk masalları, halk hikâyeleri, efsaneler, ata sözleri, deyimler, halk tiyatrosu, bilmeceler, fıkralar sayılabilir

Bunlardan en yaygınları -tür olarak- masallar, hikâyeler ve efsanelerdir

Ata sözü, bilmece ve deyimler zaten -halkın ürünü olmakla beraber- her alanda herkes tarafından kullanılmaktadır

Anonim Halk Edebiyatı

Hece ölçüsünü esas alan ürünlerle, atasözü, destan, masal, hikâye, efsane, fıkra, ninni, türkü, bilmece, mani, ağıt gibi söyleyenini genellikle belirleyemediğimiz sözlü ürünler "anonim halk edebiyatı" adı altında toplanmaktadır

Tamamen sözlü bir edebiyattır

Ürünler sözlü yolla oluşur; yine ağızdan ağıza aktarılarak yayılır

Âşık Tarzı Türk Edebiyatı

Şiirini, aşk, doğa, kahramanlık gibi konularda, sazıyla birlikte söyleyen şairlere İslâm’dan önce “ozan”, “baksı”, “kam” denilirken, İslâm’ın kabulünden sonra “âşık” ya da “saz şairi” denmiştir

Âşık, bir yönüyle eski destan (epope) geleneği sürdüren, ama başka bir yönüyle, adının da belirttiği gibi “sevda şiirleri” (lirik türden şiirler) söylemekle görevlenmiş bir sanatçıdır

Bu âşıkların oluşturduğu edebiyata da “âşık tarzı Türk edebiyatı” denir

Âşık tarzı Türk edebiyatı (şiiri), Anadolu’da XVI

yy

dan sonra -daha önce de var olmasına rağmen- anonim halk şiirinin etkisinde gelişen ve saz şairlerinin meydana getirdiği bir edebiyattır

Önceleri anonim halk şiirinin etkisinde ve dili sade iken zamanla klâsik şiirin etkisine girmeye başlamış ve dili de buna paralel olarak kısmen sadeliğini kaybetmiştir

Âşık edebiyatı şiirden ibarettir

Bu şiir din dışı bir şiirdir; âşık da denilen şairlerin kopuz, bağlama, cura, tambura eşliğinde söyledikleri sözlü-besteli edebiyat türüdür

Gelişme alanları arasında kahvehaneler, asker ocakları, kervansaraylar, bozahaneler, tekkeler, konaklar vardır

Halk âşığı sözünün yerine "halk ozanı" ifadesi de kullanılır

Halk âşıkları hemen her konuda sayısız eserler bırakmışlardır

Bu ürünlerin önemli bir bölümü okuma yazma bilmeyen âşıklarca irticalen söylendiği için unutulmuş bir bölümü de cönklerle, yazılı olarak korunmuştur

Âşık, Türk Halk Edebiyatında XVI

yy’ın başından itibaren görülen şair tipidir

Âşığın şairlik gücünü rüyasında pirin sunduğu “aşk badesini” içmekle ve “sevgilisinin hayalini” görmekle kazandığına inanılır

Rüyada genellikle âşık adayının karşısına bir sevgili veya saz çıkmaktadır

Rüyaların süsü ak sakallı bir derviş ve bazen bir bazen üç dolu bardaktır

Bardağın rüyada tas hâlinde görülmesine de sık sık rastlanır

Ozanlara rüyada sunulan tasların içindeki mayilere “aşk dolusu” denir

Fars Edebiyatı’nın etkisiyle bâde adını da almaktadır

Bunlar; erlik, pirlik ve aşk badesi diye adlandırılırlar

Âşıklar, saz şairliğini usta âşıkların yanında öğrenir, sonra onlardan mahlâs alarak diyar diyar gezmeye, ellerinde saz şiirler söylemeye başlarlar

Âşıklarımız genellikle bir usta âşığın yanında yetişirler

Ondan hem usta deyişlerini hem de sanatın icrasına ilişkin yol ve yöntemleri öğrenirler

Âşık meclislerinde, kahvelerde bu ustaların sanatlarını icra ediş biçimlerini yeterince kavradıktan sonra, ustalaşan ozanlarda kendilerine çırak alırlar ve gelenek bu şekilde devam eder

Âşık, bilgi, duygu ve becerisini yaptığı atışmalarda gösterir

Atışmalardaki amaç; yarışmak ve kazanmaktır

Atışmalarda en az iki âşık karşı karşıya gelir

Mecliste bulunan saygın bir kişinin ya da usta bir ozanın ayak söylemesiyle atışma başlar

Ayağa uygun dörtlük söyleyemeyen âşığın yenilgisiyle atışma sona erer

Âşık Edebiyatının başlıca unsurlarından birisini hikâye anlatma oluşturur

Saz şairleri içerisinde geleneğe bağlı olanların çoğu âşık meclislerinde hikâye anlatırlar

Bir kısım usta saz şairleri ise, bir yandan usta malı halk hikâyeleri anlatırken bir yandan da kendi düzdükleri hikâyeleri anlatırlar

Çıldırlı Âşık Şenlik, Ercişli Emrah, Sabit Müdami geleneğe bu yanıyla katkıda bulunmuş saz şairleridir

Tunguzların, “şaman”; Moğolların ve Boryatların “bo” veya “bugue”; Yakutların “oyun” (ouioun); Altay Türklerinin “kam”; Samoyetlerin “tadibei”; Finovaların “tietoejoe” (bakıcı); Kırgızların “baksı/bakşı”, Oğuzların “ozan” dedikleri ve halk arasında büyük bir yer ve ehemmiyetleri olan bu temsilciler, toplumun yaşam biçimlerini düşünce ve duygularını, olaylara bakış açılarını şiirleriyle dile getirmişlerdir

Aşıklık geleneği Anadolu coğrafyasında bugün de canlı olarak yaşatılmaktadır

Âşık tarzı Türk şirinin nazım şekil ve türleri şunlardır:

Şekiller: koşma, semai, varsağı, destan

Türler: güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt

Âşık edebiyatının önemli temsilcileri:

13

yy: Yunus Emre

16

yy: Karacaoğlan, Pir Sultan Abdal,

17

yy: Köroğlu, Âşık Ömer, Gevherî, Kayıkçı Kul Mustafa, Ercişli Emrah

19

yy: Dadaloğlu, Dertli, Erzurumlu Emrah, Batburtlu Zihni, Seyrani, Ruhsati

20

yy: Âşık Veysel, Murat Çobanoğlu, Şeref Taşlıova, Sefil Selimi

Günümüz Halk Edebiyatı

Genel Özellikler

Türk halk edebiyatı Anadolu’da 13

yy

da Yunus Emre’yle ve 14

yy

da yazıya geçirilen Dede Korkut Hikâyeleri’yle ilk olgun ürünlerine vermeye başlamıştır

Anadolu’da “ozan”ın ve “kopuz”un yerini “âşık” ve “bağlama” almıştır

Baştan beri anonim olarak süregelen halk edebiyatı özellikle 15

yy

dan itibaren hem anonim hem de kişisel ürünlerle gelişmesini sürdürmüştür

Son dönem Türk halk edebiyatı sadece kişisel ürünlerle kendini göstermektedir

Şehirde yaşayan eski halk şairleri divan şiirinden de etkilenmiş, günümüz halk şairleri ise konu ve tema bakımından şiiri daha da genişletmişleridir

Şekil bakımından halk şiirinde değişiklik görülmez; muhteva ise değişen zamanın ve diğer edebiyat dallarının tesiriyle çağdaşlaşmıştır

Buna rağmen mazmunlar, sıfatlar, dertler, sevinçler aynıdır

Âşık Veysel, Ali İzzet Özkan, Talibî Coşkun, Erzurumlu yaşar Reyhanî, Şeref Taşlıova, Karslı Murat Çobanoğlu günümüz halk şiirinin başlıca temsilcileridir

Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı

Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatı İslâmiyet’in ve Tasavvufun etkisiyle ortaya çıkmıştır

İslâmiyet’in kökleşip yayılmasında büyük etkisi olan tasavvuf, zamanla edebî eserlerde de işlenmiş, din ve tasavvuf, edebiyat aracılığıyla yayılmaya çalışılmıştır

Tasavvuf, fizik ötesi gerçekleri, insanı, insanlığı ve evreni kapsayan bir düşünce düzeni, bir din felsefesidir

Kalbi dünya alâkalarından ayırarak, Allah sevgisiyle doldurmayı amaçlayan tasavvuf, bir düşünüş ve inanç sistemidir

İçinde yaşadığımız âlemin esrarı nedir? Niçin yaşıyoruz? Niçin geldik bu dünyaya? Biz neyiz? Yaşamanın anlamı, var olmanın aslı, gerçek başlangıç ve son nelerdir? İşte tasavvuf bu sorulara cevap vermeye çalışır

Tasavvufa göre her şeyin kaynağı Tanrı’dır

Evrenin varlığı Tanrı’nın güzelliğinin yansımasıdır

Tanrı tek güzelliktir ve tek varlıktır

İnsanlar da Tanrı’nın birer parçasıdır

İnsan yaratılmakla, dünyaya gönderilmekle aslında gurbete gönderilmiştir

Herkes ona kavuşmak için çalışmalıdır

O’na kavuşmak için çabalayanlara ve O’nun mutlak ve eşsiz güzelliğine hayran olanlara âşık denir

Mutasavvıf ise âşık olmanın yanı sıra, tasavvuf felsefesini yazı ve şiirlerinde işleyen, insanlara tasavvufu, dolayısıyla insan ve Allah sevgisini aşılayan kişilerdir

Bunlardan Hoca Ahmet Yesevî (Öl

1167), Anadolu Türklerinin geliştirdiği tasavvuf edebiyatının ilham kaynağıdır

Onun Divan-ı Hikmet adlı tasavvufî eseriyle ve Orta Asya’dan Anadolu’ya gönderdiği öğrencileriyle Türk Tasavvuf edebiyatının XIII

yy

da temelleri atılmıştır

Bu edebiyat, Bektaşîlik tarikatiyle gelişmiş, Yunus Emre ile en mükemmel anlatım yeteneğine ulaşmıştır

Yunus Emre’yi bu kadar üne kavuşturan bir başka özellik de dinî-tasavvufî konuları ayrımsız bir insan sevgisiyle anlatmış olmasıdır

XIII asrın ikinci yarısıyla XIV

Asrın başlarında yaşamış olan Yunus Emre, şiirde çığır açmış büyük sufî ve şairdir

Yunus Emre; Divan, Aşık, Tekke ve Tasavvuf Edebiyat tarzlarının her üçünde de etkili olmuştur

Eserlerini sade bir dille söylemiş, hem heceyi hem aruzu kullanmış, lirik şiirin en güzel örneklerini vermiştir

Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatına Tekke edebiyatı da denir

Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatında asıl olan sanat yapmak değil, dinî-yazavvufî düşünceyi yaymaktır

Şair, mensup olduğu tarikatin düşünce sistemini, felsefesini yaymak için şiiri bir araç olarak kullanmıştır

Bunda anonim halk edebiyatının büyük etkisi olmuştur

Tekke şairlerinin çoğu tarikatlerde yetişmiş şeyh ve dervişlerdir

Onlar dinî inançları yasaklama ve korkutma yöntemiyle değil, insanı, Allah’ı, tabiatı, cenneti vb

sevdirmekle yaymışlardır

Tekke şiir, halk şiirinden de divan şiirinden de nazım şekilleri almıştır

Hem aruz hem hece vezni kullanılmıştır

Dil sadedir, çünkü halka yöneliktir

Önemli temsilcileri:

13

yy: Mevlânâ, Sultan Veled, Yunus Emre (Divan, Risaletün-nushiye)

14

yy: Âşık Paşa

15

yy: Süleyman Çelebi, Hacı Bayram Veli, Eşrefoğlu Rumî

16

yy: Pir Sultan Abdal

C

Klâsik Türk Edebiyatı

Divan Edebiyatı başlangıçta iki yabancı gelenek olan Arap-Fars (özellikle Fars) edebiyatları geleneğine dayanarak kurulmuş, zaman içinde taklidi aşan Osmanlı terkibi ve üslûbuna ulaşarak millî edebiyat hüviyetini kazanmıştır

Klâsik Türk edebiyatı gibi Batı tesirinde gelişen Türk edebiyatı da zamanla kendi benliğini kazanmıştır

Doğuş ve gelişme serüvenleri birbirine benzer

İslâmîyet’in yerleşmesi sürecinde oluşmaya başlayan bir edebiyattır

Bundan dolayı konuları arasında din, Allah, peygamber, tasavvuf vb

önemli bir yer tutar

13-19

yüzyıllar arasında ürün veren bu edebiyata şairlerinin şiirlerini “divan” adı verilen yazmalarda toplamaları dolayısıyla Divan edebiyatı denir

