Dünyanin Hareketleri Hakkında Coğrafya Dersi Detaylı Konu Anlatımı İçerik Detay

**Prof. Dr. Sinsi** · 12-20-2012

DÜNYANIN HAREKETLERİ

Dünyamız Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden güneş sisteminde yer alır

Güneş sistemindeki gezegenler, güneşe yakınlıklarına göre; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Satürn, Uranüs, Neptün’dür

24 Ağustos 2006 tarihinde Çek Cumhuriyetinde toplanan gökbilimciler Plüton’u gezegen olmaktan çıkardı

Böylece Dünya’nın yedi kardeşi kaldı

Bütün gezegenler elips şeklinde bir yörüngede hareket ederler

Hızları ve yörünge uzunlukları farklıdır

Güneşe yakın olan gezegenler daha hızlı, uzak olan gezegenler ise daha yavaş hareket ederler

YERİN ŞEKLİ VE BOYUTLARI

Dünyamızın Ekvatorda şişkin, Kutuplarda basık olan kendine has şekline GEOİD denir

GEOİD ŞEKLİN ŞONUÇLARI

Ekvator çevresi: 40

076 km

Kutuplar çevresi: 40

009 km

Ekvator yarıçapı: 6378 km

Kutuplar yarıçapı: 6357 km

Ekvatorun uzunluğu tam bir meridyen dairesinin uzunluğundan fazladır

Yerçekimi kutuplara doğru artar

Ekvatorun çevre uzunluğunun yarısının 60º enlemlerinde görülür

DÜNYANIN KÜRESEL ŞEKLİNİN ŞONUÇLARI

Paralellerin uzunluğu kutuplara doğru azalır

İki meridyen arasındaki uzaklık kutuplara doğru azalır

Bu sebeple aynı mesafe doğu-batı yönünde gidildiğinde Kutuplarda geçilen meridyen sayısı daha fazladır

Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru azalır

Kutup yıldızı sadece kuzey yarımküreden görülür

Görülme açısı o yerin enlem derecesini verir

Aynı anda Dünyanın yarısı aydınlık (gündüz) yarısı karanlık

(gece) olur

Dünya haritaları düzleme aktarılırken bir takım bozulmalar olur (alan,açı ve uzunluk bozulması gibi)

Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara doğru azalır

DÜNYANIN HAREKETLERİ

DÜNYANIN EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI

Gece gündüz olayı ardalanır (birbirini takip eder)

Güneş ışınlarının düşme açısı günün her saatinde değişir

Yerel saat farkları oluşur

Günlük sıcaklık ve basınç farkları oluşur

Buna bağlı olarak;

Meltem rüzgarları oluşur

Mekanik çözülme olur (özellikle çöllerde ve karasal iklimlerde)

Sürekli rüzgarların esme yönünde sapmalar olur

Okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalar olur

Dinamik basınç merkezleri oluşur

Yönler belirlenir

Fotosentez meydana gelir

DÜNYANIN EKSENİ ÇEVRESİNDE DÖNÜŞÜNDEN DOĞAN

HIZLAR ÇİZGİSEL HIZ VE SONUÇLARI

Bir cismin birim zamanda aldığı yola çizgisel hız denir

Çizgisel hız en fazla Ekvator üzerindedir (1670 km/h)

Bu hız kutuplara doğru azalır

Bunun sonucunda; Güneşin doğuş ve batış süresi kutuplara doğru uzar

Yani alacakaranlık kuşağı kutuplara yakın yerlerde daha uzun süre devam eder

AÇISAL HIZ VE SONUÇLARI (Boylama bağlı)

Dairesel hareket yapan bir cismin birim zamanda taradığı açıdır

Dünyanın açısal hızı ;

24 saatte: 360°

1 saatte : 15°

4 dakikada :1° dir

NOT

Açısal hız her enlemde aynıdır

Açısal hız sonucunda yerel saat farkları oluşur

DÜNYANIN YILLIK HAREKETİ VE SONUÇLARI

Dünyanın güneş çevresinde dönerken izlediği yola yörünge , meydana getirdiği düzleme de yörünge düzlemi (ekliptik düzlem) denir

