|
Prof. Dr. Sinsi
|
Göller - Göllerin Özellikleri - Göl Tipleri - Göller Hakkında Detaylı İçerik Konu
Göller
Göl : Karalar üzerindeki çukur alanlarda birikmiş ve belirli bir akıntısı olmayan durgun su kütlelerine göl denir
Göller tek tek bulundukları gibi yan yana birden fazla da bulunabilirler Göllerin yan yana bulundukları bölgelere göller yöresi denir
Göllerin Özellikleri
Göllerin bulundukları bölgenin iklimi, jeolojik ve jeomorfolojik özellikleri;
Gölün büyüklüğü : Dünya üzerindeki göllerin büyüklükleri değişkendir Hazar Gölü Dünya’nın en büyük gölüdür (424000 km2)
Gölün beslenmesi : Göller, yağış suları, akarsular ve kaynaklar tarafından beslenirGöllerin su seviyeleri beslenmeye bağlı olarak değişir Bazı göller fazla sularını bir akarsu ile deniz boşaltır Bu akarsulara göl ayağı ya da gideğen denir Göle su taşıyan akarsulara ise geleğen denir Örneğin Manyas ve Ulubat (Apolyont) gölleri bir akarsu ile sularını Marmara Denizi’ne boşaltır
Gölün derinliği : Tektonik ve krater göllerinin derinlikleri genellikle fazladır Dünya’nın en derin gölü tektonik bir göl olan Baykal Gölü’dür
Göl suyunun tuzluluğu : Göl sularının içinde çözünmüş halde madensel tuzlar bulunmaktadır Buharlaşma nedeniyle göl suyunun tuz yoğunluğu artar Özellikle kapalı havzalarda yüzeyden akış olmadığı için göl suları tuzludur Örneğin ülkemizdeki Burdur Gölü ve Tuz Gölü’nün suları tuzludur Açık havza göllerinde ise, sular yüzeyden boşaldığı için madensel tuz oranı düşük, buna bağlı olarak sular tatlıdır
Göl suyunun sıcaklığı : Göl suyunun sıcaklığı, gölün bulunduğu enleme, iklim koşullarına ve mevsime göre değişir Ayrıca gölün derinliği, gölün bulunduğu yükselti ve gölü besleyen sular da göl suyunun sıcaklığı üzerinde etkilidir
Göl suyunun hareketliliği : Göl suyunun hareketliliği üç nedene bağlıdır :
Gölün beslenmesine ve havzadaki iklim koşullarına bağlı oluşan seviye farkı nedeniyle su seviyesinde değişiklik olur
Göl yüzeyinde rüzgarlar etkisiyle dalgacıklar oluşur
Göl yüzeyinin bir bölümündeki basınç değişmeleri alçalma ve yükselme şeklindeki ritmik hareketlere neden olur Bunlara duran dalga ya da seş (seiches) dalgaları denir
Göl Tipleri
Göller, göl çanağının oluşum özelliklerine göre yerli kaya gölleri ve set gölleri olarak iki ana bölümde toplanır
Yerli Kaya Gölleri
Göl çanağının çeşitli nedenlerle ana kaya üzerinde oluşturduğu göllerdir Göl çanağını oluşturan etkene göre 4 gruba ayrılır
Tektonik Göller : Yerkabuğunun tektonik hareketleri sırasında oluşan çanaklardaki göllerdir
Volkanik Göller : Volkanik patlamalar ile oluşan çanaklardaki göllerdir Krater gölü, kaldera gölü ya da maar gölü gibi çeşitleri vardır
Karstik Göller : Eriyebilen kayaçların bulunduğu yerlerde oluşan göllerdir
Buzul Gölleri : Buzullaşma döneminde buzulların aşındırmasıyla oluşan çanaklardaki göllerdir
Göl Tipleri
Göller, göl çanağının oluşum özelliklerine göre yerli kaya gölleri ve set gölleri olarak iki ana bölümde toplanır
Set Gölleri