Bu edebiyat, medrese kültürüyle yetişen aydın şairlerin Arap ve İran edebiyatını örnek alarak oluşturdukları klâsik bir edebiyattır

Zamanla bu taklit sona ererek özgünlük yakalanmıştır

Klâsik Türk edebiyatı, eski Türk edebiyatı, yüksek zümre edebiyatı diye de adlandırılır

Aydın tabaka, yüksek zümre edebiyatı denmesinin sebebi bu edebiyatı yapanların ve ona ilgi gösterenlerin seçkin çevrelerden oluşu olarak gösterilir

Bu bir iddiadan öteye gitmiş değildir

Klâsik edebiyatta nesirden çok nazım önemlidir

Nesirde de nazım unsurları (seci, ahenk vb) kullanılmıştır

Nesirdeki dil nazma göre daha anlaşılmazdır

Bu edebiyatta şekil ve muhteva bakımından belirli kalıplar vardır: güzellik anlayışı, mecazlar

Tezkireler, şairlerin hayatlarını anlatan ve şiirlerinden örnekler veren eserler olarak bu edebiyatın tarihinin ve başarısının vesikalarıdır

Divan Şiirinin Başlıca Özellikleri

Divan şiirinin kökleri İslâm öncesi Arap şiirine dayanır

Bu şiir tarzı İslâmiyet’ten sonra, bu dine giren çeşitli milletlerin katkısı ile önce Arapçada, daha sonra Farsça ile Doğu ve Batı Türkçelerinde, en sonra da Hint Müslümanlarının yazı dili olan Urducada gelişmiştir

Nazım birimi genel olarak “beyit”tir

Dört ve daha fazla dizeden oluşan bentler de kullanılmıştır

Ölçü aruz ölçüsüdür

Son zamanlarında az da olsa hece kullanılmıştır

Tuyuğ ve şarkı hariç bütün nazım şekil ve türleri Fars edebiyatı aracılığıyla Arap edebiyatından alınmıştır

Kelime ve kelime grupları yönünden Arapça ve Farsçadan oldukça çok etkilenmiştir

Süslü, sanatlı ve ağır bir dil kullanmışlardır

Redif ve kafiyeye önem verilmiştir

Göz için kafiye esastır, tam ve zengin kafiye kullanılmıştır

Şiirlerin (kasideler ve mesneviler hariç) belli bir adı yoktur

Şiirin sonunda şairin mahlası (takma adı) geçer

Nazım şekil ve türleri kesin sınırlarla birbirinden ayrılmıştır

Şiirlerde genellikle konu bütünlüğü olmadığı gibi bütün güzelliğine değil parça güzelliğine önem verilir

Kısmen kasidede ama özellikle mesnevilerde konu bütünlüğü vardır

Sanat için sanat ön plândadır

Anlam da söyleyiş de son derece önemlidir

Bu yüzden söz sanatları bolca kullanılmıştır

Konular genellikle gerçek hayattan uzaktır

Aşk, sevgili, ölüm, ıstırap, şarap, övgü ve din gibi konular en çok işlenen konulardır

Soyut konular işlenir

Duygu ve düşünceler, kalıplaşmış “mazmun”larla anlatılır

Fikirler ve duygular neredeyse ortaktır

Boyun servi; kaşı keman; çenenin elma; ağzın nokta oluşu her şairde aynıdır

Divan şairlerinin müstakil dünya görüşleri ve felsefeleri yoktur

Hepsi aynı fikirleri değişik bir biçimde söylemişlerdir

Divan şairleri Fars edebiyatının üstatlarına yetişmeyi hedefleyip zamanla onları geçtikleri gibi birbirlerine de benzemeye çalışmışlardır

Bundan dolayı nazirecilik geleneği oluşmuştur

Şairin kişiliğini ve büyüklüğünü, söyleyiş orijinalliği ve güzelliği sağlar

Divan şairi daima aşıktır

Bu aşk onulmaz dert olmakla beraber şair bu dertten memnundur, onlara göre bu derdin dermanı gene bu derdin kendisidir

Hatta zamanla beşerî aşk yerini Allah aşkına bırakır

Bu sebeple âşık mecazî sevgilisine kavuşmak istemez

En başarılı ve tanınmış divan şairleri Baki, Fuzuli, Nedim ve Nefi'dir

Divan Nesri

Divan edebiyatında nesre inşa, nesir yazana münşi, nesirlerin toplandığı eserlere münşeat denir

Nesir türündeki eserler; tarihler, münşeat, tezkireler; ilmî, dinî ve ahlâkî eserlerdir

Divan nesri üç bölümde incelenir:

Sade Nesir

Halk için yazılan sade anlatımlı nesirlerdir

Bu nesirle halka yönelik masal, efsane, öykü, destan, dinî ve tasavvufî konular anlatılır

Aşıkpaşazade Tarihi, Mercimek Ahmet’in Kabusname’si, Kul Mesut’un Kelile ve Dimne çevirisi, Evliya Çelebi’nin Seyahatname’si bu nesrin önemli örnekleridir

Orta Nesir

Tarih ve bilim kitaplarında gördüğümüz nesirdir

Ustalık göstermek amacı güdülmediği hâlde dili sade nesirden ağırdır

Katip Çelebi’nin bazı eserleri ve Naima’nın kendi adıyla anılan tarihi bu nesre örnektir

Süslü ve Sanatlı Nesir

Seciler (düz yazıda kafiye), söz ve anlam sanatları, bağlaçlarla uzayıp giden cümleler bu nesrin ayırıcı özelliğidir

Dili, yabancı söz ve tamlamalarla yüklüdür

Sanatçı bu nesirle ustalığı göstermeye çalışır

Süslü nesir, ahlâk ve felsefe konularını işler ve bazı mektuplarda görülür

Sinan Paşa’nın Tazarruname’siyle Veysî ve Nergisî’nin nesirleri bu türün örnekleridir

Nesir Türleri:

Münşeat: Mektuplar ve düzyazı örnekleri

Tarih: Tarihî olayları anlatan eserler

Örn: Naima, Neşrî

Siyer: Peygamberimizin hayatı ve savaşları

Tezkire: Çeşitli sınıftan meşhur insanların, özelikle şairlerin biyografileri

Örn: Ali Şir Nevai, Mecalisün-nefais; Lâtifî, Tezkire; Sehî, Tezkire; Kınalızade Hasan Çelebi, Tezkiretüş-şuara

Surname: Büyük düğün törenleri

Gazavatname: Çeşitli kahramanların savaşları

Seyahatname: Gezi yazıları Örn: Evliya Çelebi, Seyahatname (17

yy

)

Hilye: Peygamberimizin iç ve dış özellikleri

Yüzyıllara göre Divan edebiyatı

13

yy

Hoca Dehhanî

İlk divan şairi olarak kabul edilir

Din dışı konularda ve lirik şiirler yazmıştır

Aşk en önemli temadır

Sultan Veled

Mevlevilik tarikatinin kurucusu ve Mevlânâ’nın oğludur

Şeyyad Hamza

Lirik şiirleriyle tanınır

14

yy

Ahmedî

Din dışı ve şiirleri vardır

Divan şiirinin ilk başarılı şairi kabul edilir

Eserleri: Cemşid ü Hurşid (mesnevî), İskendername (mesnevî), Divan

Nesimi

Tasavvufî ve lirik şiirleriyle, özellikle tuyuğlarıyla tanınır

Şiirleri coşkulu ve akıcıdır

Azerî Türkçesi ile yazmıştır

Sonraki şairleri de etkilemiştir

Divanı vardır

Âşık Paşa

Garipname’si meşhurdur

15

yy

Şeyhî

Harname adlı mesnevisi ünlüdür

Mesnevi hiciv türündedir

Hüsrev ü Şirin adlı bir mesnevisi daha vardır

Bir gazel şairidir

Asıl mesleği hekimliktir

Süleyman Çelebi

Mevlid’i ünlüdür

Necatî Bey

Ahmet Paşa

Ali Şir Nevaî

Çağatay şairidir

Eserlerini Çağatay Türkçesi ile yazmıştır

Lirik şiirleri vardır

Çok sayıda eser vermiş önemli bir şairdir

Otuza yakın eseri vardır

Edebiyatımızdaki ilk şairler tezkiresi olan (biyografi) Mecalisü’n-Nefais ona aittir

Hamse’si de ünlüdür

Muhakemetül-lûgateyn adlı eseri ünlüdür

Eserde Türkçe ile Farsçayı karşılaştırarak Türkçeyi üstün tutmuştur

Eseri, o dönemde Türkçenin ikinci plâna itilmesine tepki olarak ve yeni yetişen şairlere Türkçenin de üstün bir şiir dili olduğunu kanıtlamak için yazmıştır

16

yy

Bakî (1526-1600)

Divan şiirinin üstatlarındandır

Kanunî döneminin ihtişamı onun şiirlerine de yansımıştır

İyi bir medrese eğitimi almıştır

Çeşitli medreselerde müderrislik yapmıştır

Kadılık görevlerinde bulunmuştur

Çok istediği şeyhülislâmlık mertebesine gelememiştir

Rindane gazel şairidir

Dünya zevkini, hayattan kâm almayı prensip edinmiştir

Daha çok din dışı konuları işlemiştir

Aşk, tabiat, devrin zenginliği şiirlerinin konularıdır

Şiirlerinde tasavvufa da yer vermiştir

Ahenkli bir dili vardır

söyleyişe önem vermiştir

Söz sanatlarını da başarıyla kullanmıştır

Sultanuş-şuara unvanını kazanan şair, divan şiirini İran şiiri seviyesine yükseltenlerdendir

Divanının yanı sıra başka eserleri, nesirleri de vardır

Kanunî Mersiyesi meşhurdur

Fuzulî (1495-1556)

Divan edebiyatının en büyük şairi olarak kabul edilir

O bir gazel şairidir

Bağdatlıdır

Kerbelâ’da yaşamış, türbedarlık yapmıştır

Hayatı sıkıntılar içinde geçmiştir

İyi bir eğitim görmüş, Arap ve Fars dillerini öğrenmiştir

Şiirlerini Âzerî Türkçesi ile yazmıştır

Tasavvuf ve aşk şiirinin vazgeçilmez konularıdır

Onun aşkı mecazî aşk değil hakikî aşktır

Mecazî aşkı -tasavvuf anlayışına uygun olarak- hakikî aşka bir köprü olarak kullanmıştır

Aşk acısından hoşnuttur

Derman istemez

Kavuşmayı da istemez

Çünkü bilir ki derman ve kavuşma aşkı bitirecektir

Istırabın yanında rintlik de vardır şiirlerinde

Fuzulî ilme çok önem verir

İlimsiz şiirin temelsiz duvara benzediğine inanır

Mesnevi dalında da Leylâ vü Mecnun’u meşhurdur

Leylâ ile Mecnun aşkını en içli bu eser dile getirmiştir denilebilir

Eser daha sonra yazılan ve aynı adı taşıyan eserlere örnek ve esin kaynağı olmuştur

Şikâyetname, onun hiciv türünde yazdığı bir mektuptur

Türk edebiyatında hicve de mektuba da önemli bir örnektir

Eserleriyle sonraki divan ve bazı halk şairlerine önderlik etmiştir

Türkçe ve Farsça divanının yanında Leylâ vü Mecnun (mesnevi), Hadikatüs-süeda, Beng ü Bade, Şikâyetname, Sakîname (Heft Cam), Tercüme-i Hadis-i Erbain, Rind ü Zahid, Sıhhat ü Maraz, Muamma Risalesi, Matlaul-itikad, adlı eserleri ve Türkçe mektupları vardır

Bağdatlı Ruhî

Sosyal aksaklıkları işleyen Terkib-i Bend’i en önemli eseridir

17

yy

Nef’î (1575-1633)

Erzurum doğumludur

İyi bir medrese eğitimi almıştır

Şiirde sözün gücüne, yani şairaneliğe önem vermiştir

Ona göre söyleyiş ve ses unsuru son derece önemlidir

Dili oldukça ağırdır

Arapça ve Farsça kelime ve tamlamaları fazlaca kullanmıştır

Fakat dili akıcıdır

Divan edebiyatının en önemli kaside şairidir

Şöhretini kasideleri ile sağlamış, şairaneliğini kasideleriyle ortaya koymuş, kendini en mübalâğalı şekilde kasidelerinde övmüştür

Ölçü tanımayan bir şairdir

Överken göklere çıkarır, yerdiğinde de adeta yerin dibine geçirir

En önemli eseri divanıdır

Siham-ı Kaza eserinde hicivlerini toplamıştır

Nabî

Hikemî şiirin öncüsüdür

Didaktik şiirleriyle ünlüdür

Yaşadığı dönemin (gerileme dönemi) etkisiyle toplumun aksayan yönlerinden hareketle öğüt verici şiirler yazmıştır