Dünyamızın bu yörüngesi elips biçimindedir

ELİPS BİÇİMİNDEKİ YÖRÜNGENİN SONUÇLARI

Dünyamızın güneşe olan uzaklığı değişir

Dünyanın güneşe en yakın olduğu tarih 3 Ocaktır

En uzakta olduğu tarih ise 4 Temmuzdur

Dünya güneşe yaklaşınca güneşin çekim kuvveti artar

Böylece dünya güneş çevresinde daha hızlı dönmeye başlar

Sonuçta Şubat ayı 28 gündür

Yani K

Y

K ‘de kış mevsimi daha kısa (89 gün) olmaktadır

Dünya güneşten uzaklaşınca çekim kuvveti ve hız azalır

Sonuçta yaz mevsimi K

Y

K

’de daha uzun (94 gün) olmaktadır

Sonbahar ekinoksu 23 Eylül’dür

***Kısacası elips biçimindeki yörünge mevsim sürelerinin farklı olmasında etkilidir

Dünyamızın yörüngesi daire biçiminde olsaydı; mevsim süreleri birbirine eşit olacaktı

EKSEN EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI

(Ekvator düzlemi ile ekliptik arasında 23°27' , yer ekseni ile ekliptik arasında 66°33' açı olması)

Dönenceler, kutup daireleri ve matematik iklim kuşakları oluşur (Sadece eksen eğikliği etkili)

Dönence: Kuzey ve güney yarım kürelerde güneş ışınlarının en son dik geldiği noktalara denir

EKSEN EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI

Güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir

Güneş ışınları yıl içinde dönencelere birer kez, dönenceler arasına da ikişer kez dik açıyla düşerler

Dönenceler dışında hiçbir yere güneş ışınları dik olarak düşmez

Mevsimler oluşur

Dört mevsimin tek yaşandığı kuşak ılıman kuşaktır (30-60° enlemleri arasında)

Sebebi : Güneş ışınlarının düşme açısında yıl boyunca değişikliğin fazla olmasıdır

Aynı tarihlerde kuzey ve güney yarımkürelerde farklı mevsim yaşanır

Gece gündüz uzunluğu sürekli değişir

Bu değişim en az Ekvator'dadır

Kutuplara doğru gidildikçe gece gündüz değişimi artar

Güneşin ufuk çizgisindeki konumu değişir

Muson rüzgarları oluşur

Aydınlanma dairesi sürekli yer değiştirir

Kutup noktalarında 6 ay gündüz, 6 ay gece yaşanır

NOT

Dönenceler, kutup daireleri ve matematik iklim kuşaklarının oluşmasında sadece eksen eğikliği etkilidir

Diğerlerinin oluşmasında eksen eğikliği ile birlikte yıllık hareketin de etkisi vardır

EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI;

(Ekvator düzlemi ile ekliptik üst üste çakışsaydı veya yer ekseni ekliptiği dik olarak kesseydi)

Dönenceler ve kutup daireleri oluşmazdı

Güneş ışınları sadece Ekvatora dik gelirdi

Mevsim değişmesi olmazdı

Sürekli aynı mevsim hüküm sürerdi

Aydınlanma dairesi sürekli kutup noktalarına teğet geçerdi

Gece gündüz süreleri birbirine eşit olurdu

Güneşin doğuş-batış konumu ve saati değişmezdi

Kısacası; sürekli ekinoks durumu yaşanırdı

EKSEN EĞİKLİĞİ 20°OLSAYDI

Güneş ışınlarının dik geldiği alan daralırdı

Güneş ışınlarının düşme açısında değişim azalacağından,Ekvatoral bölgenin sıcaklık ortalaması artardı

