Dalga Ve Akıntıların Oluşturduğu Yer Şekilleri Nelerdir

**Prof. Dr. Sinsi** · 12-20-2012

Dalgaların oluşturduğu yer şekilleri
Kıyı şekilleri, Dalgaların aşındırma şekilleri,
suların oluşturduğu yer şekilleri nelerdir

Dalgalar ve akıntılar, kıyılarda aşındırma ve biriktirme şekilleri oluştururlar Türkiye'deki denizler iç deniz, olduğu için akıntılar çok etkili değildir Bu nedenle akıntıların oluşturduğu yer şekilleri yok gibidir

Dalgaların Aşındırma şekilleri

Dalgalar dik kıyılarda, kıyıya hızla çarparak, çarptığı yüzeyi aşındırırlar Bu aşındırma ile dik kıyıların altı oyulur, deniz mağaraları oluşur Altı oyulan kıyı, denize doğru çökerek, uçunumu, duvar gibi düz kıyılar haline dönüşür Bu tip kıyılara falezli (yalıyar) kıyı denir

Dalga Biriktirme Şekilleri

Dalgalar derin olmayan (sığ) denizlerde, kıyıya gelmeden, zemine dokunarak kırılır, tabandaki kum ve çakılları kıyıya doğru sürükleyerek kıyı önünde biriktirir Böylece plajları oluşturur

Sığ deniz kıyılarında dalgaların sürükleyip getirdiği kum ve çakılların birikmesi ile şu biriktirme şekilleri oluşur:

a) Kıyı Oku: Kum ve çakılların, karanın denize doğru çıkıntı yaptığı (burun) yerlerde birikmesi ile oluşmuştur

b) Kıyı Kordonu (Set): Dalgaların getirdiği kum ve çakılların bir koyun önünde birikmesi ile oluşmuştur

c) Lagün (Deniz Kulağı): Kıyı kordonlarının bir koyun önünü kısmen kapatması ile oluşmuştur (Fethiye-Ölüdeniz)

d) Bağlama Kordonu (Tombolo): Kıyı oklarının, kıyı yakınında bulunan bir adaya doğru uzanıp, bu adayı karaya bağlaması ile oluşmuştur (Sinop - İnceburun Yarımadası, Erdek - Kapıdağ Yarımadası)

Boyuna Kıyılar

Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde dalga aşındırmasıyla düzleş-miş, ada, yarımada, koy ve körfezlerin çok olmadığı, falez oluşumlarının çok olduğu kıyılardır Doğu ve Batı Karadeniz kıyıları ile Akdeniz'de Taşeli Platosu kıyıları bu özelliktedir

Enine Kıyılar

Dağların kıyıya dik uzandığı, kıyıda ada, yarımada, koy ve körfezlerin çok olduğu, girintili çıkıntılı kıyılardır Edremit - Kuşadası arasında yer alan Ege kıyıları bu özelliktedir

Ria - Rias Kıyıları

Eski nehir yataklarının epirojenezle çökerek, deniz suları altında kalması ile oluşmuşlardır İstanbul Boğazı, Haliç, Çanakkale Boğazı ve Güneybatı Ege (Menteşe) kıyıları bu özelliktedir

Dalmaçya Kıyıları

Kıyıya paralel uzanan dağ sıraları arasındaki vadilerin epirojenezle çökmesi ve sular altında kalmasıyla oluşan, kıyıya paralel uzanımlı adaların bulunduğu kıyı tipidir Teke Yarımadasındaki Kaş - Finike arası kıyı şeridi bu gruba girer

Limanlı Kıyılar

Alçak tepelerin bulunduğu arazilerin, epiroj enezle çökmesi sonucu oluşan koyların (deniz girintisi) önlerinin, dalgaların getirdiği kum ve çakıllarla bir set oluşturup, kapanması sonucu oluşurlar Sinop, Küçük ve Büyük Çekmece kıyıları, bu gruba girer

12-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Dalga Ve Akıntıların Oluşturduğu Yer Şekilleri Nelerdir Dalgaların oluşturduğu yer şekilleri Kıyı şekilleri, Dalgaların aşındırma şekilleri, suların oluşturduğu yer şekilleri nelerdir Dalgalar ve akıntılar, kıyılarda aşındırma ve biriktirme şekilleri oluştururlar Türkiye'deki denizler iç deniz, olduğu için akıntılar çok etkili değildir Bu nedenle akıntıların oluşturduğu yer şekilleri yok gibidir Dalgaların Aşındırma şekilleri Dalgalar dik kıyılarda, kıyıya hızla çarparak, çarptığı yüzeyi aşındırırlar Bu aşındırma ile dik kıyıların altı oyulur, deniz mağaraları oluşur Altı oyulan kıyı, denize doğru çökerek, uçunumu, duvar gibi düz kıyılar haline dönüşür Bu tip kıyılara falezli (yalıyar) kıyı denir Dalga Biriktirme Şekilleri Dalgalar derin olmayan (sığ) denizlerde, kıyıya gelmeden, zemine dokunarak kırılır, tabandaki kum ve çakılları kıyıya doğru sürükleyerek kıyı önünde biriktirir Böylece plajları oluşturur Sığ deniz kıyılarında dalgaların sürükleyip getirdiği kum ve çakılların birikmesi ile şu biriktirme şekilleri oluşur: a) Kıyı Oku: Kum ve çakılların, karanın denize doğru çıkıntı yaptığı (burun) yerlerde birikmesi ile oluşmuştur b) Kıyı Kordonu (Set): Dalgaların getirdiği kum ve çakılların bir koyun önünde birikmesi ile oluşmuştur c) Lagün (Deniz Kulağı): Kıyı kordonlarının bir koyun önünü kısmen kapatması ile oluşmuştur (Fethiye-Ölüdeniz) d) Bağlama Kordonu (Tombolo): Kıyı oklarının, kıyı yakınında bulunan bir adaya doğru uzanıp, bu adayı karaya bağlaması ile oluşmuştur (Sinop - İnceburun Yarımadası, Erdek - Kapıdağ Yarımadası) Boyuna Kıyılar Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde dalga aşındırmasıyla düzleş-miş, ada, yarımada, koy ve körfezlerin çok olmadığı, falez oluşumlarının çok olduğu kıyılardır Doğu ve Batı Karadeniz kıyıları ile Akdeniz'de Taşeli Platosu kıyıları bu özelliktedir Enine Kıyılar Dağların kıyıya dik uzandığı, kıyıda ada, yarımada, koy ve körfezlerin çok olduğu, girintili çıkıntılı kıyılardır Edremit - Kuşadası arasında yer alan Ege kıyıları bu özelliktedir Ria - Rias Kıyıları Eski nehir yataklarının epirojenezle çökerek, deniz suları altında kalması ile oluşmuşlardır İstanbul Boğazı, Haliç, Çanakkale Boğazı ve Güneybatı Ege (Menteşe) kıyıları bu özelliktedir Dalmaçya Kıyıları Kıyıya paralel uzanan dağ sıraları arasındaki vadilerin epirojenezle çökmesi ve sular altında kalmasıyla oluşan, kıyıya paralel uzanımlı adaların bulunduğu kıyı tipidir Teke Yarımadasındaki Kaş - Finike arası kıyı şeridi bu gruba girer Limanlı Kıyılar Alçak tepelerin bulunduğu arazilerin, epiroj enezle çökmesi sonucu oluşan koyların (deniz girintisi) önlerinin, dalgaların getirdiği kum ve çakıllarla bir set oluşturup, kapanması sonucu oluşurlar Sinop, Küçük ve Büyük Çekmece kıyıları, bu gruba girer