Hayrabat ve Hayriye mesnevileriyle divanı vardır

18

yy

Nedim (1680-1730)

“Haddeden geçmiş nezaket yâl ü bal olmuş sana

Mey süzülmüş şişeden ruhsar-ı al olmuş sana”

Lâle devri şairidir

Bir gazel şairidir

Şarkıda da en önemli isim odur

Devrin zevkini ve eğlencesini şiirlerinde işlemiştir

Şiirlerinde zevk, safa, çapkınlık (seviyeli), nükte, zarafet, aşk, şarap, tabiat, neşe ve musikî bir aradadır

Dinî konulara hiç yer vermemiştir

Şiirde divan edebiyatının katı kurallarının dışına çıkarak mahallileşme cereyanını başlatmıştır

Şiire halk ruhunu, deyimlerini, zevkini, coşkusunu, İstanbul’u ve İstanbul Türkçesini şiirlerine yansıtmıştır

Dili yalın, açık, ahenkli ve akıcıdır

Söz sanatlarını da başarıyla kullanmıştır

En önemli eseri divanıdır

Şeyh Galip (1757-1799)

Divan edebiyatının son büyük üstadıdır

Mevlevî şeyhlerindendir

Dili süslü ve ağırdır

Şiirlerinde musiki önemlidir

Sebk-i Hindî tarzının temsilcisidir

Başlıca eserleri divanı ve sembolik bir aşk hikâyesi olan Hüsn ü Aşk’ıdır

Hüsn ü Aşk tasavvufî bir eserdir

Devir nazariyesini, Allah aşkını, tarikat felsefesini bu eserinde işlemiştir

Hüsn-i mutlak olan Allah’ı ve onun güzelliğini bulma yolundaki âşığın başına gelebilecekleri anlatmıştır

III

BATI ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI (19

yy- )

Çağdaş Türk Edebiyatı, Osmanlı Devleti’nin gerilemesinin hızlandığı, yapılan yeniliklerin başarıya ulaşamadığı, batıya yönelme gereğinin duyulduğu bir zamanda, yani 1839’da Tanzimat Fermanı’nın ilân edilmesiyle başlayan medeniyet ve kültür değişikliği ve bu değişikliğin dayandığı Batılılaşma olgusunun belirlediği bir gelişim sürecinde değerlendirilebilir

19

yüzyılda Türk edebiyatı, batılılaşma hareketine bağlı olarak roman, hikâye, tiyatro gibi yeni türlerin denenmesiyle çağdaş bir çizgiye girdi

Türk edebiyatının yönü batı düşüncesinin temel alınması sonucu değişti

Batıyla ilişkiler, aydınların bir batı dilini öğrenmeleri, batı edebiyatından yapılan çeviriler, batıdaki fikir akımları ile tanışma bir kültür ve medeniyet değişimini gündeme getirdi

Sosyal, ekonomik ve siyasî hayatta meydana gelen değişiklikler edebiyata da yansıdı, Cumhuriyetin kuruluşuna kadar arayışlar devam etti

1

Tanzimat Devri Türk Edebiyatı

Tanzimat Fermanı ile beraber edebiyatta da batıya yönelme başlar

Tanzimat dönemi edebiyatının kesin olmamakla birlikte başlangıç tarihi olarak 1860 gösterilebilir

Bu tarih, Tercüman-ı Ahval’in yayımlanmaya başlayış tarihidir

Bu dönemde batı edebiyatlarından birçok yeni tür ve şekiller alınmış; önceleri çevirme, sonraları taklit ve telif etmek suretinde bu türlerde eserler verilmiştir

Tanzimat Edebiyatının temsilcilerinin amacı batı örneğine göre bir edebiyat yaratmak ve batı hayatını tanıtmak olduğu için, sanatçıların hepsi edebiyat türlerinin romandan şiire kadar en az bir kaçı ile örnekler yazmışlardır

Bu dönemde telif eserler yanında çok sayıda tercüme ve adapte eser de Türk Edebiyatına dahil edilmiştir

Bu dönemde yapılan yenilikler ve alınan türler şunlardır

Gazete

Bir yayın organı olarak 1831’de çıkmaya başlayan Takvim-i Vakayi, resmî bir gazete idi

Daha sonra yarı resmî olarak 1840’ta İngiliz Churchill tarafından Ceride-i Havadis çıkarıldı

İlk edebî ve özel gazete ise 1860 yılında Şinasî ve Âgâh Efendiler tarafından çıkarılan Tercüman-ı Ahvaldir

Daha sonra Şinasî, 1862’de Tasvir-i Efkâr’ı çıkarmaya başlar

Bunların dışında Muhbir (1866), Hürriyet (1867), Basiret (1869), İbret (1871), Devir (1872), Bedir (1872) gazeteleri çıkar

Hikâye ve Roman

Türk edebiyatı romanla ilk defa 1859’da karşılaşır

Yusuf Kâmil Paşa Fenolen’in Telemak (Telemaque) adlı romanını tercüme eder

İlk yerli roman Şemsettin Sami’nin Taşşuk-ı Talât ve Fıtnat (1872)’ıdır

İlk hikâye Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayet’idir

Tiyatro

İlk tiyatro Şinasi’nin Şair Evlenmesi adlı, iki perdelik, komedi türündeki eseridir

Eserde görücü usulü ile yapılan evliliklere gönderme yapılır

Şiir

Tanzimat döneminde en önemli yenilik şiirde görülür

Şekil olarak divan şiirine bağlı kalınmış, fakat konu bakımından hem eski terk edilmiş hem de oldukça yeni ve çeşitli konular işlenmiştir

Aruz ölçüsünün yanında az da olsa hece kullanılmıştır

Gazel, kaside, terkib-i bent gibi şekiller kullanılarak hak

Adaler, kanun, medeniyet, eşitlik hürriyet kavramları işlenmiştir

Tanzimat yazar ve şairleri hem yaşadıkları dönem hem de -daha önemlisi- edebiyata bakış açıları ve işledikleri konular bakımından iki gruba ayrılır:

a

Birinci Dönem (1860-1876 arası)

1860-1876 yılları arasında Tanzimat edebiyatının birinci dönem temsilcileri Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami ve Ahmet Vefik Paşa'dır

Bu dönemde sanat toplum içindir görüşü benimsenmiştir

Bu sebeple şiirde söyleyişe değil fikre önem verilmiştir

Dilde sadeleşme fikri savunulmuş ama uygulanamamıştır

Hece vezni ve halk edebiyatı da savunulmuş ama sözde kalmıştır

Divan edebiyatına tümden karşı çıkılmış ve ağır bir dille eleştirilmiştir

Fransız edebiyatı örnek alınarak romantizmden etkilenilmiştir

Roman, tiyatro, makale gibi batıdan alınan türler ilk defa bu dönemde kullanılmıştır

Noktalama işaretleri de ilk defa bu dönemde kullanılmıştır

Kölelik ve cariyelik, romanlarda sıkça işlenmiştir

Romanlar teknik bakımdan oldukça zayıftır

Yer yer olayların akışı kesilerek okuyucuya bilgiler verilmiştir, uzun uzun tasvirler yapılmış, tesadüflere sıkça yer verilmiştir

Edebiyatçılar edebiyatın yanında devlet işleriyle, siyasetle de bilfiil ilgilenmişlerdir

Dönemin edebiyatçıları

Şinasi (1826-1871)

Türk edebiyatında yeniliklerin öncüsüdür

1860’ta Tercüman-ı Ahval’i (ilk özel gazete), 1862’de Tasvir-i Efkâr’ı çıkardı

İlk makaleyi (Tercüman-ı Ahval mukaddimesi), ilk piyesi (Şair Evlenmesi) o yazdı

Noktalama işaretlerini de ilk defa o kullandı

La Fontaine’den fabllar tercüme etti

Lamartin’den de manzum çevirileri vardır

İlk şiir çevirilerini de o yaptı

Nesirlerinde dili sade; şiirlerine ise ağırdır

Tanzimat Fermanı’nı ilân eden Mustafa Reşit Paşa için yazdığı iki kasidesi ünlüdür

Bu kasidelerdeki övgüleri divan şiirindekinden daha abartılıdır

O, başarılı bir şair ve yazar olmamasına rağmen batı edebiyatından alınan yeni türlerle edebiyatımızın batılılaşmasında en çok onun emeği vardır

Eserleri:

Şair Evlenmesi (Piyes; edebiyatımızdaki ilk tiyatro eseri),

Müntehabat-ı Eşar (Şiir),

Divan-ı Şinasi (Şiir),

Durub-ı Emsal-i Osmaniye (ilk ata sözleri kitabı),

Tercüme-i Manzume (çeviri şiirler)

Ziya Paşa (1829-1880)

Doğu kültürüyle yetişmiş, sonradan batı edebiyatına yönelmiştir

Fikren yenilikçi olmasına rağmen eserlerinde eskiyi, divan şiiri geleneğini devam ettirmiş, gazel ve kasideler yazmıştır

En meşhur terkib-i bent ve terci-i bent şairimizdir

Harabat adlı bir divan şiiri antolojisi vardır

Daha önce “Şiir ve İnşa”da divan şiirinin bizim şiirimiz olmadığını, asıl şiirimizin halk şiiri olduğunu söyleyen şair, eski şiir geleneğini sürdürmüş, Harabat’ta âşık şiirini eleştirmiştir

Bunun yanında sade dilden yanadır, ama kendisi ağır bir dil kullanır

Bu onun içinde bulunduğu bir ikilemdir

Hem eskiyi eleştirmekte hem de geleneği devam ettirmektedir

Eserleri:

Harabat: Divan Şiiri antolojisi

Külliyat-ı Ziya Paşa/Eş’ar-ı Ziya: Divan şiiri tarzındaki şiirleri (gazel, kaside ve şarkılar)

Terkib-i Bent, Terci-i Bent: Bugün dahi dillerden düşmeyen beyitleri vardır

Zafername: Hiciv türünde bir kasidedir

Âlî Paşa’yı yermek için yazmıştır

Rüya: Mensur

Defter-i Âmal: Hatıraları

Namık Kemal (1840-1888)

Tanzimat edebiyatının en hareketli ve heyecanlı ismidir

Vatan şairi olarak tanınır

Şiirlerinden çok nesirleri ile tanınır

Edebiyatta hürriyet kavramını ilk kullanan şairdir

Şiirlerinde “hürriyet, vatan, kanun, hak, adalet” kavramlarını işlemiştir

Hürriyet Kasidesi, Vatan Şarkısı ve Vatan Mersiyesi bu konuları içerir

Namık Kemal de eski kültürle yetişmiş, divan şiiri eğitimi almış, gazeller, kasideler yazmıştır

Fakat o da sonradan divan edebiyatını eleştirmiştir

Ziya Paşa’nın Harabat’ına karşı Tahrib-i Harabat’ı yazarak eskiye olan tepkisini ortaya koymuştur

Şinasi’nin kurduğu Tasvir-i Efkâr’ı, Şinasi Paris’e kaçınca Namık Kemal çıkarmaya başladı

Daha sonra kendisi de Ziya Paşa ile Paris’e kaçarak orada Hürriyet gazetesini çıkardı

İstanbul'a döndükten sonra İbret gazetesini çıkardı

Eserlerinde romantizmin etkisi görülür

Tiyatroyu faydalı bir eğlence olarak görmüştür

Eserleri:

İntibah: İlk edebî roman

Cezmi: İlk tarihî roman

Tahrib-i Harabat, Takip: İlk edebî eleştiri

Ziya Paşa’nın Harabat’ını eleştirmek için yazmıştır

Renan Müdafaanamesi: İlk eleştiri

Vatan Yahut Silistre: oyun

Celâlettin Harzemşah: oyun

Gülnihal: oyun

Onun en başarılı tiyatro eseridir

Âkif Bey: oyun

Zavallı Çocuk: oyun

Kara Belâ: oyun

Osmanlı Tarihi, Kanije Muhasarası, İslâm Tarihi: tarih

Ahmet Mithat Efendi (1844-1912)

Edebiyat, tarih, coğrafya, ziraat, iktisat alanlarında eserler vermiştir

Edebiyat yapmak için değil, okuma zevki aşılamak ve halkı eğitmek gayesiyle yazmıştır

En velût yazarımız odur

Yazı makinesi olarak bilinir

Asıl ilgi alanları, gazetecilik, romancılık ve hikâyeciliktir

Otuz altısı roman olmak üzere iki yüze yakın eseri vardır

Romanları tür bakımından çeşitlilik gösterir: macera, aşk, polisiye, tarih

Dili sadedir, çünkü eser vermekteki amacı halkı eğitmektir

Hatta romanlarında olayın akışını keserek okuyucuya bilgiler de vermiştir

Eserleri:

Romanları: Hasan Mellâh, Hüseyin Fellâh, Felâtun Bey’le Rakım Efendi, Paris’te Bir Türk, Yeniçeriler

Çıkardığı gazeteler: Bedir, Devir, Tercüman-ı Hakikat

Hikâyeleri: Letaif-i Rivayet

Şemsettin Sami (1850-1904)

Dil alanındaki eserleri ile tanınır

Kamus-ı Türkî adlı sözlüğü edebiyat ve dil alanında en önemli eserlerdendir

Kamus-ı Arabî ve Kamus-ı Fransevî: Diğer sözcükleri

Kamusul-a’lâm: Ansiklopedik sözlük

Sefiller: Hugo’dan çeviri

Robenson Cruose: çeviri roman

Ahmet Vefik Paşa (1823-1891)

Milliyetçilik ve Türkçülük akımının en önemli isimlerindendir

Tiyatro uyarlamaları ve çevirileri vardır

Bursa’da bir tiyatro yaptırmış, burada tercüme ettiği eserleri sahnelettirmiş, halkı tiyatroya gitme konusunda yönlendirmiştir

Moliere’in hemen hemen bütün eserlerini çevirmiştir

Tarih ve dil alanında da eserleri vardır

Ebulgazi Bahadır Han’ın Şecere-i Türk’ünü Çağataycadan çevirmiştir

Lehçe-i Osmanî: sözlük

Atalar Sözü: ata sözleri mecmuası

Hikmet-i Tarih ve Fezleke-i Tarih-i Osmanî adlı, tarihle ilgili eserleri de vardır

b

İkinci Dönem (1876-1896 arası)

1876-1896 yılları arasında ikinci dönemin tanınmış temsilcileri Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Sami Paşazade Sezai ve Nabizade Nazım'dır

İkinci dönem edebiyatçıların sanat anlayışları birincilerden farklıdır

İkinci dönemde sanat sanat içindir anlayışıyla eserler verilmiştir

Bunun sebebi bu devirde idarenin daha baskıcı davranmasıdır

Bu dönemde batı edebiyatı örnekleri daha başarılı bir şekilde ortaya konmuştur

Dönemin sanatçıları devlet işleriyle, siyasetle, toplum meseleleriyle değil sadece sanatla ilgilenmişlerdir

Birinci dönem sanatçılarının toplumsal sorunlarla ilgilenmelerine karşın bu dönem sanatçıları kişisel konu ve temaları işlemişlerdir

Bu yüzden dilleri daha ağırdır

Dönemin romanlarında realizmin, şiirinde ise romantizmin etkisi vardır

Dönemin Edebiyatçıları

Recaizade Mahmut Ekrem (1847-1914)

Şiir, roman, hikâye, tiyatro, eleştiri, edebî bilgiler türlerinde eserler vermiştir

Şiirlerinde hüznü ve elemi işlemiştir

Ölümü hatırlatan tabiat manzaraları, hüzünlü duygular, romantik güzellikler, solgun güller, kitap yaprakları arasında kurutulmuş çiçekler, küçük kuşlar onun şiirlerinin konuları arasındadır

Oğlu Nejad’ın ölümü; işli, üzüntülü şiirler yazmasında etkili olmuştur

Edebiyatta yenileşmeden yanadır

Muallim Naci ile aralarında bu konularda tartışmalar olmuştur

Eserleri

Nağme-i Seher: Şiir

Yadigâr-ı Şebab: Şiir

Pejmürde: Şiir

Zemzeme: Şiir

Önsüzünde edebiyat hakkındaki düşünceleri ve edebî eleştirileri vardır

(Bu esere Muallim Naci “Demdeme” ile karşılık vermiştir

)

Muhsin Bey: Hikâye

Şemsa: Hikâye

Araba Sevdası: Roman

Realizmin etkisiyle yazılmıştır ve batı hayranlığı yolunda düşülen garip durumları eleştirir

Çok Bilen Çık Yanılır: Komedi

Afife Anjelik: Tiyatro

Vuslat: Tiyatro

Atala: Tiyatro

Talim-i Edebiyat: Edebî bilgiler içerir

Samipaşazade Sezai (1860-1936)

Batılı tarzda hikâyeleri ve bir romanı vardır

Sergüzeşt adlı romanı realizme doğru atılmış bir adımdır

Küçük Şeyler adlı hikâye kitabı Fransız realistlerinin sanat anlayışlarına uygundur

Rumuzul-edeb, bazı makale, hikâye ve sohbetlerini içerir

Romantik özellikler taşıyan şiirler de yazmıştır

Şiir isimli bir de piyesi vardır

“İclâl”de, yeğeni İclâl’in ölümü üzerine yazdığı mersiye, bazı nesirleri ve hatıraları vardır

Abdülhak Hâmit Tarhan (1852-1937)

Edebiyatta batılılaşmanın asıl ihtilâlcisidir

Şair-i Azam olarak bilinir

Kurallara uymayan, batı şiirinde gördüğü her yeniliği Türk şiirine uygulayan, divan şiirini bitiren o olmuştur

Doğu ve batı şiirini işlendikleri yerlere giderek öğrenmiştir

Sanatında romantik etkiler vardır

Zengin bir lirizm bulunan şiirlerinde vezne, kafiyeye, söze, dile pek önem vermemiştir

Taşkınlık ve yücelik, söyleyişteki tezat onun şiirinin önemli özellikleridir

Şiirlerinde ve tiyatrolarında tarihî konular önemli bir yer tutar

Soyut kavramlar, hayat, tabiat, ölüm, insan, onun işlediği konulardır

Şiirleri: Sahra, Belde, Makber, Ölü, Bunlar O’dur, Hacle, Bâlâdan Bir Ses, Garam

Yirmiye yakın tiyatrosu vardır

Sahnelenmesi imkânsız tiyatro eserleri yazmıştır

Bu eserlerde insanların yanında ölüler, ruhlar, hayaletler, periler de rol alır

Tiyatroda egzotik, tarihî, millî ve dinî konuları işlemiştir

Bazı oyunlarında Shakespeare’in tesiri görülür

Hepsi de dramdır ve bazıları mensur bazıları da manzumdur

İlk tiyatro eseri Macera-yı Aşk’tır

Tarık, Finten, Eşber, Nesteren, Sardanapal, İlhan, Hakan, Liberte önemli tiyatro eserleridir

Nabizade Nazım (1862-1893)

Romanlarıyla ve hikâyeleriyle realizmin ve natüralizmin temsilcisidir

Karabibik, edebiyatımızda Anadolu konulu ilk hikâyedir

Köy romanı olarak bilinir

Köy hayatı tam bir realizmle yansıtılmıştır

Zehra, ilk psikolojik roman örneğidir

Eserde tasvir ve tahliller geniş yer tutar

Diğer hikâyeleri: Yadigârlarım, Bir Hatıra, Sevda, Haspa

Muallim Naci (1850-1893)

Eski şiirin savunucusu ve temsilcisidir

Eski-yeni konusunda Recaizade ile aralarında tartışmalar olmuştur

Naci göze hitap eden kafiyeyi savunurken, Recaizade kulağa hitap eden kafiyeyi savunmuştur

Tartışma konusu, “abes” ve “muktebes” kelimelerinin -eski yazıda- kafiyeli olup olmadıklarıdır

Batılı şiiri benimsememesine rağmen bu alanda başarılı şiirler yazmıştır

Şiir kitapları: Ateşpare, Şerare, Füruzan, Sünbüle

Edebî eseri: Istılahat-ı Edebiye

Sözlüğü: Lûgat-ı Naci

2

Edebiyat-ı Cedide (Servet-i Fünun) (1896-1901)

Servet-i Fünun, daha önce Ahmet İhsan tarafından çıkarılan bir fen dergisidir

Recaizade, 1895 sonlarında derginin başına Tevfik Fikret’i getirir

Tanzimat’la birlikte başlayan edebiyatı Avrupa ruhu ve tekniği içinde yenileştirme hareketi, 1896-1901 yılları arasında, Servet-i Fünun dergisi etrafında, Recaizade önderliğinde toplanan yeni nesille ikinci bir hamle yapmıştır

Bu nesli Ali Ekrem, Cenap Şahabettin, Süleyman Nazif, Mehmet Rauf, Tevfik Fikret, Hüseyin Cahit, Ahmet Hikmet, Faik Ali, Celâl Sahir, Hüseyin Suat oluşturur

Sonradan Halit Ziya da bu gruba katılmıştır

Dönem, 2

Abdülhamit’in istibdat dönemidir

Dönemin bu özelliği sebebiyle edebiyatçılar içe dönük davranmış, kişisel konuları, içliliği, aşkı, karamsarlığı, hayal kırıklığını, tabiat güzelliklerini, melânkoliyi ve üzüntüyü işlemişler; toplumsal sorunlara değinmemişlerdir

Adeta yüksek zümre edebiyatı gibidir

Bunda Recaizade’nin büyük etkisi vardır

Servet-i Fünuncu ve Edebiyat-ı Cedideciler denilen grup, Fransız edebiyatının özelliklerini büyük ölçüde Türk edebiyatına adapte etmeye çalışmışlardır

Fransız realizmi örnek alınmıştır

Tanzimat döneminde başlayan ve benimsenen, dildeki yabancı unsurları ayıklayarak sade Türkçe'ye geçiş hareketi bu devirde durmuş, Arapça ve Farsça kelimelere yeniden itibar edilmeye başlanmıştır

Tanzimatçıların birinci dönem sanatçıları, sanat toplum içindir prensibini benimserken, Servet-i Fünuncular ise Tanzimat’ın ikinci dönemindeki gibi sanat sanat içindir prensibi ile hareket etmişlerdir

Topluluğun üslûbu süslü ve sanatlı; ruh ve ifade tarzı ise Avrupai'dir

Şiirde aruz vezni kullanılmakla birlikte, nazım şekillerinde ve konularda büyük yenilikler yapılmıştır

nazmı nesre yaklaştırmışlar, beyit bütünlüğü yerine konu bütünlüğünü esas almışlardır

Bir cümle birkaç dizede/beyitte tamamlanabilir

Fransız şiirinden alınan sone ve terza-rima gibi şekiller ve serbest müstezat çokça kullanılmıştır

Kafiyede kulak kafiyesi benimsenmiştir

Romanda ve hikâyede batılı anlamda başarılı örnekler verilmiştir

Romanda tahlile ve teferruata yer verilmiş, modern kısa hikayenin ilk örnekleri bu dönemde şekillenmiştir

Roman ve hikâyede olaylar ve kişiler tamamen İstanbul'a, seçkin tabakaya aittir

Romanda realizmden, şiirde parnasizm ve sembolizmden etkilenmişlerdir

Bu dönemde gazetenin yerini dergiler almıştır: Servet-i Fünun, Malûmat, Mektep, Mütalâa, Hazine-i Fünun, Resimli Gazete

Şiir, roman, hikâye, tiyatro, tenkit ve hatırat türlerinde başarılı eserler veren Servet-i Fünun temsilcilerinin en tanınmışları,

Şiirde Tevfik Fikret, Cenap Şehabettin, Süleyman Nazif;

Roman ve hikâyede Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf, Hüseyin Cahit Yalçın, Ahmet Hikmet Müftüoğlu'dur

Servet-i Fünun edebiyatına katılmayarak gene batılı anlayışla eserler verenler arasında Ahmet Rasim hatırat türü ile, Hüseyin Rahmi Gürpınar İstanbul'u anlatan romanları ile yeni Türk edebiyatını desteklemişlerdir

Servet-i Fünun dergisinin 1901’de kapatılmasıyla topluluk da dağılır

Dönemin Sanatçıları

Tevfik Fikret (1867-1915)

Recaizade ve Hamit’in tesiriyle batılı şiire yönelmiştir

Servet-i Fünun’un şiirdeki en önemli temsilcisidir

İlk şiirlerinde ferdî konuları (aşk, acıma, hayal kırıklığı

) işler topluluktan ayrı yazdığı şiirlerde toplumsal konulara yönelir

Bu anlayışla yazdığı şiirlerinde temalar, hürriyet, medeniyet, insanlık, bilim, fen ve tekniktir

Sis, Halûk’un Vedaı, Tarih-i Kadim, Halûk’un Amentüsü adlı şiirlerinde bu konuları işler

Sanatının bu ikinci döneminde dinlere de cephe alır, kutsal olan her şeye karşı çıkar, hatta İstanbul'a dahi küfreder (Sis)