Çöküntü çukurlarının, vadilerin ya da koyların önünün bir setle kapatılması sonucu oluşan göllerdir
Alüvyal Set Gölleri : Akarsuların yan kollarının taşıdıkları alüvyonlarla ana akarsuyun önünü kapatması ile oluşan göllerdir
Kıyı Set Gölleri : Deniz akıntılarının oluşturduğu kıyı kordonlarının koyların önünü kapatmasıyla oluşan sığ göllerdir Bu göllere lagün adı da verilir
Moren Set Gölleri : Buzullardan çıkan suların önünün moren setleri ile kapatılması sonucu oluşan göllerdir
Heyelan Set Gölleri : Akarsu vadisinin önünün, toprak kayması sonucunda toprak kütlesi tarafından kapatılmasıyla oluşan göllerdir
Volkanik Set Gölleri : Volkanik olaylar sırasında çıkan lavların bir çukurluğun önünü kapatmasıyla oluşan göllerdir
Yapay Set Gölleri : Akarsu vadisinin önünün yapay bir setle kapatılması ile oluşan baraj gölleridir Baraj gölleri enerji üretmek, içme ve sulama suyu sağlamak, erozyonu önlemek, taşkınlardan korunmak amacıyla yapılır
Türkiye’de Göller
Ülkemizde göller, göl oluşumuna uygun koşulların bulunduğu Marmara, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Akdeniz Bölgesi’nde yoğunlaşmıştır Özellikle Akdeniz Bölgesi’nin batı kesiminde, göllerin kümelenmiş olduğu bir alan bulunmaktadır Buraya Göller Yöresi adı verilir
Göller Yöresi : Batı Toroslar’ın iç bölümünde kümelenen Beyşehir, Eğridir, Burdur, Suğla, Kovada, Acıgöl, Salda ve Yarışlı göllerinin bulunduğu alana göller yöresi adı verilir
Yerli Kaya Gölleri
Tektonik Göller : Sapanca Gölü, İznik Gölü, Ulubat Gölü, Manyas Gölü, Eber Gölü, Akşehir Gölü, Eğirdir Gölü, Acıgöl, Burdur Gölü, Beyşehir Gölü, Kovada Gölü, Suğla Gölü, Seyfe Gölü, Tuzla Gölü, Tuz Gölü, Hozapin Gölü
Volkanik Göller : Acıgöl (Konya), Acıgöl (Nevşehir), Nemrut Gölü
Karstik Göller : Sultan Obruk Gölü, Çıralıdeniz Gölü, Meyil Gölü, Pozan Gölü, Avlan Gölü, Karagöl
Buzul Gölleri : Uludağ, Geyik Dağları, Boklar Dağları, Aladağ, Munzur Dağları, Doğu Karadeniz Dağları, Cilo Dağları, Hakkari Dağları
Ülkemizde doğal setleşmelerle oluşan göller oldukça fazladır
Set Gölleri
Alüvyal Set Gölleri : Akgöl, Eymir Gölü, Mogan Gölü, Marmara Gölü, Bafa Gölü, Köyceğiz Gölü, Balık Gölü
Kıyı Set Gölleri : Terkos, Büyükçekmece, Küçükçekmece, Büyük Menderes deltasındaki lagünler (Karinegölü, Deringöl, Akgöl, Dalyan), Kızılırmak deltasındaki lagünler (Balıkgölü, Limangölü, Tuzlugöl, Karaboğazgölü), Yeşilırmak deltasındaki lagünler (Semenlikgölü)
Moren Set Gölleri : Uludağ, Geyik Dağları, Boklar Dağları, Aladağ, Munzur Dağları, Doğu Karadeniz Dağları, Cilo Dağı, Hakkari Dağları (Moren set gölleri ülkemizde buzullaşmanın görüldüğü yukarıda belirtilen yüksek dağlarımızda bulunurlar)
Heyelan Set Gölleri : Yedigöller, Abant Gölü, Borabay Gölü, Sera Gölü, Tortum Gölü
Volkanik Set Gölleri : Çıldır Gölü, Erçek Gölü, Haçlı Gölü, Nazik Gölü, Van Gölü
Yapay Set Gölleri : Kadıköy Gölü, Büyük Orhan Gölü, Güzelhisar Gölü, Topçam Gölü, Gülüç Gölü, Çubuk Gölü, Hirfanlı Gölü, Sille Gölü, Çakmak Gölü, Uzunlu Gölü, Keban Gölü, Kartalkaya Gölü, Kozan Gölü, Atatürk Gölü, Demirdöven Gölü, Göksu Gölü
|