|
Prof. Dr. Sinsi
|
İnsanda Destek Ve Hareket Hakkında Biyoloji Dersi Konu Anlatımı
İnsanda Destek ve Hareket
İnsanların dik durması ve aktif hareket etmesi destek ve hareket sistemi ile sağlanır Hareketler kas, kemik, ve eklemin birlikte çalışmasıyla gerçekleşir İnsanda, destek ve hareket sistemi elemanı olan kemik
doku, iskelet adını alır
A İnsanda İskelet
İnsanda iskelet sistemi, vücudun çatısını oluşturur İskelet sistemi hareketi sağlamanın dışında iç or*ganları koruma, kas ve iç organlara bağlanma yüzeyi oluşturma görevi de yapar İskeleti oluşturan kemikler kalsiyum deposu olarak iş görür Aynı zamanda kemiklerde kan hücreleri de meydana gelir
iskelet, anne kanunda sekizinci,haftaya kadar kıkırdaktır, daha sonra kemikleşme başlar Doğum*dan sonra kemik gelişimim kalıtsal, bünyesel ve çevresel faktörler etkiler
1 Kemik Yapışı ve Çeşitleri
İnsan iskeletin! oluşturan kemikler, şekillerine göre dört grupta incelenir;
a Uzun kemikler: İki ucu şişkin, silindir şeklindeki kemiklerdir Şişkin olan uçlara kemik ucu, silindir şeklin*deki kısmına da kemik gövdesi denir Kemik gövdesi çok sıkı yapıdadır Ortasında uzunlamasına ilik kanalı denilen bir boşluk vardır ve içinde sarı ilik bulunur Kemik uçları daha gevşek, süngerimsi bir yapı gösterir Bu yapının boşluklarım da kırmızı ilik doldurur Kemiklerin üzerini örten kemik zarı (periost) uzun kemikte enine büyümeyi ve onarımı sağlar Uzun kemiklerin baş kısımlarında kıkırdak doku vardır Ayrıca uzun kemi*ğin baş kısmı ile gövdesi arasında bulunan kıkırdak doku bir süre kemiğin boyuna uzamasını sağlar ve daha sonra kemikleşir Kol ve bacak kemikleri uzun kemiklere örnektir
b Kısa Kemikler: Hemen hemen boy ve genişliği birbirine eşit olan kemiklerdir Kısa kemikler dıştan kemik zarı ile sarılmıştır Kemik zarının altında sert kemik, ortada ise süngerimsi kemik bulunur Süngerimsi yapıda kırmızı kemik iliğine rastlanır Kısa kemiklerde kemik kanalı bulunmaz El ve ayak parmakları kısa kemiklerdir
c Yassı Kemikler: Genişliği fazla olan kemiklerdir Bu kemiklerde yapılaşma kısa kemiklerde olduğu gibi*dir Kafatası kemikleri, kürek kemikleri, kaburgalar ve kalça kemikleri yassı kemiklerdir
d Düzensiz şekilli kemikler: Değişik şekillerde olan ve genellikle diğer bir kaç kemikle bağlantı kuran ke*miklerdir Örneğin, omurlar, bazı yüz kemikleri gibi
İnsan iskeleti yaklaşık 207 kemikten oluşmuştur İskeleti oluşturan kemik sayışı 207 olarak belirtilmesine rağmen, bazı kaynaklarda bu sayıya kulak (6) ve dil (1) kemikleri de eklenerek sayı artırılmıştır Bazı kaynaklarda ise kuyruk sokumu ve sağrı omurları birleşmiş olarak kabul edildiğinden, kemik sayışı daha az gösterilmiştir, iskelet baş, gövde ve üyeler iskeleti olarak üç bölümde incelenebilir
e Oval Kemikler: Örneğin dizkapağı kemiği
1 Baş İskeleti: Baş iskeleti, kafatası ve yüz iskeletinden oluşur Kafatası, beyni çevreleyen yassı kafatası kemiklerinden oluşmuştur Kafatasında bir alın, iki yan kafa, iki şakak, bir art kafa, bir temel, bir kalbur kemiği olmak üzere sekiz kemik bulunur Kafatası kemikleri doğum sırasında ince, yumuşak ve birbirleriyle kaynaş*mamış durumdadır İki yıl sonra birbirleriyle sıkıca kaynaşır Kafatasını da sadece omurilik ve sinirlerin çıkmasını sağlayan çeşitli delikler bulunur Yüz kemikleri iki tırnaksı, iki elmacık, iki burun, bir sapan, iki boynuz*cuk, iki üst çene, iki damak ve bir alt çene kemiğidir Alt çene kemiği, şakak kemiğine oynar eklemle bağlıdır
2 Gövde iskeleti: Omurga, boyundan kuyruk sokumuna kadar uzanan 33 omurun üst üste gelerek, hafif S şeklinde oluşturduğu bir yapıdır (Şekil 310) Her omur genel olarak iki yan çıkıntı, bir dikensi çıkıntı, omur gövdesi, omur deliği, omur yayları ve eklem çıkıntılarından oluşur
Omurlar kıkırdak yastıklarla (disklerle) birbirine bağlanarak omurgayı, üst üste yerleşen omur delikle*ri, omurga kanalım oluşturur Omurga boyun, sırt, bel, sağrı ve kuyruk sokumu olmak üzere beş bölgeye ay*rılır Boyun bölgesi yedi omurdan oluşur Birincisine atlas, ikincisine eksen denir Eksendeki bir çıkıntı atlas içine girmiştir Kafatası atlas kemiğine bağlıdır (Şekil 39) Bu nedenle başın hareket etmesi kolaylaşır