Fikret, aruzu Türkçeye başarıyla uygulamıştır

Serbest müstezadı geliştirerek serbestçe kullanmıştır

İlk dönemde dili oldukça ağırdır

Şiiri düz yazıya yaklaştırmıştır

Ahenge büyük önem verir

Şiirlerinde şekil bakımından parnasizmin etkisi görülür

“Şermin”, onun çocuklar için ve heceyle yazdığı şiirlerden oluşan bir eseridir

Eserleri: Rübab-ı Şikeste, Halûk’un Defteri, Rübabın Cevabı, Tarih-i Kadim, Doksanbeşe Doğru

Cenap Şahabettin (1870-1934)

Servet-i Fünun’un Tevfik Fikret’ten sonra en önemli şairidir

Asıl mesleği doktorluktur

İhtisas için gittiği Fransa’da tıptan çok şiirle ilgilenerek sembolizmi yakından takip etmiş ve bu akımdan etkilenmiştir

Şiirde kelimeleri müzikal değerlere göre seçerek kullanır

Dili oldukça ağırdır

Bilinmeyen Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalar kullanır

Duygu ve hayal yüklü tamlamalar kurar

Serbest müstezadı çok kullanmıştır

Aynı şiirde birden fazla aruz kalıbı kullanmıştır

Aşk ve tabiat değişmez konularıdır

Sanatı, sanat, hatta güzellik için yapmıştır

Bolca semboller kullanmış, tabiatla iç dünyanın kompozisyonunu çizmiştir

Düz yazıları da vardır:

Hac Yolunda, onun gezi yazısıdır

Suriye Mektupları ve Avrupa Mektupları da gezi türündedir

Diğer nesirleri:

Evrak-ı Eyyam, Nesr-i Harp, Nesr-i Sulh, Tiryaki Sözleri (kendi vecizeleri)

Tiyatro eserleri: yalan (dram), Körebe (komedi)

Halit Ziya Uşaklıgil (1867-1945)

Servet-i Fünun’un roman ve hikâyede en ünlü edebiyatçısıdır

Süslü, sanatlı ve ağır bir dili ve üslûbu vardır

Batılı anlamdaki ilk romanları yazmıştır

Realizmden etkilenmiştir

Romanlarında aydın kişileri anlatır

Mai ve Siyah’taki Ahmet Cemil, Servet-i Fünun sanatçısının temsilcisidir

Kahramanları yaşadıkları çevreye uygun anlatır ve ruh tahlillerine önem verir

Hikâyelerinde Anadolu hayatına ve köy ve kasaba yaşayışına, romanlarında yalnız İstanbul'a yer verir

Anı ve mensur şiir türünde eserleri de vardır

Romanları: Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu, Kırık Hayatlar, bir Ölünün Defteri, Ferdi ve Şürekası, Sefile

Hikâyeleri: İzmir Hikâyeleri, hikâye-i Sevda, Kadın Pençesi, Onu Beklerken, Aşka Dair

Hatıraları: Saray ve Ötesi, Kırk Yıl, Bir Acı Hikâye

Mehmet Rauf (1875-1931)

Servet-i Fünun romanının ikinci önemli ismidir

Roman, hikâye ve tiyatro türünde eserleri vardır

Romantik duyguları, hayalleri ve aşkları işlemiştir

Sosyal hayata pek yer vermemiştir

Arzu, ihtiras ve aşk maceraları temel konularıdır

Romanlarında psikolojik tahlillere önem vermiştir

Dili sadedir

En önemli eseri Eylül’dür

Roman edebiyatımızdaki ilk psikolojik roman olarak bilinir

Konusu yasak aşktır

Şahıs sayısı azdır

Psikolojik tahliller başarılıdır

Romanları: Eylül, Ferda-yı Garam, Genç Kız Kalbi, Define, Son Yıldız, Kan Damlası

Hikâyeleri: Son Emel, Bir Aşkın Tarihi, Üç Hikâye, Hanımlar Arasında, Menekşe

“Siyah İnciler” ise mensur şiirlerinden oluşur

Dönemin Bağımsız İsimleri

Hüseyin Rahmi Gürpınar (1864-1944)

Roman ve hikâye türünde eserleri vardır

Natüralizmin temsilcisidir

Sade bir dil kullanmıştır

Tipleri yetiştikleri çevreye göre konuşturur

Psikolojilerinde çok iyi bir şekilde verir

Kişileri toplumun şartlarına göre değerlendirir

Romanlarında aptal, şöhret düşkünü, aşırı ihtiraslı, batıl inançlı gibi uç tipler vardır

İstanbul'un iç mahallelerinin günlük hayatını hikâye ve karikatürize der

Sokağı edebiyatta işleyen yazar olarak bilinir

Gözleme ve tasvire önem verir

Romanlarında sosyal tenkide de yer verir

bu tenkidi mizah yollu yapar

Şık ve Şıpsevdi adlı romanlarında batı hayranlığını konu edinir

Romanları teknik olarak zayıftır

Sık sık olayla ilgisi olmayan, gereksiz bilgiler verir

Bazen kendisi de olaylara müdahale eder

Eserleri: Şık, İffet, Tesadüf, Şıpsevdi, Mürebbiye, Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç, Gulyabani, Cadı, Kesik Baş, Kadınlar Vaizi, Tünelden İlk Çıkış

Ahmet Rasim (1864-1932)

Ahmet Mithat tarzını devam ettirmiştir

Pek çok konuda ve türde eserleri vardır

Bütün hayatını gazeteciliğe adamıştır

Makale ve fıkra yazmış; çeviriler yapmıştır

Türkçesi yerli ve temizdir

Hayatın komik ve ibret verici yanlarıyla ilgilenmiştir

Roman ve hikâyelerinde İstanbul'a, özellikle Beyoğlu’na ait konular işlemiştir

Romanlarının başlıca konuları, aile sarsıntıları ve ülke meseleleridir

Günlük hayattan renkli ve fotoğraf zevkiyle kesitler sunmuştur

130’dan fazla eseri vardır

Roman ve hikâyeleri: İlk Sevgi, Güzel Eleni, Endişe-i Hayat, İki Günahsız Sevda,

İnceleme, makale, fıkra, hatıra: Gülüp Ağladıklarım, Muharrir Bu Ya, Şair-Muharrir-Edip, Şehir Mektupları

Aynı zamanda 65’e yakın şarkısı olan bir bestekârdır

3

Fecr-i Âtî Topluluğu (1909-1912)

1901’de, Servet-i Fünun mecmuası etrafında, kendilerine Fecr-i Âtî adını veren yeni bir nesil toplanmıştır

Servet-i Fünun topluluğu dağıldıktan sonra 1909 yılında Yakup Kadri, Ahmet Haşim, Refik Halit, Fuat Köprülü, Ali Canip, Şehabettin Süleyman, Celâl Sahir, Tahsin Nihat, Emin Bülent gibi isimler bir araya gelerek yeni bir topluluk oluştururlar

Topluluk, sanat hayatına bir bildiriyle başlar

Sanatın saygıdeğer ve şahsi olduğu anlayışını benimserler

Onlar Servet-i Fünun’u batılı edebiyatı tam olarak oluşturamamakla suçlarlar

Fransız edebiyatını örnek alırlar

Dilleri süslü, sanatlı, ağdalı ve ağırdır

Aşk, ve tabiatı konu olarak işlemişlerdir

Aşk genellikle hissi ve romantiktir

Tabiat tasvirleri ise gerçekçi değil, Haşim’de olduğu gibi şahsîdir

Kısa ömürlü olan bu topluluk, Servet-i Fünunculardan daha sade bir dil kullanmış sembolizm, empresyonizm ve romantizm gibi akımları eserlerine uygulamışlar, Avrupaî edebiyat ile Milli edebiyat arasında bağ oluşturmuşlardır

Aruzla şiir yazan Fecr-i Âtî şairlerinin en tanınmış ve en orijinali Ahmet Haşim'dir

Şiire herhangi bir yenilik getirmemişler, Servet-i Fünun’un devamı olmaktan öteye gidememişlerdir

Sanat anlayışlarında birlik ve bütünlük olmadığı için 1912’de dağılmışlar, ferdî olarak değişik alanlarda eserler vermişlerdir

Dönemin Sanatçıları

Ahmet Haşim (1884-1933)

Fecr-i Âtî şiirinin en önemli ismidir

Sanat için sanat yapmıştır

Sembolizmin en önemli temsilcisidir

İşlediği başlıca temalar tabiat ve aşktır

Şiirlerinde hayalle birlikte musikiye önem vermiştir

Lirik bir şairdir

Tamamen aruzu kullanmıştır

Dili süslü ve sanatlıdır

En çok serbest müstezadı kullanmıştır

Ona göre şiir anlaşılmak için yazılmaz, şiirde anlam aranmaz; şair bir hakikat habercisi, şiir dili de bir açıklama vasıtası değildir

Şiir duyulmak için yazılır ve okunur; şair tabiatın kendine hissettirdiklerini sembollerle şiirine yansıtır, okuyan da kendi hayal dünyasına uygun olarak algılar; şiir dili de telkin görevindedir

Şirin dili musiki ile söz arsında ve sözden ziyade musikiye yakındır

Şiirde musiki anlamdan daha önemlidir

Haşim’e göre şiirin kaynağı şuuraltıdır

Şiirlerinde dış dünyayı, kişinin iç dünyasında, ruhunda aldığı şekillerle yansıtmaya çalışır

Dış dünyaya ait izlenimleri kendi dünyasında şekillendirerek ve renklendirerek ortaya çıkarır

Şiirlerindeki tabiatla ilgili kavramlar, akşam, gurup, şafak, gece, mehtap, yıldızlar, göller, ormanlardır

Şairin şahsında var olan içe dönüklük, şiirlerinde realiteden kaçış olarak ortaya çıkar

Şiirlerini Piyaleb ve Göl Saatleri adlı eserlerinde toplamıştır

Nesirleri: Gurabahane-i Laklakan, Bize Göre, Frankfurt Seyahatnamesi

Refik Halit Karay (1888-1965)

Fecr-i Âtî’den sonra Millî edebiyat hareketine katılmıştır

Eserlerini de bağımsız bir şahsiyet olarak vermiştir

Edebî hayatı köşe yazarlığı ile başlamıştır

Sonra da sırayla hikâyeciliği ve romancılığı gelir

İlk yazılarında günlük hayatı ele almış, sosyal hayattaki çarpıklıkları, zekî ve nükteli bir üslûpla dile getirmiştir

Hayatın gülünç yanlarını karikatürize etmiştir

Sade ve temiz bir dille yazdığı Memleket Hikâyeleri’nde Anadolu insanının hayatını bütün canlılığı ile yansıtmıştır

Gözlem yeteneğinin üstünlüğü dikkat çeker

Eserlerinde kişilerin ruh tahlillerine fazla değinmez

İnsanların dürüst olmayan, kurnazlık ve menfaatçilikle ilgili yönlerini ortaya kor

Bunu mizah ve eleştiri ile yapar

Hiciv, eserlerinde önemli bir unsurdur

Şahısları kendi sosyal çevreleri ile birlikte anlatır

Konuşma dilinin bütün canlılığını ve tabiiliğini ortaya kor

Romanları: İstanbul'un İç Yüzü, Çete, Sürgün, Nilgün, Bugünün Saraylısı, Kadınlar Tekkesi, Anahtar

Hikâyeleri: Memlekete Hikâyeleri, Gurbet Hikâyeleri (Hatay’da sürgünde yazdığı eseridir)

Hiciv ve Mizah Yazıları: Kirpinin Dedikleri, Deli, Sakın Aldanma İnanma Kanma, Tanıdıklarım

4

Millî Edebiyat Akımı

Modern Türk Edebiyatını yaratma amacıyla kurulan Tanzimat, Servet-i Fünun ve Fecr-i Âtî toplulukları büyük hamleler yapmakla beraber ruhta büyük ölçüde Fransız sanatına bağlı, dil ve üslûpta Osmanlıcayı sürdüren, millî kimlik ve kişiliğe ulaşamamış bir edebiyat vücuda getirmişlerdir

Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılışı sırasında, Türk aydınlarının büyük bir bölümü, ümmete bağlı Osmanlıcılığın terk edilerek milliyetçiliğin benimsenmesinin, memleketin geleceği için gerekli olduğuna inanıyorlardı

Bu inanç sonucunda Türkçülük ve Milliyetçilik akımları doğmuş, her sahada millî kimlik arayışları başlamıştır

Türk dili, Türk vezni, Türk zevki ve kültürü ile millî konuları, millî ülküleri işleyen Türk edebiyatı ihtiyacı ve özlemi sonucunda 1911-1923 yılları arasında Millî Edebiyat akımı var olmuştur

Türk milletine mensup olma şuuru, tarih içinde devamlılık düşüncesi, olduğu gibi kalarak batılılaşma inancı, 1911-1923 yılları arasındaki akımın temelleridir