Kutup kuşağı ve tropikal kuşağın alanları daralırken , ılıman kuşak genişlerdi

Yurdumuzda yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu

Kutup noktalarının sıcaklığı azalırdı

NOT

Eksen eğikliği kaç derece ise Kutup noktalarına güneş ışınları en fazla o açıyla düşer

Aydınlanma çizgisi daha az yer değiştireceğinden gece ile gündüz arasındaki fark azalırdı

NOT

Eksen eğikliği küçüldükçe gece ile gündüz arasındaki fark azalır

Eksen eğikliği büyüdüğünde ise fark artar

MEVSİMLER

21 HAZİRAN (SOLSTİS:GÜNDÖNÜMÜ)

Güneş ışınları yengeç dönencesine dik düşer

K

Y

K

’de yaz , G

Y

K

’de kış mevsimi başlar

Aydınlanma dairesi kutup dairelerine teğet geçer

K

Y

K

’de en uzun gündüz, G

Y

K

’de en uzun gece yaşanır

Bu tarihten sonra yurdumuzda gündüzler kısalmaya başlar

Bu durum 21 Aralık tarihine kadar devam eder

Aynı meridyen üzerinde kuzeye doğru gidildiğinde gündüzler, güneye doğru gidildiğinde geceler uzar

Ekvatorda yıl boyunca gece gündüze eşittir

Sebebi; aydınlanma çizgisinin bütün yıl ekvatorun tam ortasından geçmesidir

Aynı meridyen üzerindeki merkezlerden daha kuzeydekinde güneş erken doğar, geç batar

23 EYLÜL (EKİNOKS : GECE –GÜNDÜZ EŞİTLİĞİ)

Güneş ışınları ekvatora dik düşer

K

Y

K

’de sonbahar , G

Y

K

’de ilkbahar başlar

Aydınlanma dairesi Kutup noktalarına teğet geçer

Güneş tam doğudan doğup, tam batıdan batar

Gece –gündüz eşitliği yaşanır

Bu tarihten sonra K

Y

K

’de 12 saatten daha uzun gece yaşanmaya başlar

Bu durum 21 Mart tarihine kadar devam eder

Aynı meridyen üzerindeki bütün merkezlerde güneş aynı anda doğar, aynı anda batar

Güneş ; Kuzey kutup noktasında batarken, Güney kutup noktasında doğar

21 ARALIK (SOLSTİS: GÜNDÖNÜMÜ

Güneş ışınları oğlak dönencesine dik düşer

K

Y

K

‘de kış, G

Y

K

’de yaz mevsimi başlar

Aydınlanma dairesi kutup dairelerine teğet geçer

K

Y

K

’de en uzun gece, G

Y

K

’de en uzun gündüz yaşanır

Bu tarihten sonra yurdumuzda geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar

Bu durum 21 Haziran tarihine kadar devam eder

Kuzeye doğru geceler, güneye doğru gündüzler uzar

Aynı meridyen üzerindeki noktalardan daha güneydekinde güneş daha erken doğar, daha geç batar

21 MART (EKİNOKS : GECE –GÜNDÜZ EŞİTLİĞİ)

Güneş ışınları ekvatora dik düşer

K

Y

K

’de ilkbahar, G

Y

K

’de sonbahar başlar

Aydınlanma dairesi Kutup noktalarına teğet geçer

Gece –gündüz eşitliği yaşanır

Bu tarihten sonra K

Y

K

’de 12 saatten daha uzun gündüzler yaşanmaya başlar

Bu durum 23 Eylül tarihine kadar devam eder

Aynı meridyen üzerindeki bütün merkezlerde güneş aynı anda doğar, aynı anda batar

Güneş ; Kuzey kutup noktasında doğarken, Güney kutup noktasında batar

GÖLGE BOYU

Cisimlerin gölge boyu güneş ışınlarının düşme açısına bağlıdır

GÖLGE YÖNÜ

Cisimlerin gölgesi, ışık kaynağının tam aksine düşer

CİSİMLERİN GÖLGE YÖNÜ VE BOYUNA BAKARAK;