Sırt bölgesi on iki omurdan oluşur Kaburgalar bir ucuyla sırt omurlarına bağlanır Bel bölgesi beş omurdan oluşur Bel omuru vücudun hiçbir kısmıyla bağlantısı olmadığı için, bel bölgesi kolay hareket eder Sağrı beş, kuyruk sokumu ise dört omurdan oluşur Bu omurlar birleşerek tek kemik oluşturur Omurga, omuriliği korur ve vücudun dik durmasını sağlar, kaburga ve iç organların bağlanma yerlerim oluşturur
Göğüs kemiği, vücudun göğüs bölgesinde yer alan üst kısmı geniş, alta doğru sivrilen yassı bir ke*miktir Kaburga kemikleri on iki çifttir Bunlardan ilk yedi çifti doğrudan göğüs kemiğine bağlanır ve gerçek kaburgalar adım alır 8 9 ve 10 kaburga kemikleri birbiriyle birleştikten sonra yedinci kaburgaya bağlanır Son iki kaburga kemiğinin ön uçları serbesttir Bunlara yüzücü kaburgalar denir
3 Üyeler İskeleti: Omuz kemeri ve kalça kemeri ile gövdeye bağlanır(Şekil 36) Omuz kemeri, önde köp*rücük, arkada kürek kemiğinden oluşur Bir ucuyla göğüs kemiğine, bir ucuyla kürek kemiğine bağlanır Kal*ça kemeri, kalça, oturga ve çatı kemiğinden oluşur Bu kemikler önden birbirleriyle, arkadan sağrı omurlarıyla kaynaşarak leğen kemiğini oluşturur Bu yapı gövdeye bağlanarak karın boşluğundaki organlara alttan desteklik verir ve korur
Kollar, bir pazu kemiği, bir ön kol, bir dirsek, sekiz el bilek, beş el tarak, on dört el parmak olmak üzere her biri otuz kemikten oluşur Ön kol kemiği, dirsek kemiği tarafına dönme yeteneğindedir Böylece elin ve dışa dönüşü sağlanır (Şekil 312 )
Bacak kemikleri, bir uyluk, bir diz kapağı, bir baldır, bir kaval, yedi ayak bilek, beş ayak tarak ve on dört ayak parmak kemiği olmak üzere otuz kemikten oluşur Uyluk kemiği vücudun en uzun ve en sağlam kemiğidir Üstte, yuvarlak ucuyla kalçadaki eklem çukuruna girer Bacağın alt kısmında önde bulunan kemi*ğe kaval, arkada bulunan kemiğe baldır kemiği denir Kaval kemiği üstten, uyluk kemiğinin alt ucuyla diz eklemini oluşturur
Diz kapağı kemiği, diz eklemini korur Ayak iskeletinde bilek kemiklerinin ikisi kaynaşarak topuk ke-miğini oluşturur İnsanlar topuk ve parmaklarıyla yere basarlar
2 Eklem Yapışı ve Çeşitleri
Kemikler, yan yana ve uç uca geldiklerinde görevlerine ve hareket durumlarına göre aralarında bağ*lantılar yaparlar Bu bağlantılara eklem denir Eklemler hareket derecesine göre üç bölümde incelenir:
Oynamaz Eklemler: Kafatası gibi iskeletin hareket etmeyen kısımlarındaki kemiklerde görülür Kemikler, çok sıkı şekilde birbirine testere dişi gibi girinti ve çıkıntılarla bağlıdır (Şekil 314)
Az Oynar Eklemler: Hareketleri sınırlı olan eklemlerdir Omurların eklemleri bu tiptir Omurlar birbiri üzerine doğrudan doğruya binmezler, aralarında fibröz kıkırdaktan yapılmış yastıklar (diskler) vardır Aynı zamanda omurlar birbirleriyle ligamentler (kirişler) aracılığıyla bağlanmıştır Kaburgaların göğüs kemiği ile yaptığı eklem de az oynar ekleme örnektir Omurlarda disklerin kaymasıyla bel fıtığı denen omurga rahatsız*lıkları oluşur
Oynar Eklemler: Çoğunlukla vücudun hareket görevini üzerine almış kemikler arasında görülen tam hareketli eklemlerdir Bu eklemlerde, iki kemikten birinin çıkıntısı ile diğerinin girintisi birbirine uyacak şekil*dedir (Şekil 315) İki kemiğin arasında sinoviyal boşluk olduğundan kemiklerin serbest hareket etmesi sağ*lanır Eklem kıkırdakları kemiklerin uçunu örterek hem onlara uçlarda düzgünlük verir; hem de kısmen es*neklik kazandırır Sinoviyal boşluğu içten saran sinoviyal zar vardır "Sinoviyal zar", kan ve lenf damarların-dan sinoviyal sıvıyı (eklem sıvısı) süzmeye yarar Bu sıvı eklemlerin kaygan olmasını sağlar İleri yaşlarda eklem katılaşmaları bu süzme görevinin bozukluğundan olur Eklemleri oluşturan kemikler birbirlerine ligamentler ve kısmen kaslarla bağlanır Eklemlerin üzerinde eklemi koruyan eklem kapsülü bulunur
|