Bu dönemin bariz özelliği, Türk romantizminin edebî tezahürlerini göstermesidir

Cumhuriyet’in kuruluşunu hazırlayan milliyetçilik ideolojisi içinde doğan Milli Edebiyat akımı Cumhuriyet’in ilk yıllarında en olgun eserlerini verdi

Cumhuriyet rejimi ve bu devirde meydana getirilen sosyal ve iktisadî müesseseler üstünde başlarında büyük Türk sosyoloğu ve düşünürü Ziya Gökalp'in bulunduğu Türkçü ve Milliyetçi münevver zümre etkili oldu

Gökalp'in Türkiye ve Türkler için şekillendirdiği düşünceler başta Atatürk olmak üzere, Cumhuriyeti kuran birinci neslin dünya görüşünün kaynağını teşkil etti

Halka ulaşabilmek ve onunla bütünleşebilmek için onun dilini kullanmak gerektiğine inanan bu nesil yazarları, eserlerinde konuşma dilini kullandılar

Halk dilini kullanırken gençlik yıllarında hayran oldukları Edebiyat-ı Cedide (Yeni Edebiyat) yazarlarının ince zevkini günlük dile aktardılar

1911 yılında Selânik’te çıkarılmaya başlanan Genç Kalemler dergisinde başladı bu çalışmalar

Bir kısmı daha sonra Cumhuriyet dönemi yazar ve şairleri arasında da yer alan bu edebiyatın temsilcilerinin en önemlileri, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin (öncü), Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip (öncü), Yusuf Ziya Ortaç, Faruk Nafiz Çamlıbel, Enis Behiç Koryürek, Kemalettin Kamu, Aka Gündüz, Refik Halit Karay, Reşat Nuri Güntekin, Yakup Kadri, Halide Edik Adıvar, Hamdullah Suphi, Ahmet Hikmet Müftüoğlu, Necip Fazıl Kısakürek, Fuat Köprülü, Halide Nusret Zorlutuna, Şükûfe Nihal, Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpınar'dır

Milli Edebiyat akımının özellikleri, Cumhuriyet’in ilk on yılının da bir özeti olmaktadır

Bu çerçeve içerisinde, Milli Edebiyat akımının ilkeleri de şu şekilde belirtilebilir:

Dilde yalınlık (en mühim prensip), Türkçe karşılığı olan Arapça ve Farsça kelimelerin atılması

Yalın (süssüz, sanatsız, özentisiz) bir dille yazma; İstanbul Türkçesini kullanma

**Halk edebiyatı şiir biçimlerinden yararlanma

**Hece ölçüsü,

**Konu seçiminde yerlilik

**Konularını hayattan, ülke şartlarından seçme

**Millî kaynaklara yönelme

İslâmcı, Osmanlıcı, gelenekçi görüşlere sahip yazarlardan bireysel eğilimli yazarlara kadar tüm edebiyatçılara açık bir bütünlük mevcuttur

Çünkü artık söz konusu olan Millî Edebiyat akımı kavramı değil, Millî Edebiyat dönemidir

Bu akım dilde ve duyuşta 1911-1915 dönemi milliyetçilik fikirlerinin ön plânda olduğu roman, hikâye, tiyatro eseri ve şiirler verilmesini sağlamıştır

Başlangıçta Fecr-i Âtî roman ve hikâyecisi olan Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Refik Halit Karay, gerçek kişiliklerini Millî Edebiyat akımı içerisinde göstermişlerdir

Fecr-i Âtî topluluğu dışında kalan, İstiklâl Marşı şairi Mehmet Âkif Ersoy ve Yahya Kemal Beyatlı, kendi şiir anlayışlarına göre eserler veren ve daha sonra Millî Edebiyat akımına katılan şairlerdir

Gerek Mehmet Âkif Ersoy gerekse Yahya Kemal Beyatlı, şiir dili ile konuşma dili arasındaki uzlaşmayı sağlamışlar, Türk diline zor uyan aruzun engellerini ortadan kaldırıp, yaşayan Türkçe ile başarılı şiirler yazmışlardır

Dönemin Sanatçıları

Ömer Seyfettin (1884-1920)

Son devir Türk hikâyeciliğinin en önemli isimlerindendir

Yeni Lisan hareketinin savunucularındandır

Amacı millî şuuru kuvvetlendirmek, toplum hayatındaki aksak yönleri ortaya çıkarmaktır

Konularını gerçek hayattan alır

Bu sebeple hikâyeleri realist özellik taşır

Konuları genellikle tarihî olaylar, çocukluk hatıraları ve yaşanan günlük olaylardır

Aşk konusunu da bu hikâyelerinde işler

Kahramanlık, hikâyelerinin önemli konularındandır

Bazı eserlerinde sosyal hayattaki gülünç özellikleri karikatürize eder

Türklerin Balkanlar’da uğradıkları zulümleri de konu edinmiştir

Dili oldukça sadedir ve yalındır

Kurguları oldukça başarılıdır

Hikâyeleri: Eshab-ı Kehf’imiz, Harem, Efruz Bey, Yalnız Efe, Yüksek Ökçeler, Gizli Mabet, Beyaz Lâle, Bomba, Bahar ve Kelebekler,

Ziya Gökalp (1876-1924)

Türkçülük cereyanını bir sisteme bağlayan fikir adamı ve bu sistemi eserlerinde işleyen bir sanatçıdır

Türk milletinin din, dil, ahlâk, edebiyat yönünden aynı kültürle yetişmiş kişilerden oluştuğuna inanan Gökalp, eserleriyle Türk milliyetçiliğinin sınırlarını belirlemiş, millî edebiyatın da fikir yönüyle temellerini oluşturmuştur

Onun Türkçülük anlayışı, dil, edebiyat, din, iktisat, güzel sanatlar ve siyaset alanlarını kapsar

Turancılık ideolojisini de savunmuştur

Edebiyatı, bu fikirlerini yaymak için bir araç olarak kullanmıştır

Sanat yapma kaygısı yoktur

Şiir ve nesir alanında eserleri vardır

Destan, masal ve makaleler de yazmıştır

Dile önem vermiştir

Eserlerini sade bir dille yazmıştır

Türk dilinin gelişmesi yolunda çaba harcamıştır

Türkçe karşılıkları olan Arapça ve Farsça kelimelerin atılmasından, Türkçeleşmiş kelimelerin de artık Türkçe sayılmasından yanadır

Ona göre millî vezin hece veznidir

Şiirleri: Kızıl Elma, Altın Işık, Yeni Hayat

Fikrî Eserleri: Türk Medeniyeti Tarihi, Türk Töresi, Türkçülüğün Esasları, Türkleşmek-Muasırlaşmak-İslâmlaşmak, Malta Mektupları

Ali Canip Yönten (1887-1967)

Daha önce Fecr-i Âtî’de yer alan sanatçı, daha sonra millî edebiyat akımının öncülüğünü yapmış, Ömer Seyfettin’le birlikte çıkardıkları Genç Kalemler dergisinde baş yazarlık yapmıştır

Yeni Lisan hareketinin savunucularındandır

Şiirlerinin hece vezniyle ve sade bir dille yazmıştır

Şiirlerinin bir kısmını Geçtiğim Yol adı altında yayımlamıştır

Sonraları şiiri bırakıp edebiyat incelemeleri yapmıştır

Fuat Köprülü (1890-1966)

Edebiyat tarihi ve tarih araştırmacısıdır

Türk edebiyatını dönemlere ayıran, bilimsel yöntemlerle inceleyen ilk araştırmacıdır

Eserleri: Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Saz Şairleri, Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar

Mehmet Emin Yurdakul (1869-1944)

Halkçılık ve milliyetçilik düşüncesini şiirlerinde işlemiştir

Şahsî duygulara ve tabiata pek rastlanmaz

Şiirleri sosyal faydaya yöneliktir ve didaktiktir

Bu yüzden bir kuruluk göze çarpar

Hece veznini ve batı edebiyatı nazım şekillerini kullanmıştır

Dilinin tamamen sade olduğu söylenemez

Şiirleri: Türk Sazı, Ey Türk Uyan, Tan Sesleri, Ordunun Destanı, Turana Doğru

Reşat Nuri Güntekin (1889-1956)

Millî edebiyat akımından etkilenen sanatçılardandır

Şöhretini Çalıkuşu romanıyla kazanmıştır

Birçok eserinde Anadolu’yu, Anadolu hayatını ve insanını, batıl inançları, yanlış batılılaşmayı, insanımızın bilime ve eğitime ihtiyacını işlemiştir

Mizah öğesine de yer vermiştir

Romanlarında güçlü gözlemciliğine dayanan bir realizm ve canlı bir üslûp vardır

psikolojik tahlillerde de başarılıdır

Eserlerinde konuşma dili hâkimdir

Roman, hikâye, tiyatro ve gezi yazısı türünde eserleri vardır

Romanları: Çalıkuşu, Gizli El, Dudaktan Kalbe, Acımak, Eski Hastalık, Akşam Güneşi, Yaprak Dökümü , Damga, Miskinler Tekkesi

Hikâyeleri: Eski Ahbap, Tanrı Misafiri, Sönmüş Yıldızlar, Boyunduruk

Gezi Yazıları: Anadolu Notları

Tiyatroları: Yaprak Dökümü, Eski Rüya, Hançer, Balıkesir Muhasebecisi, Eski Borç, Gözdağı

5

Millî Mücadele Dönemi Türk Edebiyatı

Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1899-1974)

Fecr-i Âtî’de iken ferdiyetçi sanat anlayışını benimseyen sanatçı, daha sonra millî edebiyat cereyanına katıldı

İlk eserlerinde mistik bir hava vardır

1916’dan sonra ülke gerçeklerini ve millî duyguları işleyen hikâyeler yazmıştır

Roman, hikâye, deneme, mensur şiir, makale ve anı türünde eserleri vardır

Romanlarında Türk halkının yaşayışı ve problemleri başlıca konudur

Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar olan dönemde Türk halkının yaşadığı gelişme ve değişmeleri işlemiştir

Aydınlarla halk arasındaki zıtlıkları da konu edinmiştir

Eserlerinde sağlam bir gözlemcilik ve ona dayanan bir realizm vardır

Eserleri teknik bakımdan sağlamdır

Karakterleri başarıyla canlandırmıştır

Titiz bir üslûpçudur

Hikâyeleri: Bir Serencam, Rahmet, Millî Savaş Hikâyeleri

Romanları: Kiralık Konak, Nur Baba, Hüküm Gecesi, Sodom ve Gomore, yaban, Ankara, Bir Sürgün, Panorama

Diğer eserleri: Erenlerin Bağından, Zorakî Diplomat, Anamın Kitabı, vatan Yolunda

Halide Edip Adıvar (1884-1964)

Romancı ve hikâyeci

Ünlü, Sultanahmet mitingi ile halkı coşturmuş ve bizzat millî mücadelenin içinde yer almıştır

Romanlarındaki belli başlı konular, Kurtuluş Savaşı, çocukluk hatıraları ve aşktır

Kahramanlarını daha çok kadınlar arasından seçen sanatçı, karakter bulmakta başarılıdır

Kadınlara da üstün özellikleri vermiştir

Gözlem, tasvir ve tahlillerde başarılıdır

Sosyal çevreye önem verir

Dili kullanmada başarılı değildir

Dağınık, düzensiz bir üslûbu vardır

Eserleri: Handan, Son Eseri, Ateşten Gömlek, Vurun *****ye, Zeyno’nun Oğlu, Sinekli Bakkal, Tatarcık, Mor Salkımlı Ev, Dağa Çıkan Kurt, Harap Mabetler

Beş Hececiler

Şiire 1

Dünya Savaşı ve Millî Mücadele yıllarında başlayan, Mütareke yıllarında şöhret kazanan hececiler, Anadolu'yu ve vasat insan tipini şiire soktular

Memleket sevgisi, yurt güzellikleri, kahramanlık ve yiğitlik, işledikleri başlıca konulardır

Hecenin bu beş şairi millî edebiyat akımından etkilenmiş ve aruzu bırakarak şiirlerinde heceyi kullanmaya başlamışlardır

Bunda da oldukça başarılı olmuşlardır

Şiirde sade ve özentisiz olmayı tercih etmişlerdir

Orhan Seyfi Orhon (1890-1972)

Şiirlerinde konuşma dilini kullanmıştır

Bazı şiirlerinde halk şiiri şekillerini kullanmıştır

Daha çok şahsî temaları işleyen şair vatanî konuları da işlemiştir

Eserleri: Fırtına ve Kar, Peri Kızı ile Çoban, Gönülden Sesler, O Beyaz Bir Kuştu

Yusuf Ziya Ortaç (1896-1967)