Bulunduğumuz yarım küreyi tespit edebiliriz

Yerel saati bulabiliriz

Güneş ışınlarının düşme açısını bulabiliriz

Yön tayini yapabiliriz

Enlem ve boylam derecesini tespit edebiliriz

12-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Dünyanin Hareketleri Hakkında Coğrafya Dersi Detaylı Konu Anlatımı İçerik Detay DÜNYANIN HAREKETLERİ Dünyamız Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden güneş sisteminde yer alır Güneş sistemindeki gezegenler, güneşe yakınlıklarına göre; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Satürn, Uranüs, Neptün’dür 24 Ağustos 2006 tarihinde Çek Cumhuriyetinde toplanan gökbilimciler Plüton’u gezegen olmaktan çıkardı Böylece Dünya’nın yedi kardeşi kaldı Bütün gezegenler elips şeklinde bir yörüngede hareket ederler Hızları ve yörünge uzunlukları farklıdır Güneşe yakın olan gezegenler daha hızlı, uzak olan gezegenler ise daha yavaş hareket ederler YERİN ŞEKLİ VE BOYUTLARI Dünyamızın Ekvatorda şişkin, Kutuplarda basık olan kendine has şekline GEOİD denir GEOİD ŞEKLİN ŞONUÇLARI Ekvator çevresi: 40076 km Kutuplar çevresi: 40009 km Ekvator yarıçapı: 6378 km Kutuplar yarıçapı: 6357 km Ekvatorun uzunluğu tam bir meridyen dairesinin uzunluğundan fazladır Yerçekimi kutuplara doğru artar Ekvatorun çevre uzunluğunun yarısının 60º enlemlerinde görülür DÜNYANIN KÜRESEL ŞEKLİNİN ŞONUÇLARI Paralellerin uzunluğu kutuplara doğru azalır İki meridyen arasındaki uzaklık kutuplara doğru azalır Bu sebeple aynı mesafe doğu-batı yönünde gidildiğinde Kutuplarda geçilen meridyen sayısı daha fazladır Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru azalır Kutup yıldızı sadece kuzey yarımküreden görülür Görülme açısı o yerin enlem derecesini verir Aynı anda Dünyanın yarısı aydınlık (gündüz) yarısı karanlık (gece) olur Dünya haritaları düzleme aktarılırken bir takım bozulmalar olur (alan,açı ve uzunluk bozulması gibi) Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara doğru azalır DÜNYANIN HAREKETLERİ DÜNYANIN EKSENİ ÇEVRESİNDEKİ HAREKETİ VE SONUÇLARI Gece gündüz olayı ardalanır (birbirini takip eder) Güneş ışınlarının düşme açısı günün her saatinde değişir Yerel saat farkları oluşur Günlük sıcaklık ve basınç farkları oluşur Buna bağlı olarak; Meltem rüzgarları oluşur Mekanik çözülme olur (özellikle çöllerde ve karasal iklimlerde) Sürekli rüzgarların esme yönünde sapmalar olur Okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalar olur Dinamik basınç merkezleri oluşur Yönler belirlenir Fotosentez meydana gelir DÜNYANIN EKSENİ ÇEVRESİNDE DÖNÜŞÜNDEN DOĞAN HIZLAR ÇİZGİSEL HIZ VE SONUÇLARI Bir cismin birim zamanda aldığı yola çizgisel hız denir Çizgisel hız en fazla Ekvator üzerindedir (1670 km/h) Bu hız kutuplara doğru azalır Bunun sonucunda; Güneşin doğuş ve batış süresi kutuplara doğru uzar Yani alacakaranlık kuşağı kutuplara yakın yerlerde daha uzun süre devam eder AÇISAL HIZ VE SONUÇLARI (Boylama bağlı) Dairesel hareket yapan bir cismin birim zamanda taradığı açıdır Dünyanın açısal hızı ; 24 saatte: 360° 1 saatte : 15° 4 dakikada :1° dir NOT Açısal hız her enlemde aynıdır Açısal hız sonucunda yerel saat farkları oluşur DÜNYANIN YILLIK HAREKETİ VE SONUÇLARI Dünyanın güneş çevresinde dönerken izlediği yola yörünge , meydana getirdiği düzleme de yörünge düzlemi (ekliptik düzlem) denir Dünyamızın bu yörüngesi elips biçimindedir ELİPS BİÇİMİNDEKİ YÖRÜNGENİN SONUÇLARI Dünyamızın güneşe olan uzaklığı değişir Dünyanın güneşe en yakın olduğu tarih 3 Ocaktır En uzakta olduğu tarih ise 4 Temmuzdur Dünya güneşe yaklaşınca güneşin çekim kuvveti artar Böylece dünya güneş çevresinde daha hızlı dönmeye başlar Sonuçta Şubat ayı 28 gündür Yani KYK ‘de kış mevsimi daha kısa (89 gün) olmaktadır Dünya güneşten uzaklaşınca çekim kuvveti ve hız azalır Sonuçta yaz mevsimi KYK’de daha uzun (94 gün) olmaktadır Sonbahar ekinoksu 23 Eylül’dür ***Kısacası elips biçimindeki yörünge mevsim sürelerinin farklı olmasında etkilidir Dünyamızın yörüngesi daire biçiminde olsaydı; mevsim süreleri birbirine eşit olacaktı EKSEN EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI (Ekvator düzlemi ile ekliptik arasında 23°27' , yer ekseni ile ekliptik arasında 66°33' açı olması) Dönenceler, kutup daireleri ve matematik iklim kuşakları oluşur (Sadece eksen eğikliği etkili) Dönence: Kuzey ve güney yarım kürelerde güneş ışınlarının en son dik geldiği noktalara denir EKSEN EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI Güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir Güneş ışınları yıl içinde dönencelere birer kez, dönenceler arasına da ikişer kez dik açıyla düşerler Dönenceler dışında hiçbir yere güneş ışınları dik olarak düşmez Mevsimler oluşur Dört mevsimin tek yaşandığı kuşak ılıman kuşaktır (30-60° enlemleri arasında) Sebebi : Güneş ışınlarının düşme açısında yıl boyunca değişikliğin fazla olmasıdır Aynı tarihlerde kuzey ve güney yarımkürelerde farklı mevsim yaşanır Gece gündüz uzunluğu sürekli değişirBu değişim en az Ekvator'dadır Kutuplara doğru gidildikçe gece gündüz değişimi artar Güneşin ufuk çizgisindeki konumu değişir Muson rüzgarları oluşur Aydınlanma dairesi sürekli yer değiştirir Kutup noktalarında 6 ay gündüz, 6 ay gece yaşanır NOT Dönenceler, kutup daireleri ve matematik iklim kuşaklarının oluşmasında sadece eksen eğikliği etkilidir Diğerlerinin oluşmasında eksen eğikliği ile birlikte yıllık hareketin de etkisi vardır EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI; (Ekvator düzlemi ile ekliptik üst üste çakışsaydı veya yer ekseni ekliptiği dik olarak kesseydi) Dönenceler ve kutup daireleri oluşmazdı Güneş ışınları sadece Ekvatora dik gelirdi Mevsim değişmesi olmazdı Sürekli aynı mevsim hüküm sürerdi Aydınlanma dairesi sürekli kutup noktalarına teğet geçerdi Gece gündüz süreleri birbirine eşit olurdu Güneşin doğuş-batış konumu ve saati değişmezdi Kısacası; sürekli ekinoks durumu yaşanırdı EKSEN EĞİKLİĞİ 20°OLSAYDI Güneş ışınlarının dik geldiği alan daralırdı Güneş ışınlarının düşme açısında değişim