Kan Gruplari Ve Değişik Kalitim Biçimleri Hakkında Biyoloji Dersi Konu Anlatımı

**Prof. Dr. Sinsi** · 12-20-2012

KAN GRUPLARI ve DEĞİŞİK KALITIM BİÇİMLERİ

A

KAN KARAKTERLERİ

1

ABO Karakteri

A geni, B geni, O geni olmak üzere üç ayrı alel genle kalıtılır

A ve B genleri O genine baskın, kendi aralarında ise eşbaskındır

*

*

Kan grubu, kan alış verişinde çok etkilidir

Bireylerin kan grubunu belirleyen, alyuvarlarında bulunan antijenler (aglütinojen)'dir

Kan plazmasında (serum) ise antijenlere karşı oluşturulmuş antikorlar (aglütinin) bulunur

*

•* Kan Alış - Verişi

Her grubun kendi grubuyla yaptığı alış-verişler idealdir

Yandaki şekilde gösterilen noktalı oklar ise, yarı çökelmeli kan nakilleridir

Ancak acil durumlarda uygulanabilir

*

•* Aglutinasyon (Çökelme)

Uygun olmayan kan nakillerinde kan serumunda bulunan antikorlar alyuvarları birbirine yapıştırıp bağlayarak çökelmelerini sağlarlar

Buna aglütinasyon denir

A antijeni + a antikoru = Çökelme

Alıcının antikor üreticisi olduğu durumlar kan nakli için uygun değildir

Çünkü, tam çökelme olur

*

2

Rh Karakteri

Bu karakter kan grubunun pozitif (+) veya negatifliğini (–) belirler

Pozitiflik geni negatiflik genine baskındır

*

•* Rh Uyuşmazlığı (Eritroblastosis fetalis)

Anne Rh– ve baba Rh+ olduğu zaman, ikinci ve sonraki Rh+ çocuklarda görülebilir

Böyle çocuklar gelişmenin erken evresinde düşük olarak atılabilir veya gelişmesini tamamlayarak doğarlar

İlk gebelikte çocuk Rh+ bile olsa annenin kanı çocuğun kanını tanımaz

Doğum esnasındaki yaralanmalarla tanımış olur ve annenin kanı çocuğun Rh proteinine karşı Rh antikorunu oluşturur

Sonraki gebeliklerde bu antikorlar plasentadan geçerse çocuğun kanını çökeltir ve tahrip edebilir

*

B

DEĞİŞİK KALITIM BİÇİMLERİ

1

Çok Alellik

Değişik canlı türlerinin bazı karakterlerinde alel gen çeşidi ikiden fazladır

Buna çok alellik denir

Ancak, bu durumda da bir birey iki adet alel gen bulundurabilir

Bu durumda bireylerin genotip çeşidi formülüyle bulunabilir

Bireylerin fenotip çeşidinin ne kadar olacağı hakkında kesin bir şey söylenemez

Çok alelliğe en iyi örnekler, insan kan grubu ve tavşanlarda post rengidir

*

2

Eş Baskınlık (Ekivalentlik)

Bir karakteri belirleyen iki farklı gen birbirlerine baskınlık sağlayamazlarsa veya eşit değerde baskınlık oluştururlarsa, dış görünüş (fenotip) iki genin de etkisiyle ortaya çıkar

*

*

Böylece heterozigot bireyler üçüncü bir fenotipi göstermiş olurlar

Böyle karekterlerde genotip çeşidi değişmez

Fenotip çeşidi (3) genotip çeşidine eşit (3) olur

*

3

Çok Genli Kalıtım

İnsanlara ait, boy uzunluğu, vücut iriliği, zekilik, deri rengi; hayvanlarda süt verimi, yumurta verimi, meyvelerde büyüklük, tavuklarda ibik şekli gibi birçok karakter bir’den fazla alel gen çifti ile aktarılır

İnsanda deri rengi 2 ayrı gen çiftiyle kalıtılır

Tam bir zenci AABB genotipindedir

Tam bir beyaz ise aabb’dir

Her ikisi çaprazlandığında AaBb genotipli F1 melez olacaktır

F2 de ise tam siyah zenciden beyaza doğru geniş bir açılıma rastlanır

*

4

Ayrılmama Olayı

Mayoz bölünme ile gametler meydana gelirken, bölünmenin I

anafaz safhasında homolog kromozomlar, II

anafaz da ise kardeş kromatidler birbirlerinden ayrılamayarak aynı hücreye gidebilirler

Sonuçta kromozom sayısı bir fazla ve bir eksik gametler meydana gelir

Bu anormal gametlerin normal gametlerle döllenmesiyle ise (2n + 1) ve (2n - 1) kromozomlu bireyler meydana gelir

*

5

Kontrol Çaprazlaması

Baskın fenotipteki bir bireyin, heterozigot mu, yoksa homozigot mu olduğunu anlamak için yapılır

Bunun için, baskın birey, fenotipine bakıldığında genotipi tahmin edilebilen bireyle (genellikle çekinikle) çaprazlanır

Oluşan bütün bireyler baskın ise, incelenen canlı homozigottur

Ancak çekinik bireyler de oluşursa incelenen canlı heterozigottur

*

Örnek Soru :

Bir ailede anne, A özelliği bakımından baskın fenotiptedir ve bu özelliğin çekinik genini de taşımaktadır (heterozigot)

Babanın genotipi aşağıdakilerin hangisindeki gibi olursa, çocukların fenotipinde bu çekinik özellik kesinlikle görülmez?