Şiire aruzla başlamış, da ha sonra heceyi kullanmıştır

Günlük hayatın çeşitli görünümlerini sade bir dille işlemiştir

Akbaba adlı mizah dergisini çıkarmıştır

Eserleri: Akından Akına, Aşıklar Yolu, Yanardağ, Bir Rüzgâr Esti

Faruk Nafiz Çamlıbel (1898-1973)

Beş Hececilerin en genci ve en başarılısıdır

Buna rağmen aruzu da tamamen terk etmemiştir

Şiirlerinde Anadolu’yu, memleket sevgisini anlatmıştır

Ferî konuları da işlemiştir

başlıca konu ve temaları, aşk, hasret, tabiat, ölüm, kahramanlık, ihtiras

Lirik şiirleri vardır

Şiirleri: Han Duvarları, Çoban Çeşmesi, Dinle Neyden, Gönülden Gönüle

Tiyatro eserleri: Canavar, Akın, Özyurt, Kahraman

Enis Behiç Koryürek'in (1892-1949)

Şiire aruzla başlamıştır

Heceyle yazdığı ilk şiirlerinde aşkı işlemekle beraber, daha sonra Kurtuluş Savaşı yıllarında millî duyguları ve tarihî kahramanlıkları işlemiştir

Şiirleri: Miras, Güneşin Ölümü

Halit Fahri Ozansoy (1891-1971)

“Aruza Veda” adlı şiiriyle aruzu bırakıp heceyi kullanmaya başlamıştır

Şiirlerinde konuşulan Türkçeyi başarıyla kullanmıştır

Derin bir melânkoli ev karamsarlık taşıyan şiirlerinde ferdî konuları işlemiştir

Şiir, roman ve tiyatro türünde eserleri vardır: Cenk Duyguları, Efsaneler, Baykuş, Hayalet

Kemalettin Kamu (1901-1948)

Dönemin Bağımsız İsimleri

Mehmet Âkif Ersoy (1873-1936)

Dinî, millî şiirleriyle tanınır

Bir destan şairidir (Çanakkale Şehitlerine)

İslâmcılık akımının temsilcisidir

Şiirlerinde dinî lirizm dikkati çeker

Öğretici, öğüt verici, birliği ve bütünlüğü sağlayıcı şiirleri vardır

Savaş sırasında ve sonrasında kurtuluşun ve gelişmenin ancak dine sarılmakla olacağını, batının sadece ilminin alınabileceğini savunmuştur

Türk şiirine gerçek realizm onunla girmiştir

O, toplum hayatını bütün yönleriyle aksettirmiştir

Hatta sokak aralarında konuşulan dili bile şiirine yansıtabilmiştir

Gözlemlerinden çokça faydalanmıştır

Tasvir edici ve tahkiyeli anlatımı sayesinde şiirinde canlı tablolar çizmiştir

Aruzu Türkçeye başarıyla uygulamıştır

Nazmı nesre yaklaştıranlardandır

Manzum hikâye şeklinde şiirleri cardır

Bu şiirlerinde günlük hayatı, toplum hayatını başarıyla anlatmıştır

Özellikle yoksullara, sakatlara, kimsesizlere karşı acıma duygusu bu tür şiirlerinde belirgindir

Hasta, Küfe, Meyhane, Seyfi Baba, Hasır, Mahalle Kahvesi bu türün örnekleridir

Şiirlerini Safahat adlı kitabında toplamıştır

Safahat yedi kitaptan oluşur: Safahat, Hakk’ın Sesleri, Süleymaniye Kürsüsünde, Fatih Kürsüsünde, Hatıralar, Asım ve Gölgeler

Makaleleri A

Abdülkadiroğlu tarafından yayımlanmıştır

Yahya Kemal Beyatlı (1884-1958)

Şair ve yazar

Eski nazım biçimleriyle -az da olsa değişikliğe uğratarak- yeni konuları işlemiştir

Aruzu Türkçede başarıyla uygulamıştır

Sadece Ok şiirini heceyle yazmıştır

Şiirde dile, uygun kelimelerin seçilerek yerli yerinde kullanılmasına özen göstermiştir

Parnasizmin en önemli temsilcisidir

Şiirde şekil mükemmelliğine, ahenge ve kafiyeye önem vermiştir

İşlediği başlıca konu ve temalar: aşk,i tabiat, kahramanlık, ölüm, sonsuzluk

Şiirlerinde Osmanlı hayranlığı oldukça açıktır ve İstanbul'u da şiirde en çok işleyen şairdir

O tam bir İstanbul aşığıdır

Tevfik Fikret’in “Sis” adlı, İstanbul'u tahkir ettiği şiirine karşı “Siste Söyleniş” adlı şiiriyle cevap vermiştir

Şiirleri: Kendi Gök Kubbemiz, Eski Şirin Rüzgârıyla, Rubailer

Nesirleri: Eğil Dağlar, Aziz İstanbul, Edebiyata Dair

6

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı, Divan edebiyatının terk edilmesinden sonra teşekkül eden Tanzimat, Servet-i Fünun, Fecr-i Ati ve Millî Edebiyat adlarıyla anılan edebiyat tarzları vasıtasıyla oluşturulan zemin üzerine kurulmuştur

Cumhuriyet devri edebiyatının ilk dönem eserleri değişen siyasî, sosyal ve kültürel çerçevenin etkilerini taşır

Dildeki sadeleşme hareketi artık yerleşmiştir

Aruz bırakılarak hece kullanılmıştır

Şiirde ve düz yazıda toplumun her kesiminden gelen sanatçılar sayesinde konular oldukça genişletilmiştir

Buna bağlı olarak mekânlar da çeşitlilik kazanmıştır

Anadolu’ya daha çok yer verilmiştir

Roman ve hikâyelerde toplum sorunları, gözleme dayanan bir gerçeklikle anlatılmıştır

Kurtuluş Savaşı ve bu dönemdeki toplum hayatı da konu edilmiştir

Tiyatro eserlerinde de millî konular işlenmiştir

a

1940 Yılına Kadar Türk Edebiyatı

1900'den sonra doğan, ilk gençlik ve olgunluk yılları Cumhuriyet’in ilk devresinde geçen ilk şairler nesli, şiire Yahya Kemal’in, Ahmet Haşim’in ve batı şairlerinin etkisiyle ve kendi yaratıcılıklarının katkısıyla yeni estetik şekiller kazandırdı

Ahmet Hamdi Tanpınar, Türkçeye Paul Valery'nin şiir görüşünü uygulayarak, yoğun kapalı, derin şiirler yazdı

Ahmet Kutsi Tecer (1901-1967), Tanpınar'ı hatırlatan özelliklerin yer aldığı folklor kaynaklı değişik eserler meydana getirdi

Necip Fazıl Kısakürek (1905-1983) çok yönlü kişiliğinin etkisiyle ve Türkçeyi ustaca kullandığı şiir ve piyeslerinde Anadolu insanının mistik eğilimlerini orijinal ve modern bir üslûpla ifade etti

Yedi Meşaleciler

Sabri Esat Siyavuşgil, Ziya Osman Saba, Yaşar Nabi Nayır, Kenan Hulusi, Cevdet Kudret Solok, Muammer Lütfi, Vasfi Mahir Kocatürk

Bu edebî topluluk yeni bir edebiyat, farklı bir şiir anlayışı oluşturmak için toplanmıştır

Beş Hececiler’e karşı çıkmışlardır

“Samimîlik, canlılık ve devamlı yenilik” ilkelerini benimsediler

Fransız edebiyatını örnek alacaklarını bildirdiler

Buna rağmen kendileri de Beşe Hececiler’in yolundan gitmişlerdir

Türk şiirine herhangi bir yenilik getirmemişlerdir

Dönemin Sanatçıları

Ahmet Kutsi Tecer (1901-1967)

Avrupai şiir anlayışından âşık tarzı söyleyişe yönelmiştir

Şiirlerinde iç duygu ve bununla birlikte gelişen hafif sesli bir musiki havası vardır

Şiir kitabı: Şiirler

Tiyatroları: Koçyiğit Köroğlu, Köşebaşı, Bir Pazar Günü, Satılık Ev

Necip Fazıl Kısakürek (1905-1983)

Şiirlerinde insanın evrendeki yerini, madde ve ruh meselelerini, insanın iç dünyasına ait çeşitli yönleri, gizli duyguları işlemiştir

Hissi ve fikri şiir oluşturan iki unsur olarak kabul eder

Sağlam bir dil ve üslûp; kuvvetli bir lirizm, başarılı bir teknik sahibidir

Ağaç ve Büyük Doğu dergilerini çıkarmıştır

Şiirleri: Örümcek Ağı, Kaldırımlar, Ben ve Ötesi, Sonsuzluk Kervanı, Çile Şiirlerim

Roman ve tiyatro türünde de eserleri vardır: Birkaç Hikâye Birkaç Tahlil, Ruh Burkuntularından Hikâyeler, Hikâyelerim

Cahit Sıtkı Tarancı (1910-1956)

Sade, yalın, ahenkli bir dille, konuşma diliyle şiirler yazmıştır

Şiirlerinde iç sıkıntılarını, karamsarlığı, özellikle sürekli korktuğu ölümü, ama bununla birlikte yaşama bağlılığı konu edinmiştir

Şiirleri: Otuz Beş Yaş, Düşten Güzel, Ömrümde Sükût

Nesirleri: Ziya’ya Mektuplar

Memduh Şevket Esendal (1883-1952)

Romancı ve hikâyeci

Romanlarında kendi deyimi ile “topluma ayna tutmuştur”

Hikâyelerinde gözlem gücü son derece güçlüdür

Toplum hayatındaki aksaklıklara değinmiştir

Dili temiz; anlatımı güçlüdür

Konuşma dilini kullanmıştır

Hikâyelerinde Çehov tarzının temsilcisidir

Romanları: Ayaşlı ve Kiracıları, Vassaf Bey

Hikâyeleri: Hikâyeler, Otlakçı, Hava Parası, Mendil Altında, Temiz Sevgiler

Ahmet Hamdi Tanpınar (1901-1962)

Hikâye, roman, deneme, makale, edebiyat tarihi ve şiir türlerinde eserler vermiştir

Ama en önemli özelliği şairliğidir

Şiirlerindeki temel unsurlar; his, hayal ve musikidir

En çok işlediği konu zamandır

Şuuraltı da önemlidir

Şiirlerinde sembolistlerin etkisi vardır

Sade bir dille yazdığı şiirlerde hece ölçüsünü kullanmıştır

Hikâye ve romanlarında dönemin toplum hayatını ve çelişkilerini ortaya koymuştur

Psikolojik yön de önemlidir

Dili başarıyla kullanmıştır

Şiirleri: Şiirler

Deneme: Beş Şehir

Roman: Huzur, Mahur Beste, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Sahnenin Dışındakiler

Hikâye: Yaz Yağmuru, Abdullah Efendi’nin Rüyaları

Edebiyat: 19

Asır Türk Edebiyatı Tarihi

Abdülhak Şinasi Hisar (1888-1963)

Tenkitçi ve romancı

Nesirlerinde görgü, hatıra, tasvir ve kültür unsurları ağır basar

Sanatlı ve uzun cümleleri vardır

Romanları: Fehim Bey ve Biz, Çamlıca’daki Eniştemiz

Diğer eserleri: Boğaziçi Mektupları, Geçmiş Zaman Köşkleri, Boğaziçi Yalıları

b

Son Dönem Türk Edebiyatı

Garipçiler

Şiirlerini 1941 yılında Garip adlı kitapta toplayan Orhan Veli Kanık ve onunla aynı tarzı paylaşan Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat, Garipçiler adıyla anıldılar ve Türk şiirinde yeni bir akım meydana getirdiler

Bu adı almalarında Orhan Veli’nin “Kitabe-i Seng-i Mezar” adlı şiirinin garip tepkilere sebep olasının ve garip bulunmasının etkisi olmuştur

Bu akımın amacı şiiri, öteden beri vazgeçilmez unsurlar sayılan vezin, kafiye, nazım şekli, nazım birimi; şairanelik, mecazlı söyleyiş, söz sanatı ve süs gibi unsurlardan sıyırarak, duyuların yalın ifadesi hâline getirmekti

Bu akımda hiç bir kural ve kalıba bağlanmamak prensip edinilmiştir

Sade bir dil kullanmışlardır

Günlük ve sıradan konuları işlemişlerdir

Sıradan insanların problemleri, yaşama sevinci, hayattaki gariplikler şiirlerinin başlıca konularıdır

Şiirde o zamana kadar işlenmemiş konuları ele almışlardır

Orhan Veli, bu tarzda yazdığı başarılı şiirlerle kendisinden sonrakileri büyük ölçüde etkiledi