azalacağından,Ekvatoral bölgenin sıcaklık ortalaması artardı Kutup kuşağı ve tropikal kuşağın alanları daralırken , ılıman kuşak genişlerdi Yurdumuzda yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu Kutup noktalarının sıcaklığı azalırdı NOT Eksen eğikliği kaç derece ise Kutup noktalarına güneş ışınları en fazla o açıyla düşer Aydınlanma çizgisi daha az yer değiştireceğinden gece ile gündüz arasındaki fark azalırdı NOT Eksen eğikliği küçüldükçe gece ile gündüz arasındaki fark azalır Eksen eğikliği büyüdüğünde ise fark artar MEVSİMLER 21 HAZİRAN (SOLSTİS:GÜNDÖNÜMÜ) Güneş ışınları yengeç dönencesine dik düşer KYK’de yaz , GYK’de kış mevsimi başlar Aydınlanma dairesi kutup dairelerine teğet geçer KYK’de en uzun gündüz, GYK’de en uzun gece yaşanır Bu tarihten sonra yurdumuzda gündüzler kısalmaya başlar Bu durum 21 Aralık tarihine kadar devam eder Aynı meridyen üzerinde kuzeye doğru gidildiğinde gündüzler, güneye doğru gidildiğinde geceler uzar Ekvatorda yıl boyunca gece gündüze eşittir Sebebi; aydınlanma çizgisinin bütün yıl ekvatorun tam ortasından geçmesidir Aynı meridyen üzerindeki merkezlerden daha kuzeydekinde güneş erken doğar, geç batar 23 EYLÜL (EKİNOKS : GECE –GÜNDÜZ EŞİTLİĞİ) Güneş ışınları ekvatora dik düşer KYK’de sonbahar , GYK’de ilkbahar başlar Aydınlanma dairesi Kutup noktalarına teğet geçer Güneş tam doğudan doğup, tam batıdan batar Gece –gündüz eşitliği yaşanır Bu tarihten sonra KYK’de 12 saatten daha uzun gece yaşanmaya başlar Bu durum 21 Mart tarihine kadar devam eder Aynı meridyen üzerindeki bütün merkezlerde güneş aynı anda doğar, aynı anda batar Güneş ; Kuzey kutup noktasında batarken, Güney kutup noktasında doğar 21 ARALIK (SOLSTİS: GÜNDÖNÜMÜ Güneş ışınları oğlak dönencesine dik düşer KYK ‘de kış, GYK’de yaz mevsimi başlar Aydınlanma dairesi kutup dairelerine teğet geçer KYK’de en uzun gece, GYK’de en uzun gündüz yaşanır Bu tarihten sonra yurdumuzda geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar Bu durum 21 Haziran tarihine kadar devam eder Kuzeye doğru geceler, güneye doğru gündüzler uzar Aynı meridyen üzerindeki noktalardan daha güneydekinde güneş daha erken doğar, daha geç batar 21 MART (EKİNOKS : GECE –GÜNDÜZ EŞİTLİĞİ) Güneş ışınları ekvatora dik düşer KYK’de ilkbahar, GYK’de sonbahar başlar Aydınlanma dairesi Kutup noktalarına teğet geçer Gece –gündüz eşitliği yaşanır Bu tarihten sonra KYK’de 12 saatten daha uzun gündüzler yaşanmaya başlar Bu durum 23 Eylül tarihine kadar devam eder Aynı meridyen üzerindeki bütün merkezlerde güneş aynı anda doğar, aynı anda batar Güneş ; Kuzey kutup noktasında doğarken, Güney kutup noktasında batar GÖLGE BOYU Cisimlerin gölge boyu güneş ışınlarının düşme açısına bağlıdır GÖLGE YÖNÜ Cisimlerin gölgesi, ışık kaynağının tam aksine düşer CİSİMLERİN GÖLGE YÖNÜ VE BOYUNA BAKARAK; Bulunduğumuz yarım küreyi tespit edebiliriz Yerel saati bulabiliriz Güneş ışınlarının düşme açısını bulabiliriz Yön tayini yapabiliriz Enlem ve boylam derecesini tespit edebiliriz