*

A) AA****************** B) Aa****************** C) aa****************** D) xAy****************** E) xay

(2000 – ÖSS)

Cevap A

12-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Kan Gruplari Ve Değişik Kalitim Biçimleri Hakkında Biyoloji Dersi Konu Anlatımı KAN GRUPLARI ve DEĞİŞİK KALITIM BİÇİMLERİ A KAN KARAKTERLERİ 1 ABO Karakteri A geni, B geni, O geni olmak üzere üç ayrı alel genle kalıtılır A ve B genleri O genine baskın, kendi aralarında ise eşbaskındır * * Kan grubu, kan alış verişinde çok etkilidir Bireylerin kan grubunu belirleyen, alyuvarlarında bulunan antijenler (aglütinojen)'dir Kan plazmasında (serum) ise antijenlere karşı oluşturulmuş antikorlar (aglütinin) bulunur * •* Kan Alış - Verişi Her grubun kendi grubuyla yaptığı alış-verişler idealdir Yandaki şekilde gösterilen noktalı oklar ise, yarı çökelmeli kan nakilleridir Ancak acil durumlarda uygulanabilir * •* Aglutinasyon (Çökelme) Uygun olmayan kan nakillerinde kan serumunda bulunan antikorlar alyuvarları birbirine yapıştırıp bağlayarak çökelmelerini sağlarlar Buna aglütinasyon denir A antijeni + a antikoru = Çökelme Alıcının antikor üreticisi olduğu durumlar kan nakli için uygun değildir Çünkü, tam çökelme olur * 2 Rh Karakteri Bu karakter kan grubunun pozitif (+) veya negatifliğini (–) belirler Pozitiflik geni negatiflik genine baskındır * •* Rh Uyuşmazlığı (Eritroblastosis fetalis) Anne Rh– ve baba Rh+ olduğu zaman, ikinci ve sonraki Rh+ çocuklarda görülebilir Böyle çocuklar gelişmenin erken evresinde düşük olarak atılabilir veya gelişmesini tamamlayarak doğarlar İlk gebelikte çocuk Rh+ bile olsa annenin kanı çocuğun kanını tanımaz Doğum esnasındaki yaralanmalarla tanımış olur ve annenin kanı çocuğun Rh proteinine karşı Rh antikorunu oluşturur Sonraki gebeliklerde bu antikorlar plasentadan geçerse çocuğun kanını çökeltir ve tahrip edebilir * B DEĞİŞİK KALITIM BİÇİMLERİ 1 Çok Alellik Değişik canlı türlerinin bazı karakterlerinde alel gen çeşidi ikiden fazladır Buna çok alellik denir Ancak, bu durumda da bir birey iki adet alel gen bulundurabilir Bu durumda bireylerin genotip çeşidi formülüyle bulunabilir Bireylerin fenotip çeşidinin ne kadar olacağı hakkında kesin bir şey söylenemez Çok alelliğe en iyi örnekler, insan kan grubu ve tavşanlarda post rengidir * 2 Eş Baskınlık (Ekivalentlik) Bir karakteri belirleyen iki farklı gen birbirlerine baskınlık sağlayamazlarsa veya eşit değerde baskınlık oluştururlarsa, dış görünüş (fenotip) iki genin de etkisiyle ortaya çıkar * * Böylece heterozigot bireyler üçüncü bir fenotipi göstermiş olurlar Böyle karekterlerde genotip çeşidi değişmez Fenotip çeşidi (3) genotip çeşidine eşit (3) olur * 3 Çok Genli Kalıtım İnsanlara ait, boy uzunluğu, vücut iriliği, zekilik, deri rengi; hayvanlarda süt verimi, yumurta verimi, meyvelerde büyüklük, tavuklarda ibik şekli gibi birçok karakter bir’den fazla alel gen çifti ile aktarılır İnsanda deri rengi 2 ayrı gen çiftiyle kalıtılır Tam bir zenci AABB genotipindedir Tam bir beyaz ise aabb’dir Her ikisi çaprazlandığında AaBb genotipli F1 melez olacaktır F2 de ise tam siyah zenciden beyaza doğru geniş bir açılıma rastlanır * 4 Ayrılmama Olayı Mayoz bölünme ile gametler meydana gelirken, bölünmenin I anafaz safhasında homolog kromozomlar, II anafaz da ise kardeş kromatidler birbirlerinden ayrılamayarak aynı hücreye gidebilirler Sonuçta kromozom sayısı bir fazla ve bir eksik gametler meydana gelir Bu anormal gametlerin normal gametlerle döllenmesiyle ise (2n + 1) ve (2n - 1) kromozomlu bireyler meydana gelir * 5 Kontrol Çaprazlaması Baskın fenotipteki bir bireyin, heterozigot mu, yoksa homozigot mu olduğunu anlamak için yapılır Bunun için, baskın birey, fenotipine bakıldığında genotipi tahmin edilebilen bireyle (genellikle çekinikle) çaprazlanır Oluşan bütün bireyler baskın ise, incelenen canlı homozigottur Ancak çekinik bireyler de oluşursa incelenen canlı heterozigottur * Örnek Soru : Bir ailede anne, A özelliği bakımından baskın fenotiptedir ve bu özelliğin çekinik genini de taşımaktadır (heterozigot) Babanın genotipi aşağıdakilerin hangisindeki gibi olursa, çocukların fenotipinde bu çekinik özellik kesinlikle görülmez? * A) AA**************** B) Aa************** C) aa************** D) xAy**************** E) xay (2000 – ÖSS) Cevap A