Genç yaşında Rusya'ya giden ve oradan marksist ve materyalist bir inançla dönen Nazım Hikmet Ran (1902-1963) Türkçenin estetiğini Mayakovski tesirleri taşıyan yeni bir tarzda kullanarak ihtilâlci şiirler yazdı

1960'lı yıllardan sonra Türk Edebiyatı içinde yaygınlaşan sosyalist akımının başlangıcı bu şiirler oldu

Ahmet Muhip Dıranas, şiiri tamamen estetik olarak kabul eden şairlerdendir

Aynı nesilden olan Arif Nihat Asya (1904-1976) üslûp ve ruh yönünden zenginliğini şiirlerine aksettiren orijinal bir şairdir

Türk edebiyatında küçük klâsik hikâye yazma geleneğinin kurucusu ve en başarılı temsilcisi olan Ömer Seyfettin'in (1884-1920) hikâye kitapları 144 baskı yaparken kendisi en çok okunan yazar oldu

Sait Faik Abasıyanık (1906-1948) ve Sabahattin Ali'nin 1935 yılından sonra yayınladıkları hikâyeler, birbirinden farklı iki yeni çığır açtı

Sait Faik, konuları İstanbul'da geçen ve şahsî izlenimlerine dayanan şiir duygusuyla dolu hikâyeler yazdı

Materyalist bir dünya görüşüne sahip olan Sabahattin Ali, dış tasvirlere ve sade olaylara fazla önem veren hikâyeler yazdı

Bu iki yazarla birlikte 1960'lı yıllardan sonra yoğunlaşan günlük olaylar, düşünce ve beklentiler edebiyata girmeye başladı

Cahit Sıtkı Tarancı (1910-1956) aynı sadeliği, vezin ve kafiyeyi kullanarak sağladı

Tarancı mısra içindeki belirli durakları kaldırarak veya değiştirerek hece vezninde yenilik yaptı

Bu neslin dünya görüşü Andre Gide'in tesiri ile varlık ötesi geçmiş ve gelecek tasavvurları olmaksızın anlık duyumlara dayanıyordu

Sait Faik'in eserleri de dahil olmak üzere bu grubun eserlerinde yaşama sevinci hâkimdir

Serbest şiir hızla yayılmış, Asaf Halet Çelebi, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Behçet Necatigil gibi başarılı temsilciler yetişmiştir

Asaf Halet Çelebi bazı şiirlerinde doğu mistisizmi ile tasavvufu birleştirdi

İlk şiirlerinde serbest çağrışımlara yer veren Fazıl Hüsnü Dağlarca, şuur altının karanlık akımlarını ifade eden sembollerle dolu orijinal şiirler yazdı

Behçet Necatigil, şiirlerinde büyük şehir hayatı içinde ezilmiş ve kaybolmuş insanın kırık, karanlık, dolaşık duygularını anlattı

Şiirlerinde ahengi ihmal eden Necatigil, divan şiirinde olduğu gibi, gittikçe derinleşen bir arka plânı işlemiştir

1950 yılından itibaren Türk yazar ve şairlerinin büyük bir kısmı, hayat görüşlerini "toplumsal gerçekçilik" adıyla edebiyata uyguladılar

Bu dönemde Batıdan gelen varoluşçuluk ve gerçeküstücülük akımları da hayata bakış tarzıyla beraber eserlerinin kompozisyon ve üslûbunu da değiştirdi

Son kırk yıllık Türk Edebiyatı Batıdan gelen akımlar, sosyalist dünya görüşü, millî ve dinî yaklaşımlar ve çok partili dönemde çeşitlenen politik tercihler doğrultusunda fevkalâde çeşitlilik göstermekte, edebiyat çok kere vasıta gibi kullanılmakta ve yeni arayışlar içinde görünmektedir

Kısa zaman içinde büyük şöhret kazanan veya adını pek az duyurabilen yazar ve şairlerin Cumhuriyet terkibi paralelinde kurulmakta olan yeni edebiyat geleneklerine katkıda bulunmalarına rağmen, bunlar hakkında objektif tenkitler yapmak ve edebiyat tarihindeki yerlerini belirlemek mümkün olamamaktadır

Özellikle 1960'lı yıllardan sonra yetişen kadın yazar ve şairlerin sayılarının artmış olması, feminist akımın da diğer pek çok akım gibi Türk Edebiyatı içinde yer almasını sağlamıştır

1950-1986 yılları arasında isimleri en çok duyulan ve okunan roman ve hikâyeciler şöyle sıralanabilir:

Halide Nusret Zorlutuna, Nihal Atsız, Safiye Erol, Tarık Dursun K

, Atilla İlhan, Yaşar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir, Tarık Buğra, Mustafa Necati Sepetçioğlu, Firuzan, Adalet Ağaoğlu, Sevgi Soysal, Tomris Uyar, Emine Işınsu, Sevinç Çokum, Selim İleri, Cevat Şakir (Halikarnas Balıkçısı), Bekir Büyükarkın, Necati Cumalı, Haldun Taner, Mustafa Kutlu, Muhtar Tevfikoğlu, Bahaettin Özkişi, Durali Yılmaz, Rasim Özdenören, Şevket Bulut

Bu dönemin şairleri:

Behçet Kemal Çağlar, Necati Cumalı, Ümit Yaşar Oğuzcan, Bekir Sıtkı Erdoğan, Atilla İlhan, Yavuz Bülent Bakiler, Mehmet Çınarlı, Mustafa Necati Karaer, Munis Faik Ozansoy, Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu, İlhan Geçer, Bedri Rahmi Eyüpoğlu, Turgut Uyar, Sezai Karakoç, Bahaettin Karakoç'tur

Fazıl Hüsnü Dağlarca (1914-)

Çağdaş Türk şiirinde başlı başına bir 'ekol' olan Fazıl Hüsnü Dağlarca, şiire soyut konularla başlamıştır

Yaratılışı kâinatın sırlarını araştırmaya çalışır

Sonraları kahramanlık konularını, destansı konuları işlemiştir

Şiirleri, destanlar, toplumcu-gerçekçi şiirler ve felsefi-lirik şiirler olarak sınıflandırılabilir

Eserleri: Çocuk ve Allah, Çankırı Destanı, Anıtkabir, Üç Şehitler Destanı, Yedi Memetler

Ahmet Muhip Dıranas (1909-1980)

Şiirlerinde Anadolu’yu, memleket manzaralarını ve tarih sevgilerini işleyen destansı şiirleri yazmıştır

Baudelaire’den etkilenmiş ve onun havasını yansıtan şiirler yazmıştır

Ölçü ve kafiyeye sıkı sıkıya bağlıdır

Sese ve ahenge önem verir

Eserleri: Şiirleri, Gölgeler, O Böyle İstemezdi

Orhan Veli Kanık

Şiirleri Garip ve Vazgeçemediklerim adlı şiir kitaplarında toplanmıştır

Manzum fabl çevirileri de vardır

Günlük yaşamı konu edinir

Yer yer alacı bir üslûbu vardır

Şiirle ilgili görüşlerini Garip adlı kitabının ön sözünde yazmıştır

Sait Faik Abasıyanık (1906-1954)

Hikâyeleri ile tanınır

Yazmanın kendisi için bir ihtiyaç olduğuna inanmıştır

Gözlemci ve gerçekçi bir yazardır

Toplumu konu alan hikâyelerinde toplum sorunlarına değinmiştir

Anlatımı samimidir

Kişileri yaşadıkları çevreye göre ele alır

Deniz, tabiat, yaşlı bir adam, bir boyacı çocuk, balıkçı kahvesi gibi unsurlar ve benzeri küçük ve ayrıntı sayılabilecek unsurlar onun hikâyelerinde sık sık görülür

Hikâyeleri yapmacıktan ve sanat kaygısından uzaktır

Zaman zaman argo sözlere de yer vermiştir

Hikâyeleri: Semaver, Lüzumsuz Adam, Şahmerdan, Sarnıç, Havada Bulut, Kumpanya, Tüneldeki Çocuk, Alemdağda Var Bir Yılan

Falih Rıfkı Atay (1904-1971)

Gezi türündeki eserleriyle tanınır

İnceleme, makale, anı ve fıkra türlerinde eserler vermiştir

Atatürk’ün yakınında bulunmuş ve onunla ilgili anıları ile şöhret sağlamıştır

Nesir dilinin gelişmesine katkıda bulunmuştur

Eserleri: Ateş ve Güneş, Zeytin Dağı, Deniz Aşırı, Tuna Kıyıları, Bizim Akdeniz, Çankaya

Peyami Safa (1889-1961)

Roman, hikâye, makale, fıkra türünde eserleri vardır

1918’de çıkardığı “Yirminci Asır” adlı gazete ve bu gazetede çıkan “Asrın Hikâyeleri” ile tanındı

Romanlarıyla üne kavuşmuştur

Sanat değeri olan eserlerinde Peyami Safa adını; para kazanmak amacıyla yazdığı eserlerinde “Server Bedi” takma adını kullanmıştır

Romanlarında psikolojik tahlillere önem verir

Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’nda kendi hayatının bir bölümünü kahramanın hayatı gibi anlatmıştır

Çeşitli gazetelerde yayımlanan makale ve fıkraları “Objektif” adı altında seri hâlinde yayımlandı

Romanları: Sözde Kızlar, Mahşer, Canan, Fatih-Harbiye, Matmazel Noralya’nın Koltuğu, Biz İnsanlar, Yalnızız, Şimşek, Bir Akşamdı, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Bir Tereddüdün Romanı, Cumbadan Rumbaya, (Bir Genç Kız Kalbinin Cürmü, Bektaşiler Arasında Bir Genç Kızın Hatırası, Bodrumda Kalanlar, Altın Kupa, Bıçağı Sapla, Al Kanlar İçinde, Attila (tarihi roman),

Hikâyeleri: Küçük Alp’in Yıldızı ve Bir Varmış Bir Yokmuş (çocuk hikâyeleri)

Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas Balıkçısı) (1886-1963)

Üç yıllığına sürgüne gönderildiği Bodrum’a yerleşmiş ve kendisine Bodrum’un antik çağdaki ismi olan “Halikarnas” adını almıştır

Denize sonsuz bir hayranlıkla bağlıdır

Eserlerinde Ege’yi, Akdeniz’i, buralardaki hayatı, balıkçılarını, gemicilerini, süngercilerini konu edinmiştir

Zengin denizci sözlüğünden yararlanmıştır

Roman ve hikâyelerinde teknik ve üslûp başarılı değildir

Eserleri: Aganta Burina Burinata, Mavi Sürgün, Merhaba Akdeniz, Ege’nin Dibi, Yaşasın Deniz

Nurullah Ataç (1898-1957)

Eleştiri ve deneme türünün yerleşmesinde etkili olmuştur

Daha çok eleştiri yazmıştır

Türkçenin özleşmesinde de katkıları ve desteği olmuştur

Arı bir dil kullanmıştır

Fransızcadan çeviriler yapmıştır

Devrik cümlelerin yerleşmesi için de uğraşmıştır

Eserleri: Günlerin Getirdiği, Karalama Defteri, Günce, Söz Arasında, Diyelim

Suut Kemal Yetkin

Deneme ve eleştiri yazarıdır

Denemeleriyle meşhurdur

Özlü ve yoğun denemeleri vardır

Felsefe, sanat, estetik ve güzel sanatlar konularında eserleri vardır

Açık ve akıcı bir üslûbu vardır

Dili çok iyi kullanır

Eserleri: Edebiyat Üzerine, Yokuşa Doğru, Günlerin Götürdüğü, Düşün Payı, Edebî Meslekler

Yaşar Kemal (1922-)

Asıl adı Kemal Sadık Göğceli’dir

Edebiyata folklor çalışmalarıyla başlamıştır

Alışılmıştan farklı köy romanları yazmıştır

Kişilerin iç dünyaları üzerinde durmuştur

Köylüleri de aynı şekilde anlatmıştır

Tabiata ve halka büyük önem verir

Sanatlı ve şiirli bir dil kullanır

Kahramanlarını yerli dilleriyle birlikte ele alır

Romanlarında yer olarak daha çok Çukurova ve Toroslar geçer

Eserleri: İnce Memed, Yer Demir Gök Bakır, Ölmez Otu, Çakırcalı Efe

Orhan Kemal (1914-1970)

Asıl adı Raşit Öğütçü’dür

Hikâye ve romanlarında hayatın değişik yönlerini ve kişilerini işlemiştir

Bir yandan Anadolu’yu işlerken diğer taraftan büyük şehir hayatını yansıtmaya çalışmıştır

Toplumcu gerçekçiliği en çok işleyenlerdendir

Hikâyeleri: Ekmek Kavgası, Arka Sokak, Kardeş Payı

Romanları: Baba Evi, Hanımın Çiftliği, Gurbet Kuşları, Kanlı Topraklar